Vikipediya

Qurbonjon dodxoh

Qurbonjon dodxoh (qirgʻizcha: Курманжан Датка, 1811-yil 22-may, Oʻsh yaqinidagi Modi qishlogʻi — 1907-yil 1-fevral, Oʻsh uyezdi) — Oloy malikasi chor Rossiyasi mustamlakachiligiga qarshi koʻtarilgan qoʻzgʻolon rahbari. Qoʻqon xonligi vaziri Olimbek dodxoh Hasanboy oʻgʻli (1800—1863)ning rafiqasi.

Qurbonjon dodxoh qirgʻizcha: Курманжан Датка
Tavalludi
Qurbonjon Mamatboy qizi

22-may 1811-yil
Pomir-Olay togʻlari, Oʻsh (viloyat)
Vafoti 1-fevral 1907-yil(1907-02-01)
(95 yoshda)
Oʻsh (shahar), Oʻsh uyezdi, Rossiya imperiyasi
Fuqaroligi Qoʻqon xonligi va Rossiya Imperiyasi
Millati Qirgʻiz
Dini Islom
Turmush oʻrtogʻi Olimbek dodxoh
Bolalari Abdullabek, Mahmudbek, Hasanbek, Botirbek va Qamchibek
Otasi Mamatboy

Hokimiyatga yoʻl tahrir

Qoʻqon xonining harbiy sarkardasi Qashqardan qaytishda unga uylangach (1832), Qurbonjon dodxohni xon saroyiga olib kelib, Nodirabegimga tanishtiradi (1833). Nodirabegim va Uvaysiy kabi oʻzbek shoiralari taʼsirida Qurbonjon dodxohning dunyoqarashi shakllanadi. Qurbonjon dodxoh 5 oʻgʻil va 2 qizning onasi boʻlgan. Olimbek dodxoh hokimiyat uchun kurashlarda saroy fitnasi natijasida oʻldirilgach (1863), Qurbonjon dodxoh eri oʻrniga maʼlum muddat Andijon hokimi boʻlgan. Soʻngra farzandlarini olib, oʻz ovuliga joʻnab ketgan. U Olay malikasi sifatida nom chiqargan. Buxoro amiri Muzaffarxon jasur va dovyurakligi bois Qurbonjonga dodxoh unvonini bergan. Amir yordamida Qoʻqon taxtini qayta egallagan Xudoyorxon Qurbonjon dodxohni Olay vohasining hokimi qilib tayinlaydi (1865). Uning katta oʻgʻli Abdullabek esa Oʻsh hokimi qilib tayinlangan. Qurbonjon dodxoh bilan Qashqardagi Yettishahar uygʻur davlati hukmdori Yoqubbek oʻrtasida yaxshi munosabatlar oʻrnatilgan.

Qoʻqonda xon zulmi va chor Rossiyasi mustamlakachiligiga qarshi koʻtarilgan „Poʻlatxon“ qoʻzgʻolonida Qurbonjon dodxoh va uning farzandlari — Abdullabek, Mahmudbek, Hasanbek, Botirbek va Qamchibek ham qatnashgan. „Poʻlatxon“ qoʻzgʻoloni bostirilgandan keyin Olay vohasidagi aholi Qurbonjon dodxoh boshchiligida kurashni davom ettirishadi (qarangQurbonjon dodxoh qoʻzgʻoloni).

Qoʻzgʻolon bostirilgach (1876), Turkiston general-gubernatori K. P. Kaufman tomonidan Qurbonjon dodxoh avf qilinadi. Olay vohasidagi ichki boshqaruvda Qurbonjon dodxoh oʻz mustaqilligini saqlab qolgan. Olay malikasining dovrugʻi hatto Sankt-Peterburgdagi imperator saroyigacha yetib borgan.

Qurbonjon dodxoh Olay vohasida, soʻngra Oʻsh yaqinidagi qishlogʻida umrining oxirigacha yashagan. Qurbonjon dodxoh haqida Fargʻona vodiysi aholisi oʻrtasida koʻplab qoʻshiqlar va rivoyatlar toʻqilgan. Modi qishlogʻida uy-muzeyi mavjud. Fargʻona va Oʻshda koʻchalar, maktablar uning nomiga qoʻyilgan.


Qurmanjon Mamatbay qizi Oloy togʻlarining Oʻsh shahri yaqinidagi Oʻroq (Oʻrka) qishlogʻida, Oʻsh chekkasida istiqomat qilgan mungush qabilasidan boʻlgan qirgʻiz koʻchmanchilari oilasida tugʻilgan. U 18 yoshga toʻlganda, Qurmonjonning ota-onasi uni qizdan ikki baravar katta yigitga turmushga bermoqchi boʻlgan, biroq u anʼanani buzgan holda, kuyovning uyidan qochib, otasi Mamatboyning uyiga qaytib kelgan. uch yil.

1832- yilda Dantka unvoniga ega boʻlgan, Oloy qirgʻizlari qabilalariga boshchilik qilgan boy Oloy feodali Bek Alimbek Qurmonjonni nikoh shartnomasidan ozod qilib, oʻziga qonuniy xotin qilib oladi. U unga besh oʻgʻil tugʻdi va uning doimiy yordamchisi va maslahatchisi edi. Ularning nikohi 29 yil davom etib, kutilmaganda tugadi: Qoʻqon xonligidagi koʻplab saroy fitnalarida qatnashgan Alimbek 1862 yili saroy toʻntarishlaridan birida tuzoqqa tushib qoladi va halok boʻladi  . Kengash uning ellik yoshli xotiniga oʻtdi.

Qurmonjonning oʻzi nafaqat Oloy xalqining hurmatiga sazovor boʻlgan, balki oʻziga sodiq boʻlgan 10 ming otliq qoʻshinga tayangan. Qoʻqon xoni Xudoyor Oloy qirgʻizlarini oʻziga boʻysunuvchi deb eʼlon qilib, ularga soliqlar qoʻyganida, hukmdor bunga nafaqat qarshi chiqdi, balki Xudoyorni koʻchmanchilarga soliq solishdan bosh tortishga, uni Oloyning yangi hukmdori deb eʼtirof etishga va unga oʻz qoʻliga oʻrnashib olishga majburlashga muvaffaq boʻldi. unga „Datka“ faxriy unvoni. Oʻzining takabburligi bilan tanilgan xon Qurmonjon-datkani eng oliyjanob bek sifatida kutib olishga majbur boʻldi — Oʻrta Osiyo va butun musulmon Sharqida  birinchi marta ayol kishi sharafiga rasmiy ziyofat uyushtirildi. Oloy hukmdorini Buxoro amiri Muzaffar tan oldi : unga „Datka“ unvonini bergan ikkinchi hukmdor edi. Bugungi kunda Qurmonjon-datka musulmon davlatining boshida turgan ayollarning kichik toifasiga kiradi.

Qurmonjon-datkaning bosh qarorgohi Gulcha qishlogʻida joylashgan edi . Turkistonni kezib , Oloyga qirgʻiz chavandozlari hamrohligida borgan rus olimi A. P. Fedchenko taʼkidlaganidek, Qurmanjon „juda katta obroʻga ega, bizning chavandozlar bu haqda faqat katta hurmat bilan gapirmagan“. Qoʻqon xonlari ham Oloy hukmdoriga ehtiyotkorlik va hurmat bilan munosabatda boʻlib, uning isyonkor qirgʻiz xalqi ustidan hokimiyatni saqlab qolish qobiliyatini yuqori baholaganlar.

Rossiyaning ekspansiyasi tahrir

Qarshilik tahrir

1876-yilda rus qoʻshinlari Qoʻqon xonligi hududiga bostirib kirib, uni egalladi. Shu bilan birga janubiy qirgʻiz viloyatlari, xususan, Oloy boʻysundirilmaganligicha qoldi. Qurmonjon-datka oʻzining besh oʻgʻli singari Oloy hududida „ oq podshoh“ qoʻshinlarining paydo boʻlishiga salbiy munosabatda boʻlib, ularga qarshilik koʻrsatishga qaror qildi  va Oloy qirgʻizlarining rus qoʻshinlariga qarshi kurashiga rasman rahbarlik qildi  .

Datkaning oʻgʻillari Abdildabek, Mamitbek, Asanbek, Botirbek va Qamchibeklar — Alimbek va Qurmanjon-datkaning oʻgʻillari Qirgʻiziston janubidagi togʻli hududlarga joylashib, Pomir-Oloy hududiga kirib kelgan rus boʻlinmalariga qarshi kurash boshladilar. Qurmonjon-datka oʻgʻillari boshchiligidagi bir yarim ming otliq Gulchadan 25 verst uzoqlikdagi Janyriq togʻining yetib boʻlmaydigan qismida joylashgan. 1876 ​-yil 25-aprelda qirgʻiz va rus qoʻshinlari oʻrtasida birinchi keng koʻlamli jang boʻlib, u kun boʻyi davom etdi. Rus otryadi dushmanni oʻz pozitsiyalaridan siqib chiqarishga muvaffaq boʻldi: katta yoʻqotishlarga uchragan Oloylar chekinishga majbur boʻlishdi.

Janglar paytida Qurmanjon-datka oʻz qishloqlari bilan Qashqar chegarasidagi Koʻksu vodiysiga koʻchib oʻtgan, ammo bu yerda Qurmanjonning barcha qishloqlari himoyasizligi tufayli uygʻur koʻchmanchilari tomonidan magʻlubiyatga uchragan  . Chorvasining koʻp qismini yoʻqotgan qirgʻiz hukmdori Afgʻonistonga qochishga urinib, Oloyga qaytib keldi . Bu urinish muvaffaqiyatsiz yakunlandi: 29-iyul kuni Shabdon-botir boʻlinmalari Qurmonjon-datkaning izidan borib, uni bosib oldilar  . Knyaz Vitgenshteyn malikaning Oloy qirgʻizlariga katta taʼsirini hisobga olib, Qurmonjonni oddiy asir sifatida emas, balki alohida sharaf bilan Oloyda joylashgan shtab-kvartiraga kuzatib qoʻydi. Unga immunitet va toʻliq xavfsizlik kafolatlangan.

Rossiya bilan yarashish tahrir

Qurmonjon-datka qarorgohida uni Fargʻonaning birinchi harbiy gubernatori, rus-turk urushining boʻlajak qahramoni, general Mixail Skobelev qabul qildi . Rus generali anʼanaviy Sharq odatlariga rioya qilib, uni shirinliklar bilan muomala qildi, hukmdorga faqat „malika“ deb murojaat qildi va afsonaga koʻra, u bilan suhbatni quyidagi soʻzlar bilan boshladi: „Oh, qancha mard oʻgʻillarning onasi! Meni ham oʻz oʻz oʻgʻling deb bil“, deb Qurmonjon datkaga juda xushomad qilgan  . Suhbatdan soʻng general shaxsan oʻzi „Janubiy malika“  ga brokar libos kiydi . Datka Skobelevning oʻgʻillariga qarshilikni toʻxtatish toʻgʻrisida maktub yozish haqidagi iltimosiga rozi boʻldi, lekin faqat uning barcha tarafdorlari, birinchi navbatda oʻgʻillari uchun kechirim vaʼdasi, shuningdek, ikkinchisini yangi tashkil etilgan hokimiyatda boshqaruv lavozimlariga tayinlash evaziga. Turkiston umumiy hukumati volostlari . General rozi boʻldi va keyin Qurmonjon-Datka Oloy qirgʻizlari erlarini Rossiya imperiyasiga qoʻshib olishini rasman eʼlon qildi . Buning uchun Rossiya hukumati unga polkovnik unvonini berdi.

Rossiyaga qoʻshib olingandan soʻng Oloy hududida beshta volost tashkil topdi, ulardan toʻrttasi: Kichi-Olay, Naukat , Gulchin va Oʻzgan  — Qurmanjon-datka shartiga koʻra, uning oʻgʻillari Qamchibek, Mamitbek, Asanbeklar tasarrufiga oʻtdi. va Botirbek. Faqat malikaning toʻngʻich oʻgʻli Abdildabek Oloyga qaytmadi. U Makkaga haj ziyoratiga borgan, biroq soʻnggi janglarda olgan jarohatlari tufayli yoʻlda vafot etgan. Markaziy Osiyoga safari chogʻida Qurmanjonning tarjimai holi bilan qiziqqan va uning yaqinlari bilan shaxsan muloqot qilgan rus yozuvchisi, „Narodnaya volya“ning sobiq aʼzosi Ivan Yuvachev (yozuvchi Daniil Xarmsning boʻlajak otasi) uning oʻgʻillari koʻpincha hokimiyat va uning manfaatlarini suiisteʼmol qilishini yozadi. oʻz vakolatlaridan jiddiy ravishda oshib ketgan.

Keyinchalik, Qurmonjon-datka Rossiya hukumati bilan doʻstona munosabatlar oʻrnatish yoʻlini belgiladi. Bunga asosan oʻsha paytda qirgʻizlar orasidagi roli sezilarli darajada oshgan Shabdan botir yordam berdi.

Rossiya ichidagi siyosat tahrir

Andoza:Начало цитатыTeper, v eto spokoynoe vremya, xochu skazat sleduyuщee: ves moy narod i ya sama i moi rodstvenniki protiv Vas nikogda ne zamishlyali vistupit. S nashey storoni nikakogo vreda net. Yesli moy narod sdelaet ploxo, sdelaet izmenu, ya samim strogim obrazom nakaju vinovnix, a sama do skonchaniy moix dney v jizni budu terpet muki ugrizeniya… Mamatbay kizi Kurmanjan-datka.Andoza:Конец цитаты

Endi mana shunday osoyishta davrda aytmoqchiman: butun xalqim, oʻzim va yaqinlarim hech qachon sizga qarshi fitna uyushtirgan emas. Biz tomondan hech qanday zarar yoʻq. Xalqim yomonlik qilsa, xiyonat qilsa, aybdorni eng ogʻir jazoga tortaman, umrim oxirigacha pushaymonlik azobiga chidayman… Mamatbay qizi Qurmanjon-datka.

— Qurmanjon-Datkaning general-gubernator

Qurmonjonni shaxsan tanigan rossiyalik siyosiy va harbiy arboblar: Lev Kostenko , Mixail Ionov, Konstantin Kaufman  uning dunyoviy donoligi va vatandoshlari orasida gʻayrioddiy hurmatini qayd etdilar. Koʻpgina amaldorlar maslahat soʻrab shaxsan Datkaga murojaat qilishadi. Oʻsh okrugining birinchi boshligʻi mayor (keyinchalik polkovnik) M. E. Ionov bilan Qurmanjon-datka uzoq yillar davomida doʻstona aloqalar olib borgan, uzoq yozishmalar olib borgan, sovgʻalar va fotosuratlar almashishgan  .

1881-yilda Turkiston gubernatori Kaufman urush vaziri Dmitriy Milyutinga murojaat qilib , Qurmanjon-datkaga har yili 500 rubl miqdorida nafaqa berishni soʻrab, 1876-yilda parvozi chogʻida Qoshgʻar bilan chegarada mol-mulkining katta qismini yoʻqotgan qirolicha Alaya taʼkidladi. „hayotda juda cheklangan“ edi. Biroq, Moliya vazirligi Datka hukumatdan nafaqa olish huquqiga ega emas va bundan tashqari, kichik yerdan daromad olgan deb hisobladi. Shuning uchun pensiya miqdori 500 dan 300 rublgacha kamaytirildi  .

Rus armiyasining Pomir yurishlari paytida Qurmanjon-datka oʻz xalqiga polkovnik Mixail Ionov  otryadiga oziq-ovqat yetkazib berishni buyurdi . Sobiq Qoʻqon xonligi hududidagi koʻplab qoʻzgʻolonlar chogʻida oʻzini ehtiyotkor tutib, rossiyaparast yoki betaraf pozitsiyani egallashni afzal koʻrgan  .

Oʻgʻilning hibsga olinishi va oʻlimi tahrir

1893-yilda rus bojxona inspektori ikki qoʻriqchi hamrohligida Qurmanjon datka oʻgʻillaridan biri — Qamchibekning uyiga tintuv oʻtkazgan holda keladi, unda Qamchibek hozirgina Afgʻonistondan Qashgʻar orqali olib oʻtilgan kontrabanda yukini olgani haqida maʼlumotga ega boʻladi. Oʻsha paytda egasi uyda yoʻq edi; Bojxonachilar uning rafiqasida zargarlik buyumlari bor, degan bahona bilan uning oʻrim-yigʻimini kesib, haqorat qiladilar, Qamchibekning nukeri Oqbalbon bekiga bexabar buning uchun qasos olishga qaror qilib, qorovulni ham, ikkala qorovulni ham oʻldiradi.

Daniyalik Alimbekning akasining oʻgʻli Qorasakal Qamchibekning Oʻshdan Oloyga bir kechada burilib keta oladigan joʻrgʻoni borligini aytib, unga tuhmat qiladi. Tekshiruv shuni koʻrsatdiki, „Jorgo“ belgilangan muddatni bajargan. Bu Qamchibekka qarshi asosiy dalil boʻldi. Qamchibek bilan birga uning ukasi Mamitbek, jiyani Arstanbek, shuningdek, nabirasi Mirzapayas va nuker Akbalban kontrabanda va bojxona xodimlarini oʻldirishda ayblanib hibsga olingan. Ular ikki yil qamoqda oʻtirib, hukm chiqarilishini kutdilar. Bu ishda jami 21 kishi hibsga olingan.

Sobiq hukmdor general-gubernator Povalo-Shveykovskiyning huzuriga Margʻilonga borib, undan oʻgʻillari va nabiralarini kechirishini soʻradi  . U Mamitbek, Arstanbek va Mirzapayasni oʻlimdan qutqarishga muvaffaq boʻldi — Irkutsk viloyatida oʻlim jazosi ogʻir mehnat bilan almashtirildi. Qurmonjonning suyukli oʻgʻli Qamchibekni qutqarib boʻlmadi. 1895-yil 3-martda Oʻshning markaziy maydonida onasi koʻz oʻngida Akbalbon bilan birga osib oʻldirilgan. Afsonaga koʻra, osib qoʻyishga birinchi urinish muvaffaqiyatsiz tugadi — arqon uzilib, Qurmonjon jazoni bekor qilishni soʻrab: „Qodir bunga qarshi“, dedi. Ammo ijroni nazorat qiluvchi amaldor ikkinchi buyruq berdi.

Qamchibek podshohning farmoniga koʻra avf etilgan, degan versiya bor, lekin mahkum allaqachon qatl etilganida, afv juda kech kelgan  Sevimli oʻgʻlining oʻlimi oldidan uning soʻnggi soʻzida "oʻlimga tik qara. " Oʻgʻlining oʻlimi Qurmonjonga kuchli maʼnaviy taʼsir koʻrsatdi: ayol jamoat hayotini tashlab, mulkini tashlab, Oʻsh yaqinidagi Mady qishlogʻiga joylashdi.

Oʻtgan yillar tahrir

Kurmanjon-Datka zohid boʻlganidan koʻp oʻtmay, imperator Nikolay II u haqida xabar topdi va u unga maxsus qirollik sovgʻasi — zanjir va jigʻa bilan bezatilgan imperiyaning davlat gerbi tasvirlangan oltin ayollar soatini berishga qaror qildi. olmos va atirgullar bilan. Koʻp sonli otliq qoʻriqchilar hamrohligida Oʻsh tumani boshligʻi Madi qishlogʻiga yetib keldi va „Janub malikasi“ga imperator sovgʻasini tantanali ravishda topshirdi.

1906-yil iyun-iyul oylarida, Qurmanjon-Datka oʻlimidan olti oy oldin, mashhur Osiyo ekspeditsiyasi paytida rus sayohatchisi va Finlyandiyaning boʻlajak marshali Karl Gustav Emil Mannerxaym Oloy vodiysidan oʻtdi. U Oʻshda toʻxtab, sobiq qirgʻiz hukmdorining uyiga tashrif buyurdi. Mannerxaym oʻzining sayohat kundaliklarida Oloy qirgʻizlari, oʻz qarorgohida Qurmanjon-datka oʻgʻli Asanbek bilan muloqoti va, albatta, „Oloy malikasi“ bilan uchrashuvi haqida xotiralarni qoldirgan. Mannerxaym 96 yoshli muslima ayolning suratga tushishga va hatto ot minishga qanchalik oson rozi boʻlganidan hayratda edi.

Qurmonjon-datka 1907-yil 1-fevralda Madydagi uyida vafot etdi. U Oʻshda 1895-yilda qatl etilgan oʻgʻli Qamchibek yoniga dafn etilgan.

Shaxsiyat tahrir

Sheriy isteʼdod tahrir

Xalq tarixida Qurmonjon goʻyoki Zyinat nomi bilan sheʼrlar yozgan  degan taxminlar mavjud . Malika nafaqat oʻz ona qirgʻiz tilida, balki turkiy va fors tillarida ham asarlar yaratgan . Uning sheʼriy merosining ozgina qismi hozirgi kungacha saqlanib qolgan. Uning qatl etilgan oʻgʻli Qamchibekka bagʻishlangan motam sheʼri (mushuklar) nisbatan keng tarqalgan. Uni bir qancha tillarga, jumladan rus tiliga M. Rudov tarjima qilgan:

Lochin, oʻgʻlim Qamchibek,

Ketasan bu foniy dunyodan,

Bevafo dunyodan ketasan,

Zolim zamon toʻr qoʻydi,

Tutib oldilar seni ilgak,

Joning ayrilar.

Gʻam-gʻamimni burab,

Elni balodan asradim,

Gʻam-gʻamimni yuragimga yashirdim,

Xalqni baloga tortmasin deb.

Bosh egmading,

Otliq shaʼnini himoya qilding. Kureshda

boʻlganidek, beligacha yalangʻoch holda, oʻlimdan nafratlanib, umringning eng qizgʻin chogʻida qoʻrqmasdan jangga kirding . Mening sodiq oʻgʻlim, xayr, kechir. Siz muqaddas yoʻldasiz!

Biroq tarixiy tadqiqotlar „Zinat“ taxallusi boshqa shaxsga tegishli ekanligi, Qurmonjon-datkaning bilimi keng, aqli oʻtkir boʻlsa-da, oʻqish va yozishni bilmagani isbotlangan  .

Zamondoshlar xotiralari tahrir

Qurmonjon-datkaning shaxsiy fazilatlari haqida juda kam maʼlumotlar saqlanib qolgan. Maʼlumki, u oʻrtacha zohid edi va shovqinli shahar hayotiga qiziqmasdi: u qishni ham, yozni ham kigiz uyida, Oloy tizmasi yonbagʻirlarida kezib oʻtkazdi  .

Qurmanjon-Datka va Mixail Skobelev oʻrtasidagi suhbatda boʻlgan rus armiyasi ofitseri Boris Tageev malikani „kichkina qirgʻiz ayoli, garchi yosh boʻlmasa ham, goʻzal, qandaydir moʻynali kiyimlar bilan ishlangan toʻn kiygan“ deb taʼriflagan  . Qurmonjonning koʻrinishi haqida boshqa xotiralar yoʻq.

Ivan Yuvachev Qurmonjon bilan shaxsan tanish emas edi, lekin uning qarindoshlari (xususan, Mamitbekning oʻgʻli) soʻzlariga koʻra, u oʻz kitobida malikani shunday tasvirlaydi:

Qurbonjon oʻzining uzun, chiroyli nutqlarida zoʻr aql-zakovat va diplomatik qobiliyatlarni namoyon etdi. Keksaligiga qaramay, uning koʻzlari hali ham jonli chaqnab turardi va uning yuz xususiyatlari uni qirgʻiz ayollaridan ajratib turadigan oʻziga xos goʻzallikni koʻrsatardi.

—

Xotira tahrir

Oloy vodiysida oʻttiz yillik yakka hukmronlik davrida Qurmonjon-datka oʻzini favqulodda davlat arbobi sifatida koʻrsatdi, datka haqidagi afsonalar avloddan-avlodga oʻtib, bugungi kungacha yetib kelgan[1].

Qurmonjon nafaqat Oloy va Qashqar qirgʻizlari orasida katta obroʻga ega edi. Rossiya va chet ellik sayohatchilar, harbiy va hukumat amaldorlari, mustamlakachi amaldorlar Qirgʻiziston janubida boʻlsa, albatta, Qurmanjon-Datkaga tashrif buyurishgan. Qurmonjonliklar Hindistondan Buxoroga ketayotganda qor boʻroniga ilinib qolgan ikki ingliz emissarini oʻlimdan qutqarib qolishganini tarix biladi[2].

„Olay malikasi“ yevropaliklarda ayniqsa chuqur taassurot qoldirdi. Afsonaviy Qurmonjon-datka haqidagi maqolalar, jumladan, uning hayoti davomida yozilgan maqolalari rus, frantsuz, nemis, polyak va boshqa koʻplab Yevropa nashrlarida chop etilgan.

2002-yilda Qurmanjan-Datk haqidagi kitob uch tilda — qirgʻiz, rus va ingliz tillarida nashr etildi. 2004-yilda Bishkekdagi eman bogʻida Erkindik shoh koʻchasida hukmdor haykali oʻrnatildi . Bishkek va Oʻsh shaharlaridagi koʻchalar ham Qurmanjon-datka nomi bilan atalgan[3].

Qirgʻiziston banknotlarining old tomonida Qurmanjonning portretini har uch nashrning 50 soʻmlik nominalida koʻrish mumkin[4]. Orqa tomonda  bir vaqtlar Qurmonjon hududi boʻlgan Oʻzgan shahridagi meʼmoriy majmua tasviri joylashgan .

Qirgʻiziston-Rossiya Slavyan universiteti tomonidan taʼsis etilgan xalqaro mukofot Qurmanjan-Datki nomi bilan atalgan. Mukofot bir necha bor turli mamlakatlardan fan, madaniyat va siyosat arboblariga, xususan, Qozogʻistonning birinchi xonimlari (Sara Nazarboyeva)[5]  va Rossiya (Lyudmila Putina)  berilgan[6].

2010-yil oxirida Bishkekdagi „Ala-Too“ kinoteatrida Qurmanjon-Datki xayriya fondi tashabbusi bilan yaratilgan Z.Eralievning „Too xonshasi“ („Togʻ malikasi“) toʻliq metrajli hujjatli filmining taqdimoti boʻlib oʻtdi. Taqdimotda rasmiy shaxslar, jumladan , Qirgʻiziston prezidenti Roza Otunboeva ishtirok etdi .

Qurmonjon datka noyob tarixiy shaxs boʻlib, u Qoʻqon xonligi, Xitoy va Rossiya hukmronligi davridagi oʻta ogʻir davrda mas’uliyatni oʻz zimmasiga olgan. Uning donoligi va diplomatik mahorati bizni oʻlim va halokatdan qutqardi. U har qanday qiyin vaziyatdan chiqish yoʻlini topa oldi, shuning uchun ham Rossiya ham, Qoʻqon xonligi ham uni hisobga olishga majbur boʻldi. —

Farmon bilan va O. Qirgʻiziston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2010-yil 28-dekabrda 2011-yilda mamlakatda Qurmanjon-datka yili deb eʼlon qilingan va bu yil tugʻilganiga 200 yil toʻldi. Prezident Qurmanjonning ikki evarasi, qirgʻizistonlik jamoat arbobi Chinibek Abdiqaparov va iqtisod professori Adilbek Sultonbekov bilan ham uchrashdi va ular Roza Otunboevaning qaroriga roziligini bildirdi[7][8] .

2014-yil 31-avgustda Qirgʻiziston Mustaqilligi kunida „Qirgʻizfilm“ va „Aytish film“ kinostudiyalari tomonidan rejissyor Sodiq Sher-Niyoz tomonidan suratga olingan „Qurmanjon datka“ tarixiy doston filmining premyerasi boʻlib oʻtgan[9]. Bu Qirgʻiziston mustaqillikka erishganidan keyin Qirgʻiziston Respublikasi hukumati buyrugʻi bilan suratga olingan birinchi toʻliq metrajli tarixiy filmdir. Film 19-asrda qirgʻizlarning rahbari boʻlgan va xalq onasi sanalgan „Oloy malikasi“ning hayoti va faoliyati haqida hikoya qiladi. Filmning jahon premyerasi 2014-yil 22-avgust kuni Monreal xalqaro kinofestivalida boʻlib oʻtgan. 2014-yil oktabr oyida film Qirgʻiziston nomidan „Xorijiy tildagi eng yaxshi film“ nominatsiyasida „Oskar“ mukofotiga nomzod boʻlgan. Bundan tashqari, film Rossiyaning „Nika“ kino mukofotiga nomzod boʻlgan.

Ommaviy madaniyatda tahrir

2014-yilda „Togʻlar malikasi“ (aslida "Qurbonjon dodxoh" deb nomlangan) filmi chiqdi, unda uning hayoti haqida hikoya qilinadi[10].

Adabiyot tahrir

  • Oʻzbekistonning yangi tarixi. 1-kitob [Turkiston chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida), T., 2000; Chorategin T., Omurbekov T., Qirgʻiziston tarixi (XIX asr boshi — 1917-yil), Jalolobod, 2000.
  • Saul Abramzon Qirgʻiz xalqi va ularning etnogen va tarixiy-madaniy aloqalari. — Leningrad, 1971-yil.
  • Asqar Akayev Taniqli shaxslar haqida. — Bishkek, 1999-yil.
  • Vasiliy Bartold Qirgʻiz va Qirgʻiziston tarixiga oid tanlangan asarlar. — Bishkek, 1998-yil.
  • Gaziev A. Qurbonjon dodxoh — Oloy tojisiz malikasi. — Bishkek, 1991-yil.
  • Qirgʻiziston — Rossiya: munosabatlar tarixi. Hujjatlar va materiallar toʻplami. — Bishkek, 1998-yil.
  • Mokrynin V. P. Oʻtmish izidan. — Bishkek, 1986-yil.
  • Ploskix V. qirgʻiz. Qoʻqon xonligi. — Bishkek, 1977-yil.
  • Ploskix V. Qirgʻizlar va Qirgʻiziston tarixi. — Bishkek, 2000-yil.

Manbalar tahrir

  1. ↑ „Кулбубу Бектурганова. «Кыргызстандын Асыл Кыздары». Бишкек, 2006“. 2018-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  2. ↑ „Курманжан Датка“ (deadlink). Известные люди Кыргызстана. Advantour Средняя Азия. 2011-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  3. ↑ „Кто есть Кто в Кыргызстане. Курманджан Датка“ (deadlink). 2010-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  4. ↑ „Банкноты достоинством 50 сом“. Национальный банк Киргизской Республики. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  5. ↑ „Назарбаева Сара Алпысовна“ (deadlink). WOK.kz. 2011-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  6. ↑ „Президент России во второй раз приедет в Киргизию“. Kyrgyz-Press (29 ноября 2002). 2011-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  7. ↑ „Роза Отунбаева провела встречу с правнуками Курманджан датки“. Информационный портал Кыргызстана www.kginform.com (2011-yil 21-yanvar). 2017-yil 1-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  8. ↑ „В Кыргызстане стартовал кинокараван «Курманджан датка»“. Азаттык үналгысынын (2011-yil 28-yanvar). 2011-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
  9. ↑ „Review: 'Kurmanjan Datka Queen of the Mountains' a stirring epic — LA Times“. 2015-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-mart.
  10. ↑ Ibraimov, Bakyt. „Kyrgyzstan's biggest ever blockbuster hits cinemas amid patriotism push“. The Guardian (2014-yil 24-avgust). Qaraldi: 2023-yil 18-aprel.

Havolalar tahrir

 
 Vikiomborda Qurbonjon dodxoh
haqida turkum mavjud 



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qurbonjon_dodxoh&oldid=4281390" dan olindi