Vikipediya

Pitsa

(Pizzadan yoʻnaltirildi)

Pitsa (/ˈpiːtsə/ PEET-sə, italyancha: [ˈpittsa]; Neapolitan: [ˈpittsə]) anʼanaviy italyan taomidir, odatda ustida pomidor, pishloq va boshqa ingredientlar qoʻshilgan, anʼanaviy ravishda yogʻochli pechda yuqori haroratda pishirilgan xamirturushli bugʻdoy asosidagi xamirdan tarkib topadi.

Pitsa

Sakkiz boʻlakka boʻlingan pitsa
Turi Yassi non
Milliy oshxona Italyan oshxonasi
Kelib chiqishi Campania viloyati, Neapol shahri, Italiya
Asosiy komponentlari xamir, sous (odatda pomidor sousi), pishloq (odatda mozzarella yoki vegan)
Oʻxshashlari Calzone, panzerotto

Pitsa atamasi birinchi marta milodiy 997-yilda Italiyaning janubidagi Gaeta shahridan, Campania viloyati bilan chegaradosh Latsio shahridan topilgan lotincha qoʻlyozmada qayd etilgan[1]. Raffaele Esposito Neapoldagi zamonaviy pitsa yaratuvchisi sifatida tariflanadi[2] [3][4][5]. 2009-yilda neapolitan pitsasi Yevropa Ittifoqida anʼanaviy maxsus kafolatlangan taom sifatida roʻyxatga olingan. 2017-yilda Neapolitan pitssasini tayyorlash sanʼati YuNESKOning nomoddiy madaniy merosi roʻyxatiga kiritilgan[6].

Pitsa va uning turlari dunyodagi eng mashhur taomlar qatoriga kiradi. Pitsa turli restoranlarda, jumladan, pitseriyalarda (pitsa tayyorlashga ixtisoslashgan restoranlarda), Oʻrta yer dengizi restoranlarida va yetkazib berish xizmatlari tomonidan koʻcha taomlari sifatida sotiladi[7]. Italiyada restoranda beriladigan pitsa boʻlaklanmagan holda taqdim etiladi va pichoq va vilkalar yordamida istemol qilinadi[8][9]. Biroq, ayrim holatlarda, qoʻlda ushlab yeyishga qulay boʻlishi uchun boʻlaklarga boʻlib taqdim etilishi ham mumkin. Pitsa, shuningdek, oziq-ovqat doʻkonlarida turli shakllarda, jumladan, muzlatilgan yoki istemolchi tomonidan mustaqil tayyorlash uchun toʻplam sifatida ham sotiladi. Ular uy pechkasida tobiga keltirib pishiriladi.

2017-yilda jahon pitsa bozori 128 milliard dollarni, AQShdagisi esa 44 milliard dollarni tashkil etgan. Ular 76 000 ta pitseriyada tayyorlangan[10]. Umuman olganda, ikki va undan katta yoshdagi AQSh aholisining 13 foizi har qanday kunda pitsa isteʼmol qilganligi aniqlangan[11].

Etimologiyasi

tahrir

Pitsa soʻzining eng qadimiy qoʻllanishi eramizning 997-yilida, oʻsha paytda Vizantiya imperiyasining bir qismi boʻlgan Gaeta shahridan topilgan lotincha matnda qayd etilgan; matnda aytilishicha, maʼlum bir mulkni ijaraga oluvchi Gaeta yepiskopiga har Rojdestvo kunida va yana har oʻn ikki Pasxa yakshanbasida duodecim pitsa (soʻzma-soʻz '12 ta pitsa') berishi kerak boʻlgan[12][13].

Kichkina pitsa baʼzan pizzetta deb ataladi[14]. Pitsa tayyorlaydigan odam esa pizzaiolo deb nomlanadi[15].

Pitsa soʻzi 1930-yillarda italyan tilidan ingliz tiliga oʻtkazilgan. Bu so'z mashhur boʻlishidan oldin, pitsa ingliz tilida soʻzlashuvchilar tomonidan „pomidor pirogi“ deb atalgan. Baʼzi mintaqaviy pitsalar hali ham pomidor pirogi nomi bilan ataladi[16].

Tarixi

tahrir
Asosiy maqola: Pitsa tarixi
 
Pizzaiolo 1830-yilda

Pitsaga oʻxshash taomlar haqidagi yozuvlarni qadimgi tarix kitoblarida uchratish mumkin. Miloddan avvalgi 6-asrda Ahamoniylar imperiyasining fors askarlari Buyuk Doro hukmronligi davrida oʻzlarining jangovar qalqonlari ustiga pishloq va xurmo qoʻyilgan, yassi non koʻrinishidagi yegulikni pishirganlar[17][18], qadimgi yunonlar esa nonlari ustini yogʻlar, giyohlar, koʻkatlar va pishloq bilan qoplab, tayyorlashgan[19][20]. Pitsaga oʻxshash taom haqidagi birinchi qaydlar Eneyda (III kitob)da uchraydi. Garpiya malikasi Selaeno troyanlar ochlikdan stollarini yeyishga majbur boʻlmaguncha tinchlik topa olmasligini bashorat qilgan. VII kitobda aytilishicha, Aeneas va uning odamlariga pishirilgan sabzavotlar bilan toʻldirilgan dumaloq kekslar (pita noniga oʻxshash) taqdim etiladi. Ular nonni yeyishganda, Selaeno bashorat qilgan „stollar“ shu taom ekanligini tushunishadi[21]. 2023-yilda arxeologlar Pompeyda kumush laganda boshqa oziq-ovqat mahsulotlari va asosiy taomlar orasida pitsaga oʻxshash taom tasvirlangan freskani aniqlaganlar. Italiya madaniyat vaziri bu „zamonaviy taomning uzoq ajdodi boʻlishi mumkin“ degan fikr bildirgan[22][23]. Pitsa soʻzining ilk tilga olinishi lotin tilida yozilgan va eramizning 997-yil may oyida Gaeta tomonidan yozilgan notarial hujjatda qayd etilgan boʻlib, unda quyidagicha yozilgan: „Rojdestvo kunida oʻn ikkita pitsa, choʻchqa goʻshti va choʻchqa goʻshti buyragi, Pasxa kuni uchun 12 ta pitsa va bir juft tovuq taomini talab qilishgan“[24].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Maiden. „Linguistic Wonders Series: Pizza is a German(ic) Word“. yourDictionary.com. 2003-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Arthur Schwartz, Naples at Table: Cooking in Campania (1998), p. 68. ISBN 9780060182618.
  3. ↑ John Dickie, Delizia!: The Epic History of the Italians and Their Food (2008), p. 186.
  4. ↑ Father Giuseppe Orsini, Joseph E. Orsini, Italian Baking Secrets (2007), p. 99.
  5. ↑ „Pizza Margherita: History and Recipe“. ITALY Magazine. 14 March 2011. 7 February 2013da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 21 February 2022.
  6. ↑ „Naples' pizza twirling wins Unesco 'intangible' status“ (en-GB). The Guardian. Agence France-Presse (2017-yil 7-dekabr). 2017-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 7-dekabr.
  7. ↑ Miller. „American Pie“. American Heritage (april–may 2006). 2012-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 4-may.
  8. ↑ Naylor, Tony. „How to eat: Neapolitan-style pizza“. The Guardian (2019-yil 6-sentyabr). 2019-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-sentyabr.
  9. ↑ Godoy. „Italians To New Yorkers: 'Forkgate' Scandal? Fuhggedaboutit“. National Public Radio (2014-yil 13-yanvar). 2019-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-sentyabr.
  10. ↑ Hynum. „Pizza Power 2017 – A State of the Industry Report“. PMQ Pizza Magazine (2016-yil dekabr). 2017-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 28-iyul.
  11. ↑ Rhodes, Donna. „Consumption of Pizza“. Food Surveys Research Group Dietary Data Brief No. 11. USDA (2014-yil fevral). 2017-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 27-sentyabr.
  12. ↑ Maiden. „Linguistic Wonders Series: Pizza is a German(ic) Word“. yourDictionary.com. 2003-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ Salvatore Riciniello (1987) Codice Diplomatico Gaetano, Vol. I, La Poligrafica
  14. ↑ „Definition of pizzetta“. Merriam-Webster (2023-yil 22-iyun).
  15. ↑ Doane. „Bringing authentic Neapolitan pizza home“. CBS News (2022-yil 20-noyabr).
  16. ↑ Uyehara, Mari. „The Many Lives of Tomato Pie“ (en-US). The New York Times (2023-yil 6-oktyabr). Qaraldi: 2023-yil 15-oktyabr.
  17. ↑ "Pizza, A Slice of American History" Liz Barrett (2014), p.13
  18. ↑ "The Science of Bakery Products" W. P. Edwards (2007), p.199
  19. ↑ Talati-Padiyar, Dhwani. Travelled, Tasted, Tried & Tailored: Food Chronicles. Lulu publishers, 8 March 2014. ISBN 978-1304961358. Qaraldi: 2014-yil 18-noyabr. [sayt ishlamaydi]
  20. ↑ Buonassisi, Rosario. Pizza: From its Italian Origins to the Modern Table. Firefly, 2000 — 78-bet. 
  21. ↑ „Aeneas and Trojans fulfill Anchises' prophecy.“. 2017-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan.
  22. ↑ „Pompeii archaeologists discover 'pizza' painting“. BBC News (2023-yil 17-iyun).
  23. ↑ „Pizza's possible 'distant ancestor' found painted in the ruins of Pompeii“ (en-AU). ABC News (2023-yil 27-iyun). Qaraldi: 2023-yil 28-iyun.
  24. ↑ „Sorpresa: la parola "pizza" è nata a Gaeta“ (Italian). La Reppublica (2015-yil 9-fevral). 2021-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-noyabr.

Adabiyotlar

tahrir

Havolalar

tahrir
  Vikipediyada «Italiya» loyihasi bor
 
 Vikiomborda Pitsa
haqida turkum mavjud 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pitsa&oldid=4303926" dan olindi