Qo‘rg‘on (qalʼa)
Qoʻrgʻon — Termiz shahri devori yonida joylashgan, islomgacha boʻlgan qadimiy Chagʻoniyon qalʼasi xarobalari. Qal’a Toxariston qal’asining taroqli yoʻlak qurilmasi bilan yaxshi saqlanib qolingan namunasi. Qoʻrgʻonning barpo etilgan sanasini tadqiqotchi Vasiliy Shishkin VI—VII asrlar deb belgilagan. Qal’a XIII asr boshlarigacha saqlangan.
| Qo‘rg‘on (qal’a) | |
|---|---|
| Umumiy maʼlumot | |
| Maqomi | qal’a xarobasi |
| Turi | qal’a |
| Manzili | Surxondaryo viloyati |
| Mamlakat |
 Oʻzbekiston |
| Koordinatalar | 37°13′34″N 67°16′01″E / 37.22611°N 67.26694°E |
| Qurilishi boshlangan | VI asr |
| Qurilishi tugagan | VII asr |
| Buzilgan sana | XIII asr boshi |
Qal’a yorugʻlik tushadigan tomonga yoʻnaltirilgan balandligi 3 metr boʻlgan qirralari anʼanaviy shaklda ishlangan paxsali monolit poydevorda joylashgan, 33x33x8-9 oʻlchamdagi xomashyodan qurilgan. Qal’a ikki qavatli boʻlib, deyarli saqlanib qolinmagan yuqori qavati pastki qavatning aynan takrorladi. Shimoliy tomonning oʻrtasidagi kirish joyi qal’ani ikkita simmetrik qismga boʻlib, har biri 5,8x2,5 metr oʻlchamdagi beshta choʻzilgan gumbazli xonalardan iborat oʻq boʻylab yoʻnalgan (eksenel) yoʻlakka olib borgan. Yoʻlakning shimoliy uchida, shimoli-sharqiy burchagiga yaqin joyda pishiq gʻishtdan yasalgan uchli shakldagi chuqur joy saqlanib qolgan. Yoʻlakning shimoli-gʻarbiy burchagidagi vayron boʻlgan zinapoyalar arxeologlar tomonidan yuqori qavatga olib boradigan ichki zinapoyaning kirish joyi deb hisoblangan[1].
Qoʻrgʻonning old tomon (tarz)lari, ayniqsa, sharqiy devorda yaxshi saqlanib qolingan yarim doira shaklidagi gofralar bilan bezalgan[2]. Arxeologlarning fikriga koʻra, quruvchilar gofralarning oʻlchami va sonini binoning ichki tuzilishi bilan muvofiqlashtirgan, shuning uchun xonalar uchlaridagi tor deraza tirqishlari juftlashgan yarim doira toʻsiqlar bilan toʻgʻri kelib, yanada murakkab ritmik qatorni tashkil qilgan. Koʻpgina meʼmoriy binolar egiluvchan old tomon (tarz)lari, asosan, VI-XII asrlarda Xorazm va Marvda mavjud boʻlgan, ammo Toxaristonning islomgacha boʻlgan meʼmorchiligida bu uchramaydi. Islomgacha boʻlgan Toxaristonning hozirda maʼlum boʻlgan juda koʻp qalʼa-koʻshklari orasida Termizdagi Qoʻrgʻonning gofrirovka qilingan massivi hozircha istisno boʻlib qolmoqda[1].
Shunga tuzlilishi juda oʻxshash binolar Oʻrta Osiyoning Toxaristondan uzoqda joylashgan boshqa hududlarida ham maʼlum, Toxaristonning oʻzida Qoʻrgʻon taroqli yoʻlak bilan qurilgan yagona bino boʻlib, S. G. Xmelnitskiyning soʻziga koʻra, „klassik „toza“, deyarli ideal shaklda“ saqlanib kelinmoqda[1].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 Хмельницкий 2000, s. 88
- ↑ Хмельницкий 1992, s. 30-33
Adabiyotlar
tahrir- Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Средней Азии V—VIII вв. Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000 — 288-bet.
- Хмельницкий С. Г. Между Арабами и Тюрками. Раннеисламская архитектура Средней Азии. Берлин—Рига: GAMAJUN, 1992 — 344-bet.