Vikipediya

Pitaya

Pitaya yoki pitahaya Amerika qit’asida mahalliy boʻlgan turli xil kaktus turlarining mevasidir.[1][2] Pitaya odatda Stenocereus jinsining mevalariga ishora qiladi, pitaya yoki ajdaho mevasi esa Cactaceae oilasidagi Selenicereus (ilgari Hylocereus) jinsining mevalariga ishora qiladi. Ajdaho mevasi Peru, Meksika, Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo, Sharqiy Osiyo, AQSh, Karib dengizi, Avstraliya, Mesoamerika va dunyoning tropik va subtropik mintaqalarida etishtiriladi.

Pishgan pitahayaning bo'ylama qismi
Pitaya Tayvandagi bozor do'konida

Bu mevalar odatda "ajdaho mevasi" nomi bilan tanilgan, bu nom 1963-yildan beri qo'llaniladi, bu nom mevaning tikanakka o'xshagan tashqi meva qobig'ida kelib chiqqan.[3] Pitaya va pitaya nomlari Meksikadan va pitaya roja Markaziy Amerika va Shimoliy Amerikada, ehtimol, gullaydigan mevali uzun bo'yli kaktuslarning nomlari uchun pitahaya bilan bog'liq.[2][4] Meva, shuningdek, qulupnay armut sifatida ham tanilgan bo'lishi mumkin.[5]

Dragon meva sharbati Tailandda sotilmoqda

Pitahaya yoki ajdaho mevasining vatani Meksika janubi va Markaziy Amerika.[1][2] Ajdaho mevasi Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, Janubi-Sharqiy Osiyo, AQSh, Karib dengizi, Avstraliya va dunyoning tropik va subtropik mintaqalarida etishtiriladi.[1][2]

Turlari tahrir

Stenocereus mevalari (nordon pitayalar) Amerikaning qurg'oqchil hududlarida keng tarqalgan navdir. Ular ko'proq nordon va tetiklantiruvchi, shirali et va kuchli ta'mga ega. Sonoran cho'lidagi nordon pitaya yoki pitaya agria (S. gummosus) Amerikaning mahalliy xalqlari uchun muhim oziq-ovqat manbai bo'lgan. Meksikaning shimoli-g'arbiy qismidagi Seri xalqi hali ham mevalarni yig'ib olishadi va bu daraxtni "mevasi nordon narsa" deb atashadi. S. queretaroensis va xanjar kaktuslari (S. griseus) kabi turlarning mevalari ham mahalliy ahamiyatga ega oziq-ovqat hisoblanadi. Organ quvur kaktusining mevasi (S. thurberi, Seris tomonidan ool deb ataladi) pitaya dulce "shirin pitaya" dir. U Selenicereus mevasidan ko'ra ko'proq achchiq xushbo'y hidga ega, u biroz tarvuzni eslatadi. 

 
Vetnamda pishgan ajdaho mevasi

Shirin pitayalar uch xil bo'ladi, ularning barchasining tashqi qobig'i bargli tikanlar bilan qoplangan:

  • Selenicereus undatus (Pitaya blanca yoki oq go'shtli pitaya, Hylocereus undatus sifatida ham tanilgan) oq go'shtli pushti terili mevalarga ega. Bu eng ko'p uchraydigan "ajdaho mevasi".
  • Selenicereus costaricensis (Pitaya roja yoki qizil go'shtli pitaya, Hylocereus costaricensis deb ham ataladi va ehtimol noto'g'ri Hylocereus polyrhizus) qizil go'shtli qizil po'stli mevalarga ega.
  • Selenicereus megalanthus (Pitaya amarilla yoki sariq pitaya, Hylocereus megalanthus deb ham ataladi) oq go'shtli sariq rangli mevaga ega.

Mevalarning og'irligi odatda150 to 600 gram (5.3 to 21.2 oz) ba'zilari 1 kilogram (2 lb 3 oz) ga yetishi mumkin.[6] Kolumbiyadan Avstraliyaga dastlabki importlar " Hylocereus ocampensis "(yoki" Cereus repandus", qizil meva) va "Cereus triangularis" (taxminan sariq meva) deb belgilangan edi. Bu taksonlar qaysi turlarga tegishli ekanligi aniq emas. 

 
Pitaya ko'chati
 
Xitoydagi ajdaho mevali dala
 
Vyetnam, Ninthuan shahrida

Zararkunandalar va kasalliklar tahrir

Poyasi va mevalari zamburug'lar, bakteriyalar, nematodalar va viruslar keltirib chiqaradigan ko'plab kasalliklarga moyil.[7] Ko'p sug'orish yoki ortiqcha yog'ingarchilik gullarning tokilishiga va mevalarning chirishiga olib kelishi mumkin.[8] Xanthomonas campestris bakteriyasi poyalarning chirishiga olib keladi. Dothiorella zamburug'lari meva ustida jigarrang dog'larni keltirib chiqarishi mumkin. Pitayani kasallantiradigan boshqa qo'ziqorinlarga Botryosphaeria dothidea, Colletotrichum gloeosporioides va Bipolaris cactivora kiradi.[7]

Oziq-ovqat sifatida tahrir

Mevaning tuzilishini ba'zan kivi mevasiga o'xshatishadi, chunki uning urug'lari qora rangda. Urug' yog'i yog' kislotalari linol kislota va linolat kislotani o'z ichiga oladi.[9] Ajdaho mevasi "Dragon's Blood Punch" va "Dragotini" kabi sharbatlar va alkogolli ichimliklarga maza berish va bo'yash uchun ishlatiladi.[10] Gullarni eyish yoki choy sifatida damlash mumkin.[11]

Ba'zi Selenicereus mevalarining qizil va binafsha ranglari betasiyaninlar, pigmentlariga bog'liq , betanin pigment ,lavlagi, shveysariya chardi va amaranthnaga ham qizil rang beradi.[12][13]

 

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Hylocereus undatus (dragon fruit)“. CABI (3-yanvar 2018-yil). Qaraldi: 19-aprel 2018-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Morton JF. „Strawberry pear; In: Fruits of warm climates“ 347–48. Center for New Crops & Plant Products, Purdue University, Department of Horticulture and Landscape Architecture, West Lafayette, Indiana (1987). 5-may 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8-aprel 2016-yil.
  3. ↑ „Dragon fruit“. Merriam-Webster Dictionary (2019). Qaraldi: 25-mart 2019-yil.
  4. ↑ „Dragon fruit“. National Library Board, Singapore Government (2017). 21-noyabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-mart 2017-yil.
  5. ↑ Mitcham, Elizabeth Jeanne; Freitas, Sérgio Tonetto de (August 2013). „Quality of pitaya fruit (Hylocereus undatus) as influenced by storage temperature and packaging“. Scientia Agricola. 70-jild, № 4. 257–262-bet. doi:10.1590/S0103-90162013000400006. ISSN 0103-9016.
  6. ↑ „Hylocereus undatus (dragon fruit)“ (en). www.cabi.org. Qaraldi: 2020-yil 12-oktyabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 Balendres, M; Bengoa, J (2019). „Diseases of dragon fruit (Hylocereus species): Etiology and current management options“. Crop Protection. 126-jild. 104920-bet. doi:10.1016/j.cropro.2019.104920.
  8. ↑ Masyahit, M.; Sijam, K.; Awang, Y.; Ghazali, M. (February 2013). „The Occurrence of Anthracnose Disease Caused by Colletotrichum Gloeosporioides on Dragon Fruit (Hylocereus SPP.) in Peninsular Malaysia“ (PDF). Acta Horticulturae. № 975. 187–195-bet. doi:10.17660/actahortic.2013.975.20. ISSN 0567-7572.
  9. ↑ Ariffin, Abdul Azis; Bakar, Jamilah; Tan, Chin Ping; Rahman, Russly Abdul; Karim, Roselina; Loi, Chia Chun (2008). „Essential fatty acids of pitaya (dragon fruit) seed oil“ (PDF). Food Chemistry. 114-jild, № 2. 561–64-bet. doi:10.1016/j.foodchem.2008.09.108.
  10. ↑ Small, Ernest. Top 100 Exotic Food Plants. CRC Press, 2011 — 105 bet. ISBN 9781439856888. 29-iyul 2017-yilda qaraldi. 
  11. ↑ K, Lim T.. Edible Medicinal and Non-Medicinal Plants: Volume 1, Fruits. Springer Science & Business Media, 2012 — 641 bet. ISBN 9789048186617. 29-iyul 2017-yilda qaraldi. 
  12. ↑ O. P. S. Rebecca, A. N. Boyce and S. Chandran (2010), "Pigment identification and antioxidant properties of red dragon fruit (Hylocereus polyrhizus)" African Journal of Biotechnology, volume 9, issue 10, pp. 1450–54.
  13. ↑ C. S. Tang and M. H. Norziah (2007) "Stability of betacyanin pigments from red purple pitaya fruit (Hylocereus polyrhizus): Influence of pH, temperature, metal ions and ascorbic acid" Indonesian Journal of Chemistry, volume 7, issue 3, pp. 327–31. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pitaya&oldid=3537534" dan olindi