Qaygʻu yili
Islom anʼanalarida qaygʻu yili (arabcha: عام الحزن) Muhammadning xotini Xadicha va uning amakisi va himoyachisi Abu Tolib vafot etgan hijriy yil. Yil taxminan milodiy 619-yilga [1] [2] yoki Muhammadga birinchi vahiy tushganidan keyin oʻninchi yilga toʻgʻri kelgan.
Abu Tolib vafotidan keyin Muhammad(s.a.v) Abu Tolib (u ham Banu Hoshimning boshlig'i) tomonidan berilgan urug'lar himoyasidan mahrum bo'lganligi sababli zaif bo'lib qoldi. U Makkalik raqiblari tomonidan jismoniy hujumlar nishoniga aylana boshladi. U Toifga yordam so'rash va aholini Islomga da'vat qilish uchun tashrif buyurdi, ammo rad etildi. Makkaga qaytib ketayotib, u bir necha mashhur Makkaliklardan himoya qilishlarini iltimos qildi. Banu Navfal qabilasidan bo'lgan boshliq Mut'im ibn Adiy uning iltimosini qabul qilib, Muhammad(s.a.v)ni shaharga kuzatib qo'ydi va urug'ning Muhammad(s.a.v)ni himoya qilishini e'lon qildi.
Xadichaning vafoti
tahrirMuhammad(s.a.v)ning vafotigacha 25 yil davomida birinchi va yagona rafiqasi Xadicha 619-yilda 65 yoshida vafot etdi. [1] Muhammad(s.a.v) bu vaqtda deyarli 50 yoshda edilar va o'lim Muhammad(s.a.v)ning urug'iga qarshi boykot tugaganidan ko'p o'tmay sodir bo'ldi. [1] Boykot boshqa narsalar qatori Muhammadning oilasi bilan savdo qilishni ham man qildi. [2] Oziq-ovqat tanqisligi, ehtimol, Xadichaning o'limiga sabab bo'lgan. [2]
Abu Tolibning vafoti
tahrirMuhammad(s.a.v)ning amakisi Abu Tolib Banu Hoshim urug'ining boshlig'i bo'lib, uning xonadonida Muhammad(s.a.v)bobosi Abd al-Muttalib vafotidan keyin yashagan. U urug' boshlig'i sifatida Muhammad(s.a.v)ni Islomga da'vati tufayli Quraysh qabilasidan ba'zilari bilan dushmanlik qilgan bo'lsa ham, uni himoya qildi. O'sha paytdagi Makka odatlariga ko'ra, bunday himoya daxlsiz hisoblangan va shuning uchun Muhammad(s.a.v)ning dushmanlari unga hujum qila olmaganlar.
Xadicha vafotidan koʻp oʻtmay, Abu Tolib ogʻir kasal boʻlib qoldi. [1]
Himoyani yo'qotishi
tahrirAbu Tolibning o'limi Muhammad(s.a.v)ga endi o'z urug'i himoyasidan foydalana olmasligini anglatardi. Abu Tolibning o'rniga uning ukasi Abu Lahab boshliq etib tayinlandi, uning Muhammad(s.a.v)ni himoyasi eng yaxshi bo'lgan [1] va Muhammad(s.a.v) uning himoyachisi bo'lishni istagan boshqa boshliq topa olmadi. [2] O'sha paytdagi Makka odatiga ko'ra, bu uning himoyasizligini va jazosiz o'ldirilishi mumkinligini anglatardi. [2][3]
Makkadagi Muhammad(s.a.v)ni qoralovchilar unga yomon munosabatda bo'lib, jismoniy hujum qila boshladilar. [1] Bir bosqinchi uning uyi yonidan oʻtib ketib, pishirilgan qozoniga buzilgan ikra tashladi. Yana biri hovlisida namoz oʻqiyotganida qon va najasga aralashgan qoʻyning bachadonini tashladi. [1] Yana bir hujumchi Ka'badan kelayotganida yuziga bir hovuch tuproq tashladi. [1] Qizlaridan biri yigʻlab uydagi kirni tozalaganida, “Otangni Xudo asrasin”, deb tasalli berdi va Abu Tolib vafotidan keyin Quraysh unga nisbatan yomonroq munosabatda boʻlganini aytdi. [1][4]
Toifga tashrif
tahrirMakkadagi vaziyat og'irlashgani uchun Muhammad(s.a.v)[1]Makkadan taxminan 100km janubi-sharqda joylashgan shahar Toifga ketishga qaror qildi. Toifda u shaharda yashovchi Banu Saqif qabilasining boshliqlari bo'lgan uch aka-ukaning oldiga bordi. [1] Uch aka-uka unga tinglovchilarni berdilar va u ularni Islomga va dushmanlariga qarshi yordam berishga taklif qildi. [1] Ular uning iltimosini rad etishdi va Muhammad(s.a.v) ketganidan keyin uni bezovta qilish uchun o'z qul va xizmatkorlarini yubordilar. [1] U zot qochib ketayotib, shaxsiy bogʻda panoh topdilar. [1] Bog'ning egalari, Makkalik Qurayshlik aka-uka Utba va Shayba o'zlarining xavf ostida qolgan qabiladoshlariga hamdard bo'lishdi va Naynavodan nasroniy quli Addasni uzum bilan davolash uchun jo'natishdi. [1] Addas Muhammad(s.a.v)ga uzumni taklif qilar ekan, ular suhbatlashishdi va Muhammad(s.a.v)ning Nineviya payg'ambari Yunus haqidagi bilimidan hayratga tushdi. Natijada u Islomni qabul qilgani aytiladi. [1]
Yangi himoyachi qidirilishi
tahrirToif ahli tomonidan rad etilgan Muhammad(s.a.v) Makkaga qaytishni xohladi, lekin qabila himoyasisiz u yerga borishni tavakkal qilishni istamadi. [1] Makkaga ketayotib, u bir necha mashhur Makkaliklarga himoya soʻrash uchun xabar yubordi. Birinchi ikkisi, Banu Zuhradan Axnos ibn Sharik va Banu Amirdan Suhayl ibn Amr uning iltimosini rad etishdi. [1] Har ikki yetakchining taʼkidlashicha, buning sababi ularning Islomga qarshiligi bilan bogʻliq emas, aksincha, qabilaviy tamoyillardan tashqarida. Axnos, garchi Banu Zuhrada hurmatga sazovor boʻlsa-da, texnik jihatdan uning aʼzosi emas edi va u qabila nomini himoya qila olmasligini his qildi, [1]Muhammad(s.a.v)ni ulardan himoya qila olmas edi. [1]
Keyin u Banu Navfal qabilasining boshlig'i Mut'im ibn Adiyga xabar yubordi. [1] U avvalgi Makka boykotini tugatish tashabbuskori boʻlgan besh Makka yetakchilaridan biri edi. [1] Mu'tim rozi bo'ldi va ertasi kuni Muhammad(s.a.v)ni o'g'illari va jiyanlari bilan uchrashdi va keyin uni to'liq qurollangan holda Makkaga kuzatib qo'ydi. [1] Ular Ka'baga borishdi, u yerda Mu'tim himoyani e'lon qildi. [1] Buni ko'rgan Muhammad(s.a.v)ning yetakchi raqibi Abu Jahl Mutim va uning oilasiga: "Kimni himoya qilsang, biz ham uni himoya qilamiz", dedi. [1]
Manba
tahrirIqtiboslar
tahrirBibliografiya
tahrir- Al-Mubarakpuri, Safiur-Rahman. The Sealed Nectar. Darussalam Publishers, 2014-06-09.
- Armstrong, Karen. Islam: A Short History. Random House Publishing Group, 2007-12-18. ISBN 978-0-307-43131-8.
- Lings, Martin. Muhammad: His Life Based on the Earliest Sources. Inner Traditions/Bear, 2006-10-06. ISBN 978-1-59477-153-8.