Rossiyadagi qozoqlar
Rossiyadagi qozoqlar - qozoq rossiyaliklar. Qozoqlar Rossiya Federatsiyasining tub aholisi boʻlib, mamlakatdagi barcha etnik guruhlar orasida oʻninchi oʻrinni egallaydi. 2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiya Federatsiyasidagi qozoqlar soni 647 ming kishi edi. Rossiyalik qozoqlarning aksariyati Qozogʻiston — Rossiya chegarasida yashaydi. Eng yirik jamoalar Astraxan (149 415), Orenburg (120 262), Omsk (78 303) va Saratov (76 007) viloyatlarida yashaydi.
Aholi punktlari soni, tavsifi tahrir
Qozogʻiston Respublikasi mustaqilligi eʼlon qilinganidan keyin koʻplab etnik qozoqlar Rossiyada, asosan, Qozogʻiston bilan chegaradosh viloyatlarda qolishdi
Qozoqlar Rossiyada tatarlar,boshqirdlar va chuvashlardan keyin toʻrtinchi yirik turkiy etnik guruh va mamlakatdagi oʻninchi yirik etnik guruhdir
| 1939-yil | % | 1959-yil | % | 1970-yil | % | 1979-yil | % | 1989-yil | % | 2002-yil | % | 2010 | % |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 356 646 | 0,33 | 382 431 | 0,33 | 477 820 | 0,37 | 518 060 | 0,38 | 635 865 | 0,43 | 653 962 | 0,45 | 647 732 | 0,45 |
2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra,Rossiya Federatsiyasidagi qozoqlar soni 647 ming kishini, erkaklar va ayollar soni esa taxminan bir xil.Bu umumiy aholining 0,45 % ni tashkil qiladi.Shu bilan birga, qozoqlarning 63,12 foizi qishloqlarda yashaydi (ruslar atigi 23,16 foizi). 2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiyadagi qozoq aholisi nisbatan yosh-oʻrtacha yoshi 30,2 yosh (taqqoslash uchun, ruslar uchun — 37,6 yosh, chechenlar uchun — 22,8 yosh). Qishloqlarda qozoqlarning nikohi qozoq etnik guruhlari oʻrtasida boʻlsa, shaharlarda millatlararo nikohlar soni sezilarli.
2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra,Rossiyadagi qozoqlarning 72 foizi qozoq tilida gaplashadi, qishloq joylarda — 90 foizdan koʻproq, shaharlarda-kamroq. Deyarli barcha qozoqlar (98,3 %) rus tilini yaxshi biladi, chunki Rossiya qozoqlari aholining asosiy qismini tashkil etuvchi hududlarda faqat oz sonli istiqomat qiladi, qozoqlar koʻp boʻlgan maktablarda esa rus tilida taʼlim beriladi. Qozoq tilini oʻrgatadigan maktablar kam va ular odatda ixtiyoriy ravishda oʻqitiladi.
Butunjahon qozoqlar assotsiatsiyasi raisining birinchi oʻrinbosari Kaldarbek Naymanbayevning soʻzlariga koʻra, 2003-yilda Rossiyada 1 milliondan ortiq etnik qozoqlar boʻlgan va ularning asosiy muammosi ona tilini bilmaslik yoki deyarli toʻliq bilmaslik boʻlgan.
Migratsiya tahrir
Rossiyalik qozoqlarning bir qismi Qozogʻiston va boshqa mamlakatlarga koʻchib ketishadi, qozoq emigrantlarining asosiy qismi esa Qozogʻistonga etnik repatriatsiya dasturi boʻyicha repatriant sifatida keladi. Qozogʻistondan Rossiyaning chegara hududlariga qozoqlarning migratsiyasiga qarshi ham bor. Qozogʻiston Respublikasi Statistika agentligi maʼlumotlariga koʻra, 2008-yilda 2000 dan ortiq etnik qozoqlar mamlakatni tark etgan va 7000 dan ortiq repatriantlar kelgan. Rossiya shaharlaridan Olmaota va Nur-Sultonga qozogʻistonlik mutaxassislarning ketishi kuzatilmoqda (Rossiya Federatsiyasi Davlat statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, 2006-yildan buyon ular kamaymoqda). Qarama-qarshi harakat ham kuzatiladi.
Rossiya hududlarida qozoqlarning tarqalishi (2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra) tahrir
Rossiyaning viloyatlari va shaharlaridagi qozoqlarning ulushi (2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra) tahrir
2010-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, tumanlardagi qozoqlarning ulushi (ularning ulushi 10 % dan ortiq):
Volga boʻylab tahrir
Janubiy Volga qozoqlarining aksariyati Bukey Oʻrdasining avlodlari, shuningdek, Umumiy Sirtdagi tarixiy qabilalardan koʻchib kelganlarning avlodlari.
Astraxan viloyatida Rossiyadagi eng katta jamoa-149 415 qozoq istiqomat qiladi. Ular mintaqa aholisining 16,3 foizini tashkil qiladi-ruslardan keyin ikkinchi yirik etnik guruh. Volodar tumanida ular aholining koʻp qismini (68,05 %) tashkil qiladi-qozoqlar ulushi boʻyicha eng katta tuman, Xarabali, Krasnoyarsk va mintaqaning boshqa hududlarida koʻplab qozoqlar mavjud. 2005-yilda Astraxan pedagogika institutining „Qozoq tili va adabiyoti oʻqituvchisi“ mutaxassisligi boʻyicha oʻqishni boshlagan. Viloyatda „Joldastik“ qozoq madaniyati va tili jamiyati faoliyat yuritadi, „Oq arna“ gazetasi nashr etiladi. Oltinjar qishlogʻi yaqinida buyuk qozoq kuychisi, bastakor Qurmangazi Sagʻirbayevich maqbarasi joylashgan boʻlib, u 1996-yilda Qozogʻiston mablagʻlari hisobidan qayta qurilgan.
Saratov viloyatida qozoqlar aholining 3,1 foizini tashkil qiladi-ruslardan keyin ikkinchi eng katta etnik guruh. 1771-yilda qalmoqlar Volga boʻyida Jungriyaga koʻchirilgandan soʻng qozoqlar XVIII asr oxiridan Saratovga Volga boʻyida joylasha boshlagan. Hozirgi Saratov viloyati hududida joylashgan qozoqlar 1801-yilda Volga boʻyida imperator Pavel I tomonidan ularga berilgan Bukey Oʻrdasidan kelib chiqqan. Saratov viloyatidagi qozoqlar asosan Volga boʻyida yashaydi.Qozoq aholisining asosiy qismi Aleksandrovo-Gayskiyda (qozoqlar aholining katta qismini tashkil qiladi — 52 %), Ozinskiyda (28 %), Novuzenskiyda (25,2 %), Perelyubskiyda (10,2 %), Dergachevskiyda (20,8 %) yashaydi, Sankt-Peterburg (9,6 %, boshqa maʼlumotlarga koʻra 20,5 %), Krasnokutsk (13,0 %), Ershovskiy (9 %), Fedorovskiy (10,6 %), Krasnopartizanskiy (9,9 %), Marxovskiy (taxminan 5 ming kishi), 7 % aholi), Engels (2,0 %), Rovno (18,5 %) tumanlarida yashaydi. Saratov viloyati qozoqlari).
Volgograd viloyatida qozoqlar ruslardan keyin ikkinchi oʻrinda turadi (46223 kishi). Ular asosan Volga boʻyida yashaydilar. Shunday qilib, Pallasov tumanidagi 48 ming aholining 50 foizdan ortigʻini qozoqlar tashkil etadi. Staropoltava tumanida 18 % (taxminan 5 ming kishi), Nikolaevskiyda — 11 % dan ortiq (4 ming kishi), Bykovskiyda — 10 % dan ortiq (3 ming kishi).
Volga boʻyining boshqa viloyatlaridan qozoqlar Samara viloyatida (15 ming) va Qalmogʻiston Respublikasida (5 ming) yashaydi.
Yana qarang: tahrir
- Qozogʻistondagi ruslar
Manbalar tahrir
- Ethnic composition of Russia (national censuses)
- ↑ 2010 jilgʻi Bүkіlreseylіk xaliq sanagʻiniң qoritindi nәtijelerі turali aqparattiq mәlіmetter. Resey Federatsiyasi xalqiniң etnikaliq qұrami. Mұragʻattalgʻan 23 jeltoqsanniң 2021 jili.
- ↑ Resey Federatsiyasiniң subyektіlerі boyinsha xaliqtiң etnikaliq qұrami Mұragʻattalgʻan 17 mamirdiң 2021 jili.
- ↑ http://worldgeo.ru/russia/lists/?id=20
- ↑ https://docviewer.yandex.kz/view/0/?