Oʻlim sabablari
Huquq, tibbiyot va statistikada „oʻlim sababi“ insonning vafotiga olib kelgan holatlarga oid rasmiy xulosani anglatadi va bu oʻlim guvohnomasida qayd etiladi. Oʻlim sababi tibbiy ekspert tomonidan aniqlanadi. Kamdan-kam hollarda patolog tomonidan autopsiya oʻtkazilishi talab etilishi mumkin. Oʻlim sababi aniq bir kasallik yoki jarohatni bildiradi va bu „baxtsiz hodisa“, „suiqasd“ va „qotillik“ kabi bir necha toifadan iborat boʻlgan oʻlim turidan farq qiladi[1].
Kasalliklarning xalqaro tasnif kodlari oʻlim holati va sabablarini tizimli tarzda qayd etish uchun qoʻllanilishi mumkin. Bu usul statistik maʼlumotlarni toʻplashni osonlashtiradi hamda turli huquqiy hududlardagi hodisalarni taqqoslashni yanada samaraliroq qiladi[2].
Aniqlik bilan bogʻliq muammolar
tahrir"Preventing Chronic Disease" jurnalida eʼlon qilingan tadqiqot natijalariga koʻra, Nyu-York shahridagi rezident shifokorlarning atigi uchdan bir qismi hozirgi hujjatlashtirish tizimi aniq deb hisoblar ekan. Shifokorlarning yarmi „oʻlimning haqiqiy sababini qayd eta olmaganliklarini“ maʼlum qilishdi. Bunga texnik cheklovlar va „boshqa narsani yozish“ boʻyicha koʻrsatmalar kabi sabablarni keltirdilar. Deyarli beshdan toʻrt qismi esa „ehtimol“ degan xulosalarning ahamiyatini bilmasliklarini aytishdi. „Taxmin qilingan“ yoki „aniqlanmagan“ deb hisoblanishi mumkin edi, uch foizdan kamroq hisob beruvchilar qarama-qarshi laboratoriya natijalari yoki boshqa yangi maʼlumotlar paydo boʻlganda oʻlim guvohnomasini yangilaganliklarini aytishgan. Bundan tashqari, yurak-qon tomir kasalligi „eng koʻp notoʻgʻri xabar qilingan tashxis“ sifatida koʻrsatilgan[3].
Oʻlim sabablari baʼzan qarindoshlar yoki jamiyat aʼzolari tomonidan shubha ostiga olinadi, ayniqsa oʻlim sababi bilan bogʻliq noaniqlik yoki ikki xil tushunish imkoniyati mavjud boʻlganda. Baʼzi hollarda, bunday bahslar fitna nazariyasidan kelib chiqishi yoki uni keltirib chiqarishi mumkin.
Turli sabablardan oʻlim xavfining nisbiy darajasi haqidagi jamoatchilik tasavvuri shaxsiy tajriba va ommaviy axborot vositalari yoritishiga asoslanib, notoʻgʻri shakllanadi. „O‘lim ierarxiyasi“ iborasi baʼzan ayrim oʻlimlarning boshqalariga nisbatan koʻproq eʼtibor tortishiga sabab boʻluvchi omillarni tasvirlash uchun qoʻllanadi.
Abortga qarshi chiqqan baʼzi kishilar uni oʻlim sababi deb hisoblasalar-da, odatda tibbiyot muassasalari bachadondan tashqarida yashay olmaydigan homilalarni shaxs sifatida tan olmaydilar va shu sababli, mazkur statistikada abortlar oʻlim holati sifatida qayd etilmaydi[4].
Qarish
tahrirSogʻliqni saqlash tashkilotlari oʻlim sababini „qarilik“ deb koʻrsatishni maʼqullamaydi. Chunki bunday yondashuv jamoat salomatligi yoki tibbiy tadqiqotlarga hech qanday foyda keltirmaydi[5]. Qarish ilmiy jihatdan oʻlimning rasman tan olingan sababi hisoblanmaydi; hozirgi kunda doimo aniqroq sabab mavjud deb qaraladi (garchi baʼzi hollarda bu sabab nomaʼlum boʻlishi va qarish bilan bog‘liq kasalliklardan biri boʻlishi mumkin). Bilvosita yoki noaniq omil sifatida, biologik qarish butun dunyo boʻylab oʻlimlarning eng katta sababchisi hisoblanadi. Taxminlarga koʻra, har kuni dunyoda vafot etadigan taxminan 150 000 kishining uchdan ikki qismi – yaʼni kuniga 100 000 kishi – yoshga aloqador sabablar tufayli hayotdan koʻz yumadi[6]. Sanoatlashgan mamlakatlarda bu nisbat ancha yuqori boʻlib, 90 foizga yetadi[6]. Soʻnggi yillarda qarishni kasallik sifatida tan olish mumkinligi haqida rasmiy daʼvolar mavjud[7][8][9][10][11]. Agar shunday boʻlsa, vaziyat oʻzgarib ketadi.
Emotsional oʻlim
tahrirShuningdek, kimdir qo‘rquvdan, yolgʻizlikdan yoki yurak xastaligidan oʻlishi mumkin degan ommabop tasavvurlar ham mavjud. Qoʻrquv, ortiqcha stress yoki har ikkalasi ham tanadagi oʻzgarishlarni keltirib chiqaradi. Bu esa oʻz navbatida oʻlimga olib kelishi mumkin. Masalan, vagus nervining haddan tashqari qoʻzgʻalishi – bu yurak urish tezligini pasaytiruvchi mexanizm boʻlib, u ko‘rinma o‘lim xatti-harakatiga (shuningdek, „oʻlikka oʻxshab yotish“ va „possum oʻynash“ deb ham ataladi) bogʻliq – hujjatlashtirilgan psixogen o‘lim holatlariga sabab boʻlishi mumkin. Qoʻrquv yoki stressga nisbatan jang yoki qochish reaksiyasi aksincha taʼsir koʻrsatib, stress gormonlari orqali yurak urish tezligini oshiradi va yurak-qon tomir muammolarini keltirib chiqarishi mumkin (ayniqsa, oldindan mavjud kasalliklari bor odamlarda). Bu terrorizm, harbiy hujumlar va tabiiy ofatlar (hatto taʼsirlangan hududda boʻlmaganlar orasida ham) kabi keng tarqalgan oʻtkir stressli hodisalardan keyin yurak tutilishi tufayli oʻlim darajasining kuzatilgan oʻsishi mexanizmi va travmatik jismoniy zarar yetkazmagan talonchilik va boshqa qoʻrqinchli hodisalarda hujjatlashtirilgan oʻlimlardir[12][13]. Bunday hollarda oʻlimning proksimal tibbiy sababi yurak yetishmovchiligi yoki vagal ingibirlanish (shuningdek, tananing baʼzi qismlariga zarbalar va asab jarohatlari kabi boshqa potentsial sabablarga ega) sifatida qayd etilishi mumkin[14].
Oʻtkir stress natijasida kuzatiladigan oʻziga xos holatlardan biri, takotsubo kardiomiopatiyasi, „singan yurak sindromi“ deb nomlanadi. Biroq, bu stress albatta munosabatlar bilan bogʻliq boʻlishi yoki salbiy boʻlishi shart emas[15].
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ Cause & Manner of Death – Medical Examiner, Snohomish County, Washington
- ↑ National Center for Health Statistics – Classification of Death and Injury Resulting from Terrorism – How are external cause of injury codes assigned?, Centers for Disease Control and Prevention. retrieved July 7 2019
- ↑ Wexelman, Barbara A.; Eden, Edward; Rose, Keith M. (2013). "Survey of New York City Resident Physicians on Cause-of-Death Reporting, 2010". Preventing Chronic Disease 10: E76. doi:10.5888/pcd10.120288. ISSN 1545-1151. PMID 23660118. PMC 3664206. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3664206.
- ↑ „Was Abortion the 'Leading Cause of Death' in 2018?“. Snopes (2019-yil 3-yanvar).
- ↑ „Reporting Causes of Death for the Elderly“. Oregon Health Authority. Qaraldi: 2016-yil 15-mart.
- ↑ 6,0 6,1 Aubrey D.N.J., de Grey (2007). "Life Span Extension Research and Public Debate: Societal Considerations". Studies in Ethics, Law, and Technology 1 (1, Article 5). doi:10.2202/1941-6008.1011. http://www.sens.org/files/pdf/ENHANCE-PP.pdf. Qaraldi: August 7, 2011.Oʻlim sabablari]]
- ↑ Zhavoronkov, Alexander; Bhupinder, Bhullar (2015-10-04). "Classifying aging as a disease in the context of ICD-11". Frontiers in Genetics 6: 326. doi:10.3389/fgene.2015.00326. PMID 26583032. PMC 4631811. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4631811.
- ↑ Stambler, Ilia (2017-10-01). "Recognizing Degenerative Aging as a Treatable Medical Condition: Methodology and Policy". Aging and Disease 8 (5): 583–589. doi:10.14336/AD.2017.0130. PMID 28966803. PMC 5614323. http://www.aginganddisease.org/article/2017/2152-5250/ad-8-5-583.shtml.
- ↑ "Opening the door to treating ageing as a disease". The Lancet Diabetes & Endocrinology 6 (8): 587. 2018-08-01. doi:10.1016/S2213-8587(18)30214-6. PMID 30053981. https://www.thelancet.com/journals/landia/article/PIIS2213-8587(18)30214-6/fulltext.
- ↑ Calimport, Stuart et al. (2019-10-01). "To help aging populations, classify organismal senescence". Science 366 (6465): 576–578. doi:10.1126/science.aay7319. PMID 31672885. PMC 7193988. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7193988.
- ↑ Khaltourina, Daria; Matveyev, Yuri; Alekseev, Aleksey; Cortese, Franco; Ioviţă, Anca (July 2020). "Aging Fits the Disease Criteria of the International Classification of Diseases". Mechanisms of Ageing and Development 189: 111230. doi:10.1016/j.mad.2020.111230. PMID 32251691. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0047637420300257.
- ↑ Ballantyne, Coco „Can a person be scared to death?“. Scientific American.
- ↑ „Can you literally be scared to death? Science says yes“. Fox News (2012-yil 24-oktyabr).
- ↑ healthdrip „Vagal inhibition – Health Drip“. 2017-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 9-fevral.
- ↑ „Is Broken Heart Syndrome Real?“.