Plateya jangi

Plateya jangi forslarning Gretsiyaga ikkinchi bosqini paytidagi oxirgi quruqlik jangi. Miloddan avvalgi 479-yilda Beotiyadagi Plateya shahri yaqinida boʻlib oʻtgan. Yunon shahar-davlatlari ittifoqi (jumladan Sparta, Afina, Korinf va Megara) va fors shohi Kserks I (Yunonistonning beotiyaliklar, saloniyaliklar va makedoniyaliklar bilan ittifoq tuzgan) oʻrtasidagi kurash.

Plateya jangi
Forslarning Gretsiyaga ikkinchi yurishi
Sanalar Miloddan avvalgi 479-yil avgust Urush yeri Plateya, Gretsiya Natija Yunonlar gʻalabasi
Raqiblar
Gretsiya shahar-davlatlari	Ahamoniylar davlati
Qoʻmondonlar
Pavsaniy Arimnest Amofaret† Aristid	Mardoniy† Masistiy† Artabaz
Kuchlar
110,000 (Gerodot) 100,000 (Diodor) 100,000 (Trog) taxm. 80,000 (zamonaviy kelishuv)	300,000 (Gerodot) qoʻshimcha 50,000 (Gerodot tomonidan keltirilgan) Gretsiya ittifoqchilari 500,000 (Diodor) 70,000–120,000 (zamonaviy kelishuv)

Keyingi yili fors shohi boshchiligidagi Fors bosqinchi kuchlari Fermopil va Artemisiy janglarida gʻalaba qozonib, Fessaliya, Fokis, Beotiya, Afina, Evbeya va Attikani zabt etganlar. Biroq, Salamin jangida ittifoqchi yunon floti Peloponnesning zabt etilishiga toʻsqinlik qilib, kutilmagan, ammo qatʼiy gʻalaba qozongan. Keyin Kserks qoʻshinining katta qismi bilan orqaga chekingan va generali Mardoniyni yunon davlatlarini tugatish uchun shu yerda qoldirgan.

Miloddan avvalgi 479-yilning yozida yunonlar katta qoʻshin yigʻib, Peloponnesdan chiqib ketishgan. Forslar Beotiyaga chekinib, Plateya yaqinida mustahkam qarorgoh quradilar. Biroq, yunonlar Fors lageri atrofidagi asosiy otliq qoʻshinlar bu hududda jang qilishdan bosh tortadilar, natijada 11 kun davom etgan turgʻunlik yuzaga keladi. Taʼminot liniyalari ishdan chiqqanidan keyin chekinishga urinayotganda, yunon jangovar chizigʻi boʻlinib ketadi. Yunonlar toʻliq chekindi deb oʻylab, Mardoniy oʻz qoʻshinlariga ularni taʼqib qilishni buyuradi, lekin yunonlar (ayniqsa, spartaliklar, tegeylar va afinaliklar) toʻxtab, yengil qurollangan fors piyodalarini yoʻq qilib, Mardoniyni oʻldirishadi.

Fors qoʻshinining katta qismi oʻz qarorgohida qamalib, qirgʻin qilingan. Ushbu armiya va Fors dengiz flotining qoldiq askarlari xuddi oʻsha kuni Mikale jangida yoʻq qilinishi bosqinni qatʼiy yakunlanganni bildirardi. Plateya va Mikaledan keyin yunon ittifoqchilari forslarga qarshi hujumga oʻtishadi, bu yunon-fors urushlarining yangi bosqichini belgilab beradi. Plateya har jihatdan ajoyib gʻalaba boʻlgan boʻlsa-da, Marafon jangidagi Afina gʻalabasi yoki Fermopildagi ittifoqchi yunonlarning magʻlubiyati kabi (hatto oʻsha paytda ham) ahamiyatga ega boʻlmagan.

Adabiyotlar

Tarixiy adbiyotlar

• Herodotus. The Histories, with an English translation by A. D. Godley, Harvard University Press, 1920.  At the Perseus Project of the Tufts University.
• Ctesias, Persica (excerpt in Photius's epitome)
• Diodorus Siculus. Library, in Twelve Volumes with an English Translation by C. H. Oldfather, 1967.  At the Perseus Project of the Tufts University.
• Plutarch, Aristides
• Xenophon, Anabasis

Zamonaviy adabiyotlar

• Burn, Andrew Robert. The Pelican History of Greece Penguin 1974
• Delbrück, Hans. History of the Art of War Vol I. ISBN 978-0-8032-6584-4
• Holland, Tom. Persian Fire. Abacus, 2005. ISBN 978-0-349-11717-1
• Green, Peter. The Greco-Persian Wars. Berkeley: University of California Press, 1970; revised ed., 1996 (hardcover, ISBN 0-520-20573-1); 1998 (paperback, ISBN 0-520-20313-5).
• Gibbon, Edward. The Decline and Fall of the Roman Empire. ISBN 978-0-8095-9235-7
• Lazenby, JF. The Defence of Greece 490–479 BC. Aris & Phillips Ltd., 1993. ISBN 0-85668-591-7
• Fehling, D. Herodotus and His „Sources“: Citation, Invention, and Narrative Art. Translated by J. G. Howie. Arca Classical and Medieval Texts, Papers, and Monographs, 21. Leeds: Francis Cairns, 1989. ISBN 978-0-905205-70-0
• Connolly, P. Greece and Rome at War, 1981. ISBN 978-1-84832-609-5
• Finley, Moses „Introduction“, . Thucydides – History of the Peloponnesian War (translated by Rex Warner). Penguin, 1972. ISBN 978-0-14-044039-3. 
• Roisman, Joseph; Worthington, Ian. A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons, 2011. ISBN 978-1-44-435163-7. 
• Shepherd, William (2012). Plataea 479 B. C.; The most glorious victory ever seen. Osprey Campaign Series #239. Osprey Publishing. Illustrator: Peter Dennis. ISBN 978-1-84908-554-0

Havolalar

• Livius Picture Archive: the battle of Plataea (479 BC)
• Mardonius and the battle of Plataea (Wayback Machine saytida 2014-03-06 sanasida arxivlangan)