Vikipediya

Perlis

Perlis, [note 1] ( Shimoliy Malayziya : Peghelih deb ataladi ), bu hudud Perlis Indera Kayangan nomi bilan ham mashhur, hududi va aholisi boʻyicha Malayziyadagi eng kichik shtati hisoblanadi . Malayziya yarim orolining shimoli-g'arbiy sohilida joylashgan bo'lib, u shimolda Tailandning Satun va Songxla ma'muriy birliklari va janubda Malayziyaning Kedah shtati bilan chegaradoshdir. U taycha Palit deb atalgan ( taycha: ปะลิส ) siamlar tomonidan ularning ta'siri ostida boʻlgan. 2010 yilgi aholini ro'yxatga olish ma'lumotlariga ko'ra Perlisning aholisi 227 025 kishidan iborat ekanligi aniqlandi.

Perlis

Peghelih
State
Skyline of Perlis
Perlis
Bayroq
Perlis
Gerb
6°30′0″N 100°15′0″E / 6.50000°N 100.25000°E / 6.50000; 100.25000
Mamlakat Malayziya
Aholisi
 (2019)
 254 400
Perlis xaritada
Perlis
Perlis

Perlis poytaxti - Kangar hisoblanib, qirollik poytaxti esa Araudir . Yana bir muhim shaharlardan biri - Malayziya-Tailand chegarasida joylashgan Padang Besar nomli hudud(o'zbek tilida Katta Maydon degan ma'noni anglatadi)va Langkaviga boradigan parom shahri Kuala Perlisdir. Asosiy port va parom terminali kichik Kuala Perlis qishlog'ida joylashgan bo'lib, asosan Langkavi oroliga bog'langan. So'nggi paytlarda rivojlangan yana bir muhim hudud bu Kurong Anai hududi,ya'ni Kurong Anai tumanidagi Pauh Putra bo'lib, unda Malayziya Perlis universiteti[2] va Politexnik Syed Sirajuddinning asosiy universiteti joylashgan. Perlisning Sungai Batu Pahatda mashhur ilon fermasi va tadqiqot markazi mavjud. Perlis davlat bog'i va Gua Kelam mashhur sayyohlik joylaridan biri hisoblanadi.

Etimologiya

tahrir

Perlis nomi qanday paydo boʻlgani noma'lum. Ammo bir nechta farazlar ham mavjud:

  • Malayziyalik tarixchi Mohd Yusuf bin Odilning so'zlariga ko'ra, bu nom Tailand tilidagi "Phrao Loi" ( Janubiy Tailand : hảlḥḥḢ) iborasidan kelib chiqqan bo'lib, kelapa hanyut (qirg'oqda yuvilgan hindiston yong'og'i) degan ma'noni anglatadi, chunki Kuala yong'og'ida ko'plab kokoslar topilgan. . Bu ibora mahalliy aholi tomonidan "pereleh" yoki Perlis kabi eshitilmaguncha qisqartirilgan.
  • Shuningdek, Perlis malay tilidagi "peroleh" (olish) so'zining qisqartirilgan shakli bo'lishi mumkin, chunki davlat Kedadan "sovg'a" boʻlgan, chunki u o'z-o'zidan davlat bo'lgunga qadar Kedaning bir qismi boʻlgan.
  • Perlis-samoviy hislar mamlakati:Suveren davlatning tashkil topish tarixi kitobining muallafi Ahmad Ismoilga fikriga ko'ra, bu nom xuddi shu nomdagi daraxtdan kelib chiqqan bo'lib, u yo'q bo'lib ketgan bo'lishi mumkin.
  • Ba'zi tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, bu nom shimoliy malay tilidagi "perelus" so'zidan kelib chiqqan bo'lib, taxminan "yoriqga tushgan oyoq" degan ma'noni anglatadi, chunki Perlisda keng er loyga to'lgan va odamlarning oyoqlari loyga botib ketishi mumkin. .[3]
  • Qo'shimcha takliflar orasida kimningdir nomini berish yoki fransuzcha " perlit " so'zidan olingan bo'lib, Sungei Perlis yaqinidagi ulkan tosh tufayli "tosh" degan ma'noni anglatadi.[4]

Faxriy Indera Kayangan nomi Sultoni Syed Hussin Jamalullail tomonidan ( u 1843 yildan 1873 yilgacha Perlisni boshqargan) Indera Kayangan II qirollik shahridan keyin (1797 yildan 1813 yilgacha) berilgan, u hozir Kuala Perlis hududida joylashgan Kampung Langgar, Kayangda o'sgan. .[5] Biroq, bu epitet 2015 yilda Sukton Syed Sirajuddin Putra Jamalullail tavsiyasiga qaraganda kamroq mashhur bo'lib ketdi,uning so'zlariga ko'ra, shtat konstitutsiyasida rasmiy ism ko'rsatilgan va bu nom to'laqonli mos keladi va otasi umuman hech qanday uzun epitetlarsiz imzolagan "bu bilan bog'liq. xudolar yoki har qanday "dorul"

Tarix

tahrir
 
Kangar, Perlis poytaxti
 
Perlisdagi ohaktosh tepaliklar
 
1900 yilda Siamga vassal sifatida Perlis xaritasi[6]

Perlis dastlab Kedah hududining bir qismi edi, garchi u vaqti-vaqti bilan Siam yoki Ache tomonidan hukmronlik qilgan bo'lsa ham.Perlis tarixan Kedah qirolligidagi muhim hudud boʻlgan. Kedah sultoni Muhyiddin Kota Senani poytaxt shahar qildi, sulton Diauddin II esa Indera Kayanganni shahrini poytaxt qildi.[7] Keda sultoni Diauddin II faxriy unvoni ya'ni Perlis va Kedalik Yosh Sulton unvoniga ega,[8][9] bu unvon Birlashgan Qirollikdagi Uels shahzodasi unvoniga oʻxshash edi. Keda sultoni sifatida u Jorj Leyt bilan Velesli viloyatini Penangga berish to'g'risidagi shartnomani boshqargan. U Perlis va Kedalik Raja Muda unvoniga sazovor boʻlgan.[10] Bu fakt Perlisning Keda sultonligidagi alohida hudud ekanligini ko'rsatdi.

Sultan Diauddin bo'lajak Perlis birinchi Rajasining otasi Sayid Horun Jamalullaylni qizi Sofia xonim bikan turmush qurish uchun t'y sovg'asi sifatida Arau boshlig'i etib tayinlanadi. Sayid Horunning avlodi oxir-oqibat gubernator o'rinbosari (1839) va Perlis qirolli bo'ladi.[11]

1821-yilda siamliklar Kedani zabt etgandan so'ng, inglizlar Perak manfaatlariga tahdid solayotganini his qildilar va shu sabablil 1826 yilda Bruney va Lov shartnomalari[12] bilan ikki Malay davlati orasida kelishuv bo'ldi. Bu esa ularning nominal hukmdori Siam o'rtasidagi munosabatlarni rasmiylashtirishga olib keldi. Bruney shartnomasida surgun qilingan Kedah sultoni Ahmad Tojuddin o'z taxtiga tiklanmadi. Sulton Ahmad va uning qurolli tarafdorlari o'n ikki yil davomida (1830-1842) uning tiklanishi uchun Perang Musuh Bisik nomi bilan tanilgan bir qator urushlarda qatnashdilar.[13]

1842 yilda sulton nihoyat siam shartlarini qabul qilishga rozi bo'ldi va Kedah taxtiga qayta tiklandi. Biroq, Siam Perlisni to'g'ridan-to'g'ri Bangkokning vassali ya'ni viloyati bo'ldi va alohida knyazlikka ajratildi. Siamliklar Sulton Long Krokni Perlisdagi Siam gubernatori, Sayid (yoki Sayyid) Husayn Jamolullaylni gubernator o'rinbosari etib tayinladilar. Nihoyat, 1843-yil 20-mayda siamliklar Perlisning birinchi sultoni boʻlgan Hadrami ya'ni Arab sayyidi muhojirining otasi tomonidan nabirasi va Kedah sultonining ona tomonidan nabirasi boʻlgan Sayyid Husayn Jamalulailni qildi.[14] Bu voqea Perlisni suveren davlatga aylantirdi. Uning avlodlari hali ham Perlisni boshqaradi deya kelishildi lekin sultonlar o'rniga rajalar sifatida.

1897-yilda Kedah bosh vaziri Van Mat Saman boshchiligidagi Perlis suverenitetini tugatish uchun harakat boshladi, chunki Kubang Pasu qirolligi Kedah tojiga qaytarildi. Bir nechta keskin vaziyatlar va bahslardan so'ng Siam qiroli boʻlgan Chulalongkorn Perlis tarafini oldi.[15] Ammo bu bilan muzokaralar tugamadi.Perlis, shuningdek, 1900-yillarga qadar Setul shtati bilan bir nechta tortishuvlarga duch keldi.

Kedahda boʻlgani kabi, 1909 yildagi Angliya-Siam shartnomasi tufayli Siam o'zining janubiy Malayziya davlatlari jumladan Kelantan Terenganu va Monton Siburi ( Kedah, Perlis va Satun (Tailand bilan qolgan)Buyuk Britaniyaga topshirishga majbur qildi. Britaniyaliklar Perlis qirollik poytaxti Arauda Rezident o'rnatdilar. Perlis Ikkinchi Jahon urushida Siamning Yaponiya bilan ittifoqi mavjud edi,shu tufayli mukofot sifatida Siamga qaytarildi, ammo bu qisqa hodisa Yaponiyaning taslim bo'lishi bilan yakunlandi. Ikkinchi jahon urushidan keyin Perlis Britaniya hukmronligiga qaytarildi.Va Malayya Ittifoqining bir qismiga aylandi, keyin 1957-yilda Malaya Federatsiyasi va nihoyat, 1963 yilda Malayziya .

2000-yildan beri Sulton yoki monarx Sulton Syed Sirajuddin bo'lib kelgan. U 2001-yil 13-dekabrdan 2006-yil 12-dekabrgacha Malayziyaning Muhtaram Qirol edi[16] Sulton Sayed Fayzuddin Putra, Sulton Sayid Sirajuddin Qirol boʻlgan besh yillik davrda Perlisning regenti edi. Bosh ijrochi direktor ya'ni Menteri Besar hozirda Barisan Nasionaldan Azlan Man[17] hisoblanadi.

Perlis davlatining Gerbi nafaqat qirollikning boyligini balki,xalqning asosiy iqtisodiy faoliyatini ko'rsatadigan mustahkam yashil gulchambardan iborat.

Gerb markazidagi qalqon xalq g‘ururini ifodalaydi. Qalqon ichida javiy (ya'ni arab tilida yozilgan yozuv)da yozilgan "Perlis" nomini o'rab turgan oltin guruchli halqa bor.

 
Arau, Perlis qirollik poytaxti.
 
Perlis shtati qonun chiqaruvchi assambleyasi

Perlisni Sulton Jamolullayli xonadoni boshqaradi. Hukmdori "Sulton" boʻlgan boshqa Malayziya monarxiya davlatlaridan bor .Shuningdek, bulardan farqli o'laroq, Perlis hukmdori "Raja" deb ataladi.[18]

Shtatda qonun chiqaruvchi hokimiyatni Perlis shtati qonun chiqaruvchi assambleyasi amalga oshiradi, bir palatali palatali hisoblanib, unda barcha 15 o'rin bir mandatli saylov okruglaridan saylanadi. 2022-yilgi shtat saylovlar bo'lib o'tdi.Shundan so'ng Malayziya Islomiy partiyasi boshchiligidagi Milliy partiyalar qatori koalitsiyasi assambleyadagi 15 o'rindan 9 tasini egallaydi.

Raja Menteri Besar (ya'ni Bosh vazir malay tilida bu so'zga muqobil Perdana Menteri ham ishlatilinadi) va Ijroiya kengashini (vazirlar mahkamasiga o'xshash palata) tayinlaydi. Umuman olganda, bosh vazir qonun chiqaruvchi assambleyaning a'zosi bo'lib, majlisda ko'pchilikni tashkil qiladi. Rajaning tayinlash vakolatlari 2008 yilgi umumiy saylovlardan keyin shtatdagi qisqa konstitutsiyaviy inqirozning markazida edi. Raja milliy koalitsiyani boshqargan Bosh vazir Abdulla Badaviyga qaramay, amaldagi Shahidan Kassimni lavozimida davom ettirish uchun nomzod qilib ko'rsatganiga qaramay, Milliy partiyalar assambleyasi Md Isa Sabuni bosh vazir etib tayinlashga harakat qildi. Va natijada Raja g'alaba qozondi va Md Isoga qasamyod qildi, u to'liq muddat bosh vazir lavozimida ishlashni davom ettirdi.[19]

Arau, Kangar va Padang Besar shtatlari saylov okruglari uchun federal Vakillar palatasining uchta a'zosini saylaydi . 2022-yilgi umumiy saylovdan so'ng barcha uchta o'rinni Milliy Ittifoq egallaydi.

Shuningdek,shtatda ikkita federal senator ham bor.Boshqa barcha shtatlar singari, senatorlar to'g'ridan-to'g'ri saylanmaydi.Balki shtat qonun chiqaruvchi assambleyasining ovoz berish yo'li bilan tayinlanadi.

Perlis Malayziyadagi hududi boʻyicha eng kichik shtat hisoblanib,maʼmuriy tumanlarga yoki viloyatlarga boʻlinmaydi. Shunga qaramay, u hali ham bir nechta muqim shaharchalarga(kommunalarga) bo'lingan, xususan:

 
Perlis shaharchalari
  • Abi
  • Arau
  • Beseri
  • Chuping
  • Jejaviy
  • Kaki Bukit
  • Kayang
  • Kechor
  • Kuala Perlis
  • Kurong Anai
  • Kurong Batang
  • Ngulang
  • Oran
  • Padang Pauh
  • Paya
  • Padang Siding
  • Sanglang
  • Sena
  • Seriab
  • Sungai Adam
  • Titi Tinggi ( Padang Besar )
  • Utan Aji; va
  • Vang Bintong
Mansublik Koalitsiya/Partiya rahbari Holat O'rindiqlar
2022 yilgi saylov Hozirgi
  Perikatan Nasional Mohd Shukri Ramli Hukumat 14 14
  Pakatan Xarapan Gan Ay Ling Muxolifat 1 1
Jami 15 15
Hukumat ko'pchilik 9 9

Demografiya

tahrir
Aholining oʻsishi
YilAholi±%
1970121 062—    
1980144 782+19.6%
1991183 824+27.0%
2000198 288+7.9%
2010225 630+13.8%
2020284 885+26.3%
 
Perlis Xokkien uyushmasi

Perlisda 2000-yil uchun etnik tarkib: malaylar (174805 yoki 79,74%), xitoylar (21058 yoki 9,6%), hindlar (2658 yoki 1,21%) va boshqalar millat vakillari (20690 yoki 9,45%) edi.

Religion in Perlis – 2010 Census[20]
religion percent
Islam
  
 87.9%
Buddhism
  
 10.0%
Hinduism
  
 0.8%
Christianity
  
 0.6%
Chinese Ethnic Religion
  
 0.2%
No Religion
  
 0.2%
Unknown / None
  
 0.2%
Others
  
 0.1%

2010-yil holatiga ko'ra Perlis aholisining 87,9% musulmonlar, 10,0% buddistlar , 0,8% hindu, 0,6% nasroniy din vakillari, 0,2% taoist yoki xitoy diniga e'tiqod qiluvchilar, 0,2% dinsizlar, 0,2% noma'lum / yo'q va 0,1% boshqa dindoshlar. dinlar.

Malayziya konstitutsiyasida musulmon boʻlgan, muntazam ravishda malay tilida gapiradigan, malay urf-odatlariga amal qiladigan va Bruney, Malayziya va Singapurda yashagan yoki ota-bobolari boʻlgan malaylarni hisobga olgan holda "malay"ni burch,majburiyat va huquqlarini qat'iy belgilaydi.[21] 2010-yilgi aholini ro'yxatga olish statistikasi shuni ko'rsatadiki, Xitoy aholisining 83,6 foizi buddist deb tan olingan va shuningdek ko'p sonli tarafdorlar daoizm (3,4%) va nasroniylik (11,1%), Penang kabi hududlarda kichik Xui-musulmon aholisi yashayotgani ma'lum boʻlgan. Hindiston aholisining aksariyati hinduizmga (86,2%) ergashadi,bundan tashqari xristianlar (6,0%) yoki musulmonlar (4,1%). Xristianlik malay bo'lmagan bumiputera (bumiputera malayziyaning tub aholisi)jamoasining asosiy dinidir (46,5%), qo'shimcha ravishda 40,4% musulmonlar sifatida tanilgan.[22]

Tillar

tahrir

Perlis aholisining aksariyati Kedah tilida ya'ni Malay tilining pastki dialekti boʻlgan Perlis Malay tilida gaplashadi,Ammo boshqa tillar singari, qo'shni Kedah bilan solishtirganda o'ziga xos xususiyatlarga ega. Bundan tashqari, xokkien, mandarin, ingliz, tamil, malayalam tillari mavjud.Shuningdek, bu yerda janubiy tailand tillarida so'zlashuvchilarham bor, asosan, etnik malayziyalik siamlar ham bor. Biroq, etnik kelib chiqishidan qat'i nazar, ko'p sonli perlisiyaliklar asosan Perlis Malay tilidan lingua franka sifatida foydalanadilar. Xususan, Perlis Penang Hokkiyen nomi bilan tanilgan o'ziga xos hokkiyen tili bilan mashhur. Xokkien Perlisdagi turli etnik xitoy jamoalari orasida lingua franka bo'lib xizmat qiladi.

Turizm

tahrir
 
Gua Kelam (Kelam g'ori) 2010 yilda kirish
  • Perlis davlat bog'i - Nakavan tizmasi deb ataladigan mamlakatdagi eng uzun ohaktosh tepaliklarida joylashgan bo'lib, umumiy maydoni taxminan 5000 gektar boʻlgan Mata Ayer o'rmon qo'riqxonasi va Vang Mu o'rmon qo'riqxonasidan iborat. Bog'dagi ba'zi diqqatga sazovor joylar orasida 500 yillik Setul ohaktosh shakllanishida joylashgan Gua Kelam va Gua Vang Burma kabi turli g'orlar mavjud.[23]
  • Kuala Perlis - Bu yerda mashhur mashg'ulotlardan biri baliq ovlashdir. Shuningdek, ko'plab dengiz maxsulotlari restoranlari mavjud bo'lib, ular poytaxtdagidan nisbatan arzonroq yangi dengiz mahsulotlarini taklif qilishadi.[24]
  • Gua Kelam - Perlisning eng ko'p tashrif buyuradigan joylaridan biri boʻlgan ohaktosh g'ori.[25] Perlis shtatining poytaxti Kangardan 33 km shimolda, Kaki Bukit (Oyoq tepaligi) nomli kichik shaharcha yaqinida joylashgan.

Bukit Keterining(o'zbek tiliga tarjima qilinganda Keter tepaligi) ohaktoshli tepaliklarida ochiq havoda toqqa chiqish yo'li mavjud.Ular 50 dan ortiq sport toqqa chiqish yo'nalishlari bo'lib, ular dunyoning Mammut & Kamp5 toqqa chiqish jamoasi tomonidan mustahkamlangan.Qoyalar yonma-yon 2 ga boʻlingan va tosh yuzalar taxminan 350 m balandlikda koʻtarilgan. Qiyinchilik diapazoni boshlang'ichdan mutaxassisgacha va ko'plab ko'tarilish turlari mavjud.

Yana qarang

tahrir
  • 2018 yilda saylangan shtat o'rinlari bo'yicha vakillar taqsimoti

Ma'lumotnomalar

tahrir
  1. ↑ „State should be called 'Perlis' only, no 'Indera Kayangan', says Raja of Perlis“ (2015-yil 26-may).
  2. ↑ „PM rasmi perpustakaan UniMAP April ini - Sinar Harian“. www.sinarharian.com.my. 2018-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ Yazid Mat, Dato’. Perlis: Dari Jajahan Takluk Ke Negeri Berdaulat. 
  4. ↑ Ruxyn. „The Stories And Facts Behind How The 13 States Of Malaysia Got Their Names“ (en). SAYS.com (2017-yil 26-aprel). Qaraldi: 2019-yil 5-fevral.
  5. ↑ Syed Sirajuddin Putra Jamalullail. Kangar, Perlis: Kerajaan Negeri Perlis & Perbadanan Perpustakaan Awam Negeri Perlis, 2001 — 18, 20-bet. ISBN 983-99768-2-6. 
  6. ↑ Timtsunami8 (2020-08-31), English: An updated version of the map, qaraldi: 2021-06-21
  7. ↑ „Pusat Pentadbiran“. 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-dekabr.
  8. ↑ „Sejarah: Tempat Bersemayam“. Raja Perlis. 2021-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 18-may.
  9. ↑ „Hari Ini Dalam Sejarah“. hids.arkib.gov.my. 2018-yil 25-aprelda asl nusxadan arxivlangan.
  10. ↑ „Dato' Yazid Mat, Page 3“. 2018-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  11. ↑ „Dato' Yazid Mat, Page 4 and 5“. 2018-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  12. ↑ Stern. „Dr. John Crawfurd and the Mission to Thailand, 1822“ (Column). A Slice of Thai History. Pattaya Mail (may 14–20, 2004). — „This in turn helped Captain Henry Burney conclude a treaty of commerce with Thailand in June 1826.“. Qaraldi: 2011-yil 11-avgust.
  13. ↑ Suzalina Halid. „Sultan Kubang Pasu“. Berita Harian (2015-yil 18-mart).
  14. ↑ Ulrike Freitag, W. G. Clarence-Smith. Power Hadhrami Traders, Scholars, and Statesmen in the Indian Ocean, 1750s–1960s. BRILL, 1997 — 85–7-bet. ISBN 90-04-10771-1. 
  15. ↑ „Dato' Yazid Mat, Page 8“. 2018-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-aprel.
  16. ↑ „Pejabat Penyimpan Mohor Besar Raja-Raja - Senarai Yang di-Pertuan Agong“. Majlisraja-raja.gov.my. 2017-yil 7-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
  17. ↑ „Menteri Besar dan Ketua Menteri“. Kabinet.gov.my. 2017-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 25-noyabr.
  18. ↑ Ooi Keat Gin. Historical Dictionary of Malaysia. Scarecrow Press, 2009 — 252-bet. 
  19. ↑ „Palaces intervene in appointment of two MBs“. The Star (2008-yil 15-mart). 2017-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-noyabr.
  20. ↑ „2010 Population and Housing Census of Malaysia“. Department of Statistics, Malaysia. 2013-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 17-iyun. p. 13
  21. ↑ World and Its Peoples: Malaysia, Philippines, Singapore, and Brunei. Marshall Cavendish Corporation, 2008 — 1160, 1166–1192, 1218–1222-bet. ISBN 978-0-7614-7642-9. 
  22. ↑ „Population Distribution and Basic Demographic Characteristics“. Department of Statistics, Malaysia. 2014-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 4-oktyabr.
  23. ↑ „Perlis State Park“. Tourism Malaysia. 2014-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 22-may.
  24. ↑ „Kuala Perlis“. Tourism Malaysia. Qaraldi: 2014-yil 22-may.
  25. ↑ „(Actionline) Dark future for Gua Kelam | New Straits Times“ (2017-yil 3-yanvar).

Eslatmalar

tahrir

Andoza:PerlisAndoza:States and Federal Territories of Malaysia


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Perlis&oldid=5230878" dan olindi