Oʻrta turkiy tillar
Oʻrta turkiy (turki yoki turkcha)[1] turkiy tillar oilasining rivojlanish bosqichiga ishora qilib, oʻrta asrlarning katta qismini (taxminan 900–1500-yillar) qamrab oladi. Xususan, bu atama tilshunoslar tomonidan bu davrda Oʻrta Osiyo, Eron va Saljuqiy turklari tomonidan boshqarilgan Yaqin Sharqning boshqa qismlarida soʻzlashgan bir guruh qarluq va oʻgʻuz tillari va unga yaqin tillarga nisbatan qoʻllaniladi.
| Oʻrta turkiy tillar | |
|---|---|
| Mamlakatlar | Qoraxoniylar, Saljuqiylar, Kuman-Qipchoq Konfederatsiyasi |
| Mintaqalar | Anadolu, O'rta Osiyo, Sharqiy Turkiston, Yaqin sharq |
| Til oilasi | Turkiy tillar |
| Alifbosi | Arab yozuvi |
| Til kodlari | |
| ISO 639-1 | xqa |
Tasniflash tahrir
Oʻrta turkiy tillarni sharqiy va gʻarbiy tarmoqlarga boʻlish mumkin.
Sharqiy oʻrta turk tili qoraxoniylardan[2][3] (shuningdek, xoqoniy turkchasi deb ham ataladi)[4], adabiy tildan iborat boʻlib, u Qoshgʻar, Balasagʻun va Ipak yoʻli boʻyidagi boshqa shaharlarda hamda keyingi avlodlar Xorazm va Chagʻatoy tillarida soʻzlashgan[5].
G'arbiy bo'lim ,,Kuman kodeksi'', Misr va Suriyadagi turli Mamluk qipchoq matnlarida hujjatlashtirilgan qipchoq tillaridan va Eski Anadolu turkchasi deb ataladigan o'g'uz turkchasidan iborat. Qadimgi Anadolu turk tiliga dastlab Sharqiy Oʻrta turkiy anʼanalar taʼsir qilgani qayd etilgan[6].
Qarluq va oʻgʻuzlarning “oʻrta turkiy” davri 8-13-asrlarni qamrab olgan Sharqiy eski turkiy davrga toʻgʻri keladi, shuning uchun ham qoraxoniylar tili baʼzan “eski turkiy” davrga ham kiritiladi[7].
Adabiy asarlar tahrir
- Xoja Ahmad Yassaviyning ,,Hikmat kitob''i (ديوان حكمت) (Dīvān-i Hikmet).[8][9] (Qoraxoniylarda)
- Mahmud Qoshg‘ariyning “ Devonu lug‘otit turk ” (qoraxoniy turkchasi va arab tillarida)
- Yusuf Balasog‘uniyning “ Qutadg‘u bilig” (Qoraxoniylarda)
- Ahmad bin Mahmud Yugnakiy (Ahmad bin Mahmud Yukgnaki) ,,Hibat-ul hakayik'' (Hibet ul-hakayik) (Hibbetu'l-Hakaik)
- Alisher Navoiy asarlari (chigʻatoy tilida), shu jumladan (arabcha nomlar)
- G'aroyib us Sig'ar ("Bolalik ajoyibotlari")
- Navodir a-Shabab ("Yoshlik jodugarliklari")
- Badoe' al-Vasot ("O'rta asr mo''jizalari")
- Favoid al-Kibor ("Keksalikning afzalliklari")
- Muhokamat al-Lug'atayn ("Ikki til o'rtasidagi muhokama")
- Boburiylar imperatori Bobur asari "Boburnoma" ( chig'atoy tilida)
Yana qarang tahrir
- Qarluq tillari
- Prototurkcha
- Turk adabiyoti
Manbalar tahrir
- ↑ Yusuf Has Hacib. Kutadğu Bilig. T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Mudürlüğü — 3 bet. ISBN 978-975-17-3359-7.
- ↑ Mary Beth Norton. The American Historical Association's guide to historical literature. Oxford University Press, 1995 — 260 bet. ISBN 9780195057270.
- ↑ Peter B. Golden. Turks and Khazars: Origins, Institutions, and Interactions in Pre-Mongol Eurasia. Ashgate/Variorum, 2010 — 104 bet. ISBN 978-1-4094-0003-5.
- ↑ Bill Hickman, Gary Leiser, (2015), Turkish Language, Literature, and History. Travelers' Tales, Sultans, and Scholars Since the Eighth Century, p. 139
- ↑ Johanson, Lars. The Turkic Languages (en). Routledge, 2015-04-29. ISBN 978-1-136-82527-9.
- ↑ Johanson, Lars. The Turkic Languages (en). Routledge, 2015-04-29. ISBN 978-1-136-82527-9. Johanson, Lars; Csató, Éva Á (2015-04-29). The Turkic Languages. Routledge. ISBN 978-1-136-82527-9.
- ↑ Johanson, Lars. The Turkic Languages (en). Routledge, 2015-04-29. ISBN 978-1-136-82527-9. Johanson, Lars; Csató, Éva Á (2015-04-29). The Turkic Languages. Routledge. ISBN 978-1-136-82527-9.
- ↑ Book of Wisdom. Lithographic Printing House of the Kazan Imperial University, 1904 — 366 bet.
- ↑ „Divan-i Khikmet“. Kazakhstan National Commission For UNESCO - natcom.unesco.kz.