Sălaj okrugi
Sălaj okrugi (rumincha: [saˈlaʒ]) (shuningdek , Silvaniya yeri, silva, -ae „oʻrmon“ degan maʼnoni anglatadi)[1] — Ruminiya okrugi (județ), mamlakat shimoli-gʻarbida, Crişana va Transilvaniyatarixiy hududlarida joylashgan. U shimolda Satu Mare va Maramureş, gʻarb va janubi-gʻarbda Bihor, janubi-sharqda Kluj okrugilari bilan chegaradosh. Zalău okrug markazi, shuningdek, uning eng katta shahridir.
|
| ||
| Okrug (Județ) | ||
|---|---|---|
| Tarkibida |
 Ruminiya | |
| Maʼmuriy markazi | Zalău | |
| Yirik shahari | Zalău | |
| YAIM | 1.520 millard US$ | |
| Aholi | 224 384 k. (39-oʻrin) | |
| Maydoni | 3864.38 km² (38-oʻrin) | |
| Qisqacha | SJ | |
| Kod ISO 3166-2 | RO-SJ | |
| Telefon kodi | (+40) 260 yoki (+40) 360 | |
| Rasmiy sayti |
http://www.cjsj.ro http://www.prefecturasalaj.ro | |
| Xaritada | ||
 | ||
| Koordinatalari: 47°12′0″N 23°3′0″E / 47.20000°N 23.05000°E G O | ||
.jpg)
Etimologiyasi tahrir
Venger tilida Szilágy megye, slovak tilida Salashská župa va nemis tilida Kreis Zillenmarkt deb nomlanadi. Okrug Sălaj daryosi sharafiga nomlangan boʻlib, u oʻz nomini vengercha Szilagy „qoʻrgʻoshin sohili“ soʻzidan olgan, szil, „qayragʻoch“ va ágy „daryo oʻzagi“ dan iborat[2].
Tarixi tahrir
Antik davr tahrir
1978-yil 28-iyulda speleologlar guruhi Cuciulat gʻorida Ruminiyada noyob boʻlgan,[3] 12 000 yillik paleolit davri rasmlarini topdilar. „Ruminiya Altamirasi“ deb nomlangan bu gʻorda hayvonlarning, jumladan ot va mushuklarning bir nechta qizil rasmlari mavjud edi. Bu Janubi- Sharqiy Yevropada maʼlum boʻlgan bunday turdagi birinchi topilma hisoblangan[4].
Hozirgi Sălaj okrugi hududidagi birinchi qishloqlarning yoshi 7500-yilga teng. Sălaj hududidagi birinchi sopol idishlar taxminan bir xil yoshdadir. Koʻp xonali ilk uylar okrugda taxminan 6000 yil avval qurilgan. Ruminiya hududidagi bronza davriga oid toʻliq oʻrganilgan yagona turar-joy Salaj okrugidagi Recea shahrida joylashgan.
Hozirgacha eramizdan avvalgi XVII—IX asrlarga oid 63 ta bronza artefaktlar topilgan. Sălaj okrugida topilgan bu davrga oid bronza buyumlar bugungi kunda Germaniya, AQSh, Vengriya, shuningdek, Buxarestdagi mashhur muzeylarda namoyish etilmoqda. Oltita mudofaa qal’asi ilk temir davriga oid boʻlib, miloddan avvalgi XI—IV asrlarga tegishli.
Dako-rim davri va ilk oʻrta asrlar tahrir
Miloddan avvalgi II asr va milodiy I asrlar orasida Sălajning hozirgi hududlarini daklar egallagan. Crasna va Barcau daryolari oʻrtasida Dak qabilalar ittifoqi paydo boʻlib, shimol-gʻarbga, Transilvaniyaga va undan savdo yoʻllarini, shuningdek, savdoni, ayniqsa tuz savdosini nazorat qilgan. Daklar davridan kumush tangalar va bezaklardan yasalgan 23 dak tezauri bizgacha yetib kelgan. Vazni 13 kg ga teng 3000 tanga va 70 kumush taqinchoqlar topilgan Ruminiyadagi eng katta mustahkam daklar aholi punkti ham Sălaj okrugida topilgan va u miloddan avvalgi I asrga tegishli ekanligi aniqlangan. Hozirgacha hammasi boʻlib, Sălaj okrugni ing gʻarbida oʻsha paytdagi qabila ittifoqini himoya qiladigan 30 ta dak qishlogʻi va 15 dak qal’asi topilgan. Ushbu qal’alar tepaliklarda joylashgan boʻlib, ariqlar va tuproq devorlari bilan mustahkamlangan boʻlib, ular ustiga yogʻoch palisadlar oʻrnatilgan. Qabila ittifoqining markazi, aholi turar joylari va istehkomlar majmuasi hozirgi Magura Șimleului shahrida joylashgan.
Okrugning gʻarbiy yarmida, Rim harbiylari nazorati ostida boʻlgan boʻlsa. Keyinchalik bu hududga vandallar joylashadilar, ular daklar bilan ittifoq tuzdilar. Bu ittifoq boshqa jangarilar bilan kurashish uchun rimliklar tomonidan qoʻllab-quvvatlandi. Vandallar ushbu hududga eramizning I asrida Daniyaning hozirgi hududidan kelgan.
Dakiyani zabt etgandan soʻng, rimliklar Dakiya posyolkasi oʻrniga Porolissumda (hozirgi Moigrad) Dacia Porolissensis poytaxtini qurdilar. Poytaxt Porolissum 20 000 ga yaqin aholiga ega boʻlib, mahalliy kastrada harbiylari tomonidan himoyalangan[5]. Sanʼat asari sifatida Rimdagi amfiteatrning miqyosidagi nusxasi boʻlib, sigʻimi 6000 oʻringa moʻljallangan. Milodiy 214-yilda Rim imperatori Mark Avreliy Antoniy Porolissumga tashrif buyurdi. Etnik daklardan tashkil topgan Kohors III Dakorum Porolissumda bir muddat piyoda askar sifatida jang qilgan.
Sălaj okrugi hududida toʻqqizta Rim kastrasi (Certinae, Largiana, Optatiana, Porolissum, Brusturi, Buciumi, Jac, Tihau va Zalau) va okrugning chegaralari (mustahkamlangan chegarasi) aniqlangan. Miloddan avvalgi 275-yilda Rim hukumati okrugni tark etadi, biroq tub aholi oʻsha hududlarda yashashda davom etadi. Ularning yashaganligi arxeologik jihatdan Rim imperatorlari tomonidan mintaqani tark etganidan keyin tasdiqlangan.
Șimleu Silvaniei shahrida ikkita gepid oltin tezauri topildi, ularning umumiy ogʻirligi 10 kg ga yaqin boʻlib, milodiy V asrga oid, hozirda Vena va Budapesht muzeylarida namoyish etilmoqda. Miloddan avvalgi VI—VII asrlarda hududga slavyan qabilalari kelib, ular mahalliy aholini qorishib ketadilar.
Ilk oʻrta asrlarda, milodiy X asrda, Menumorut va Gelu voevodaligi oʻrtasidagi chegara Meseş togʻlaridan oʻtgan. Ilk oʻrta asrlardan boshlab Sălaj okrugida (VII—XIII asrlar) aniqlangan 100 dan ortiq aholi punktlari paydo boʻlgan. Transilvaniyada tashkil etilgan birinchi okruglar orasida 1090-yilda hozirgi Sălaj okrugining bir qismi boʻlgan Crasna okrugi edi.
Vizantiya yilnomalari va Anonymus Gesta Hungarorum bu joylarda ruminlar haqida, ularning tashkiliy shakllari haqida birinchi yodnomalarni, shuningdek, Zalauning birinchi hujjatli attestatsiyasini (1220-yilda Ziloc villasi sifatida) qayd etadi[6].
Vengriya qirolligi hukmronligi ostida tahrir
XI asrning ikkinchi yarmidan boshlab vengerlar Vengriya Qirolligi tarkibida avtonom voivodat sifatida tashkil etilgan Transilvaniyani muntazam ravishda talaydilar. Oʻrta asrlarda Transilvaniya boshqaruvi Unio Trium Nationum (1437—1438-yillardagi Bobalna qoʻzgʻoloni paytida tuzilgan zodagonlar, sakson va Szelky hukmdorlarining siyosiy ittifoqi) monopoliyasida edi. 1526-yildan Transilvaniya Usmonli hukmronligi ostidagi Sharqiy Vengriya qirolligi tarkibiga kirdi va 1570-yilda Transilvaniya knyazligiga aylantirildi. 1691-yildan keyin knyazlik bevosita Gabsburglar gubernatorlarining boshqaruviga boʻysunadi. 1765-yilda u Transilvaniya Buyuk Knyazligiga aylantirildi. Avstriya-Vengriya imperiyasi tashkil topgandan soʻng (1867), Transilvaniya davlat sifatida yoʻq boʻlib, yana Vengriya Qirolligi tarkibiga qoʻshildi. Xuddi shunday nomga ega okrug (Szilágy okrugi, rumincha: Comitatul Sălaj) 1876-yilda tashkil etilgan boʻlib, xuddi shunday hududni qamrab olgan.
Salaj okrugida zodagon oilalarga (Dragu, Jibou, Gârbou, Șimleu Silvaniei va boshqalar) tegishli boʻlgan oʻrta asr qalʼa va qoʻrgʻonlar joylashgan. Ular orasida Almașu qoʻrgʻoni (rumincha: Cetatea Almașului) (hozirda, xarobalarda), XIII asrda qurilgan boʻlib, Transilvaniya voevodlari mulki, keyin Moldaviya shahzodasi Petru Rareş mulkiga aylangan.
Salaj okrugi tarixi Jasur Michaelboshchiligidagi Valaxiya, Transilvaniya va Moldaviyaning birinchi siyosiy ittifoqini tuzgan tarixiy faktlar bilan bogʻliq muhim jihatni oʻz ichiga oladi. 1601-yil 3-avgustda Michael Jasur va avstriyalik general Giorgio Basta boshchiligidagi qoʻshinlar Zalau (Zilah) yaqinida (yodgorlik oʻrnatilgan) Guruslau (Goroslo) shahrida shahzoda Sigismund Bathory boshchiligidagi Vengriya zodagon armiyasini magʻlub etdi.
Ruminiyaliklarning milliy huquqlari uchun kurashning boshida koʻpincha Sălaj okrugidan boʻlgan shaxslari boʻlgan. 1848-yilgi ruminiyalik inqilobchilar orasida Transilvaniyadagi Ruminiya inqilobining mafkurachisiga aylangan Alexandru Papiu Ilarian va Simion Bărnuțyuni qayd etish mumkin.
Transilvaniyada Ruminiya milliy partiyasi tashkil etilgandan soʻng (1869) va „passivistik“ taktikani (Vengriyaning siyosiy hayotida ishtirok etmaslik) qabul qilgandan soʻng, partiyaning Sălaj rahbarlari siyosiy passivizm davridagi eng katta „Memorandistlar harakati“ (1892—1894) norozilik namoyishida qatnashdilar. Bunda Gheorghe Pop de Basesti hissasi eʼtiborga olindi. Siyosiy passivizmning muvaffaqiyatsizligi PNR rahbarlarini 1905-yildan boshlab „siyosiy faollik“ ga oʻtishga majbur qildi. Siyosiy faollik bosqichida Transilvaniya ruminlari Budapeshtdagi parlamentda vakillikka erishadilar, u yerda oʻz milliy huquqlarni himoya qiladilar. Sălaj tarixidagi eng buyuk siyosatchi sifatida Iuliu Maniuning faoliyatini qayd etish mumkin.
1918-yildagi milliy va xalqaro qulay sharoitlarda Transilvaniyadagi ruminlarning rahbarlari Alba Iuliada (1918-yil 1-dekabr) plebissitar xususiyatga ega Buyuk Milliy Assambleyani tashkil qildilar, bunda Transilvaniyani Ruminiya bilan birlashtirish toʻgʻrisidagi qarori qabul qilindi. Voqealarda Sălajdagi siyosiy elita yetakchi rol oʻynagan. George Pop de Basesti Buyuk Milliy Kengash (qonun chiqaruvchi organ) prezidenti, Iuliu Maniu Boshqaruv Kengashi (ijroiya organi) prezidenti, Victor Deleu esa Boshqaruv Kengashining ichki ishlar boʻlimi rahbari etib saylandi (muxtoriyat davrida ikki institut 1920-yil aprelgacha Transilvaniyani boshqargan).
Okrug hududi 1920-yilda Trianon shartnomasiga binoan Avstriya-Vengriyaga vorisi davlat sifatida Vengriyadan Ruminiyaga oʻtkazildi. Sălaj 1925-yilda Ruminiya rasmiylari tomonidan okrug sifatida tashkil etilgan.
Urushlararo davrda Sălaj Buyuk Ruminiya tarixida shakllandi. Iuliu Maniuning oʻsha paytdagi siyosiy faoliyati, PNR prezidenti, oʻsha paytda PNȚ prezidenti va Ruminiya bosh vaziri boʻlganligi qayd etildi. Katta Ruminiyaning boshida Sălaj okrugida 226 716 aholi, shundan: 139 878 tasi ruminlar, 70 405 tasi vengerlar, 9 322 tasi slovaklar, 831 tasi yahudiylar, 6 282 tasi boshqa millatlar edi. Katta Ruminiya qonunchiligi maktablar yoki boʻlimlarning ona tillarida faoliyat yuritish imkoniyatini taklif qildi. Davlat arxivi hujjatlariga koʻra, Sălaj okrugi 1933-yilda 342 642 nafar aholiga ega boʻlgan, shundan: 202 176 ruminlar, 90 800 vengerlar, 30 840 nemislar, 17 138 yahudiylar, 1715 boshqa millatlarni tashkil etgan. Talabalar soni: 44 921 ruminlar, 20 192 vengerlar, 3287 nemislar, 2111 yahudiylar, 396 boshqa millat vakillari edi.
1938-yilda qirol Carol II yangi Konstitutsiyani eʼlon qildi va keyinchalik u Ruminiya hududining maʼmuriy boʻlinishini oʻzgartirdi. 10 ținuturi (taxminan tarjimasi: „yerlar“) rezidenți regali (taxminan tarjimasi: „Qirollik rezidentlari“) tomonidan boshqarilishi uchun (okruglarni birlashtirish orqali) yaratilgan — prefektlar oʻrniga toʻgʻridan-toʻgʻri qirol tomonidan tayinlangan. Sălaj okrugi Śinutul Crișuri tarkibiga kirdi.
1940-yil 30-avgustda fashistlar Germaniyasi va fashistik Italiya hakamlik qilgan Ikkinchi Vena mukofoti bilan Ruminiya Vengriyaga Shimoliy Transilvaniyani berishga majbur boʻldi. 1945-yil martigacha, berilgan qism Ruminiyaga qaytgunga qadar (Petru Groza hukumati davrida) Sălaj Vengriyaning bir qismi hisoblanib keladi. 1940—1944-yillar orasida Szilagy okrugida 495 kishining hayotiga zomin boʻlgan koʻzga koʻrinarli voqealar roʻy berdi[7] ularning aksariyati Ip va Treznea qirgʻinlari bilan yakunlandi. 1944-yildan boshlab, Ruminiya qoʻshinlari Sovet yordami bilan berilgan hududni qaytarib oldi va uni Ruminiya tarkibiga qaytardi va okrugni qayta tikladi. 1944-yil 14-oktabrdan boshlab Ruminiya qoʻshinlari bu hududda harbiy amaliyotlar oʻtkazdilar, biroq oktabr oyida Vengriya maʼmuriyati vengerlarning Shimoliy Transilvaniyada Vengriya hukmronligi davrida ruminiyaliklarga qarshi qilgan vahshiyliklari uchun oʻch olish maqsadida ushbu hududda tuzilgan Ruminiya harbiylashtirilgan guruhlari faoliyati tufayli ushbu hududlardan chiqarib yuborildi[8][9]. 1947-yilda Trianon shartnomasi boʻyicha Ruminiyaning okrug ustidan yurisdiktsiyasi Parij tinchlik shartnomalarida yana bir bor tasdiqlangan.
1947-yildan keyin Sălaj aholisi kommunistik totalitar tuzumning haqiqatlarini boshdan kechirdi. Sălaj shaxslari orasida 1980-yilda Zalau shahridagi okrug tarix va sanʼat muzeyiga rasmlar va grafikalar, shaxsiy arxiv va uning sanʼat kutubxonasiga sovgʻa qilgan rassom Ioan Simani taʼkidlash mumkin.
Okrug 1950-yilda Ruminiya kommunistik hukumati tomonidan tugatilgan va 1968-yilda Ruminiya okrug maʼmuriy tizimini tiklaganida qayta tiklangan.
1989-yil dekabr oyidan keyin demokratik siyosiy rejimga qaytish va Yevro-Atlantika integratsiyasi sharoitida Sălaj millatlararo birgalikda yashash modeliga aylandi, u taʼlimda ham namoyon boʻldi. Siyosiy jihatdan Iuliu Maniuning sobiq shaxsiy kotibi Corneliu Coposu faoliyati qayd etildi. Uning nomi inqilobdan keyingi Ruminiyada hokimiyatning birinchi demokratik almashinishiga erishgan Ruminiya Demokratik Konventsiyasining yumshashi bilan bogʻliq.
Geografiyasi tahrir
Sălaj okrugi 3,864.38 km² (mamlakat maydonining 1,6 %i),[10] shundan 239613 ga qishloq xoʻjaligi yerlari, 105833 ga oʻrmonlar va 41000 ga aholi yashaydigan hududlar[11]. Okrug mamlakatning shimoli-gʻarbiy qismida joylashgan boʻlib, asosan Sharqiy Karpat va „Someş platosi“ deb nomlanuvchi Apuseni togʻlari oʻrtasidagi birlashgan hududida joylashgan.
Relyefi tahrir
Relyefi asosan tepalikli, janubi-gʻarbda togʻlar kichik qismini egallagan. Tepalik hududi Someș platosi va Silvaniyaning togʻ tepaliklaridan iborat. Togʻli hudud Apuseni togʻlarining ikkita shimoliy shoxlari: Meseş bilan Magura Priei choʻqqisi (996 m) va Plopiş bilan ifodalanadi[12]. Tekisliklar okrug boʻylab keng tarqalgan va aholi punktlari toʻplangan muhim qishloq xoʻjaligi hududlarini ifodalaydi.
Iqlimi tahrir
Iqlim nuqtai nazaridan, Sălaj okrugi oʻzining geografik joylashuvi boʻyicha moʻtadil kontinental iqlimga toʻgʻri keladi, gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy siklonlar aylanishi ustunlik qiladi.
Havoning issiqlik rejimi relyefning balandligi, parchalanishi va yoʻnalishi, shuningdek, mahalliy omillar bilan belgilanadi, oʻrtacha harorat 8° C atrofida. Zalaudagi oʻrtacha harorat (1961—1990-yillarda hisoblangan) 9,5 °C, bu uning ortib borayotgan tendensiyasini qayd etadi. Zalau meteorologik stansiyasida qayd etilgan maksimal harorat 1952-yil 16-avgustda 38 °C ni va 1954-yil 25-yanvarda qayd etilgan minimal harorat esa −23,5 °C ni tashkil etdi[10].
Yillik yogʻingarchilik rejimi ikki omil bilan hosil boʻladi: umumiy atmosfera sirkulyatsiyasi, mos ravishda fizik va geografik sharoitlar. Yozda gʻarbiy va shimoli-gʻarbiy yoʻnalishdagi moʻtadil okean havosining, qishda shimoldan yoki shimoli-sharqdan va sharqdan moʻtadil kontinental sovuq havo massalarining tez-tez kirib kelishi, shuningdek, janubi-gʻarbiy va janubiy dengiz tropik havosi, bu hududda seziladigan atmosfera taʼsir markazlarining barcha taʼsiri bilan ifodalanadi. Ushbu elementlarni, shuningdek, relyef taʼsirini hisobga olgan holda, atmosfera yogʻinlari okrug boʻylab notekis tarqaladi. Oʻrtacha yogʻingarchilik miqdori 600-700 mm boʻlib, Zalauda esa 634,2 mm ni tashkil etadi (1961—1990-yillarda hisoblangan).[10] Eng koʻp yogʻingarchilik yozda tushadi, bunda frontal jarayonlardan tashqari, miqdoriy jihatidan boy yomgʻir keltirib chiqaradigan kuchli termal konveksiya sodir boʻladi. Qish mavsumida yogʻingarchilik miqdori kamroq boʻladi, ammo yogʻinli kunlar soni ham kam emas. Umuman olganda, pluviometrik maksimal may-iyun oylariga toʻgʻri keladi va pluviometrik minimal yanvar-fevralda qayd etiladi.
Gidrografik tarmoq tahrir
Tumanning gidrografik tarmogʻi uzunligi 1263,7 km, shundan Someș okrug ichida 95 km, Almaș 68 km, Agrij 48 km, Crasna 71 km, Barcau 54 km. Suvli hudud 57,8 km² ni qoplaydi, bu okrug hududining 1,5 % ni tashkil qiladi.
Florasi tahrir
Sălaj landshafti antropogen landshaftlar bilan almashinadigan tok, mevali daraxtlar, gʻalla ekilgan eman, oʻtloq, qoraqayin va boshqa bargli oʻrmonlar, yaylovlar va qishloq xoʻjaligi yerlari bilan ajralib turadi.
Demografiyasi tahrir
Sălaj okrugi aholisi 224 384 kishi (2011-yil oktyabr) va zichligi 58 kishi/km². Sălaj okrugi aholisi eng kam boʻlgan okruglardan biri sifatida milliy miqyosda uchinchi oʻrinda turadi[13]. Tumanning urbanizatsiya darajasi 39,3 % ni tashkil qiladi. Shaharlarda 88 259 kishi, qishloqlarda esa 136 125 kishi istiqomat qiladi[12].
2011-yilda okrugning etnik tarkibiga ruminlar (148396), vengerlar (50177), loʻlilar (15004), slovaklar (1118) va boshqa millatlar (9689) kiradi. Xuddi shunday, 9467 nafari oʻz millatini oshkor qilmagan[14].
| Aholini roʻyxatga olish[15] | Etnik kelib chiqishi | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Yil | Aholi | ruminlar | vengerlar | loʻlilar | nemislar | slovaklar | yahudiylar | Boshqalar | Aniqlanmagan |
| 1930 | 240 778 | 167 936 | 55 611 | 4446 | 204 | 4539 | 7749 | 249 | 44 |
| 1956 | 271 989 +13% |
199 900 +19% |
66 935 +20.4% |
2092 −52.9% |
40 −80.4% |
2154 −52.5% |
772 −90% |
83 | 13 |
| 1966 | 263,103 −3.3% |
194 790 −2.6% |
63 850 −4.6% |
1779 −15% |
72 +80% |
2357 +9.4% |
88 −88.6% |
130 | 37 |
| 1977 | 264 569 +0.6% |
194 420 −0.2% |
64 017 +0.3% |
3920 +120.3% |
122 +69.4% |
1929 −18.2% |
40 −54.5% |
120 | 1 |
| 1992 | 266 797 +0.8% |
192 552 −1% |
63,151 −1.4% |
9224 +135.3% |
146 +19.7% |
1608 −16.6% |
24 −40% |
92 | - |
| 2002 | 248 015 −7% |
176 671 −8.2% |
57,167 −9.5% |
12 544 +36% |
102 −30.1% |
1366 −15% |
12 −50% |
140 | 13 |
| 2011 | 224 384 −9.5% |
148 396 −16% |
50,177 −12.2% |
15 004 +19.6% |
57 −44.1% |
1118 −18.2% |
5 −58.3% |
160 | 9467 |
99,8 % aholi dinga mansubligini oshkor qildi, ateist yoki dinsiz odamlar bor-yoʻgʻi 0,2 % hisoblanadi.
| Din | Aholi | Foiz |
|---|---|---|
| pravoslav | 138 032 | 64,4 % |
| kalvinistlar | 42,128 | 19,6 % |
| pentikostal | 10 358 | 4,8 % |
| baptistlar | 8293 | 3,9 % |
| Yunon katolik | 5,726 | 2,7 % |
| rim-katolik | 5340 | 2,5 % |
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1880 | 159 872 | — |
| 1890 | 180 145 | +12.7% |
| 1900 | 193 996 | +7.7% |
| 1910 | 230 140 | +18.6% |
| 1930 | 343 347 | +49.2% |
| 1948 | 262 580 | −23.5% |
| 1956 | 271 989 | +3.6% |
| 1966 | 263 103 | −3.3% |
| 1977 | 264 569 | +0.6% |
| 1989 | 268 776 | +1.6% |
| 1992 | 266 308 | −0.9% |
| 2002 | 248 015 | −6.9% |
| 2004 | 247 796 | −0.1% |
| 2011 | 224 384 | −9.4% |
Iqtisodiyoti tahrir
Sanoati tahrir
Sălaj okrugi quyidagi sohalarda jamlangan boy xom ashyo resurslariga ega:
- qoʻngʻir koʻmir — Cristotel;
- lignit — Ip va Sărmășag;
- uglerodli shifer — Zimbor;
- gips — Treznea;
- alebaster — Gălășeni va Stâna;
- diorit — Moigrad;
- kristall slanes — Marca;
- boʻr — Cuciulat, Glod, Prodăneşti va Răstoci;
- gil — Crasna, Cuciulat, Nușfalau va Zalau;
- kaolin qumi — Jac va Var;
- silika qumi — Jac, Creaca, Surduc va Var;
- kvars qumi — Var;
- kaolin — Ruginoasa;
- tuf — Mirsid;
- daryo agregatlari — Benesat, Var, Rona, Almașu, Băbeni, Cuciulat, Glod, Gâlgău, Ileanda, Românași, Rus, Someș — Odorhei, Surduc va Tixau.
Taʼlimi tahrir
10 yoshdan oshgan jami doimiy aholining 47,8 foizi past maʼlumotga ega (boshlangʻich, gimnaziya yoki maktabni tamomlamagan), 41,4 foizi oʻrta darajaga (aspirantura va kasb-hunar, oʻrta yoki kasbiy maktab va shogird) va 10,8 foizi yuqoriroq darajaga ega[16].
Oliy maʼlumotlilar soni 2011-yilda 2002-yilga nisbatan 2,3 barobar koʻpaydi, past maʼlumotlilar esa 24,9 foizga kamaydi. 2011-yil 20-oktabrda 10 yosh va undan katta aholi umumiy sonidagi savodsizlarning ulushi 1,8 % ni tashkil etdi, bu 2002-yilgi aholini roʻyxatga olishdan 1,2 % ga kam koʻrsatkich hisoblanadi.
Siyosatchilar tahrir
2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Sălaj okrugi kengashi quyidagi partiyaviy tarkibiga ega 30 maslahatchidan iborat[17]:
| Partiya | Oʻrinlar | Hozirgi okrug kengashi | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Milliy Liberal Partiya (PNL) | 11 | |||||||||||||||
| Sotsial Demokratik Partiya (PSD) | 10 | |||||||||||||||
| Vengerlar Demokratik Ittifoqi (UDMR/RMDSZ) | 7 | |||||||||||||||
| Save Romania Union (USR) | 2 | |||||||||||||||
Maʼmuriy boʻlinmalari tahrir
Sălaj okrugida 1 ta munitsipalitet, 3 ta shahar va 57 ta kommuna mavjud boʻlib, ular 281 ta qishloqqa boʻlingan.
Munitsipalitetlar
- Zalau — markaziy shahar; Aholisi: 56 202 kishi
Shaharlar
- Cehu Silvaniei — aholisi: 7,214 k.
- Jibou — aholisi: 10 407 k.
- Șimleu Silvaniei — aholisi: 14,436 k.
Muhim shaxslar tahrir
- Cristofer Bathory (1530—1581), Transilvaniya vodiysi
- Stephen Bathory (1533—1586), Transilvaniya shahzodasi va Polsha qiroli
- Miklos Wesselenyi (1796—1850), davlat arbobi
- Simion Bărnutiu (1808—1864), siyosatchi, tarixchi, faylasuf, professor va inqilobchi
- Ioan Maniu (1833—1895), jurnalist va Iuliu Maniuning otasi
- Alimpiu Barboloviciu (1834—1914), yunon katolik arxpriyoyi, vikar va publitsist
- Iuliu Maniu (1873—1953), Ruminiya Bosh vaziri
- Bela Kun (1886—1938), inqilobchi
- Jo Pasternak (1901—1991), rejissyor
- Miklós Nyiszli (1901—1956), shifokor va yozuvchi
- Corneliu Coposu (1914—1995), siyosatchi va siyosiy mahbus
- Augustin Deac (1928—2004), tarixchi
- Ioan Pušcaš (1932—2015), rentgenolog
- Florian Pop (1952-y. t.), matematik
- Vasile Pușcaș (1952 y. t.), professor, diplomat va siyosatchi
- Codruț Șereș (1969-y. t.), Iqtisodiyot vaziri
- Dacian Cioloş (1969-yilda tugʻilgan), Ruminiya Bosh vaziri
- Eduard Helvig (1974-yilda tugʻilgan), Yevroparlament deputati, turizm vaziri va Ruminiya razvedka xizmati direktori
- Cosmin Seleși (1977-yilda tugʻilgan), aktyor va televidenie yulduzi
- Ramona Farcau (1979-yilda tugʻilgan), gandbolchi
- Talida Tolnai (1979-y. t.), gandbolchi
Tarixiy okrugi tahrir
Tarixan okrug Buyuk Ruminiyaning shimoli-gʻarbiy qismida, Vengriya bilan chegarada joylashgan. Hududining sharqiy yarmi tarixiy Transilvaniya mintaqasida, gʻarbiy yarmi esa Crishana mintaqasida joylashgan edi. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan. Janubda Bihor va Kluj okruglari, sharqda Someş okrugi, shimolda Satu Mare okrugi, gʻarbda Vengriya bilan chegaradosh edi. Urushlararo okrug hududiga hozirgi Sălaj okrugi, hozirgi Bihor okrugining shimoliy qismi va hozirgi Satu Mare okrugining janubi-gʻarbiy qismi kirgan.
Maʼmuriyati tahrir
Okrug dastlab sakkiz tumandan iborat edi (plăşi):
- Plasa Carei
- Plasa Cehu Silvaniei
- Plaza Krasna
- Plasa Jibou
- Plasa Șimleu Silvaniei
- Plasa Tășnad
- Plasa Valea lui Mihai
- Plasa Zalau
Keyingi maʼmuriy tuzatishga koʻra ikkita tuman qoʻshildi:
- Plasa Buciumi
- Plasa Supurul de Jos
Okrugda uchta shahar kommunasi bor edi: Zalau (markazi), Carei va Șimleu Silvaney.
Aholisi tahrir
1930-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 343 347 kishini tashkil etdi, shundan 56,2 % ruminlar, 31,4 % vengerlar, 4,7 % nemislar, 3,9 % yahudiylar, shuningdek, boshqa ozchiliklarni tashkil etgan[18]. Diniy jihatdan aholi 52,6 % yunon-katolik, 25,4 % islohotchi (kalvinist), 12,2 % rim-katolik, 4,0 % yahudiy, 4,4 % sharqiy pravoslav, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iborat edi[19].
Shahar aholisi tahrir
1930-yilda okrugning shahar aholisi 31 830 kishini tashkil etdi, ulardan 46,1 % vengerlar, 31,6 % ruminlar, 13,4 % yahudiylar, 5,6 % nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklar tashkil etgan. Shahar aholisida ona tili sifatida venger tilida aholining 62,0 %, undan keyin rumin (27,5 %), yahudiy (8,0 %), nemis (1,2 %), shuningdek, boshqa ozchilik tillarda soʻzlashgan. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 28,6 % islohotchilar, 27,2 % yunon katoliklari, 24,2 % rim katoliklari, 13,8 % yahudiylar, 4,9 % sharqiy pravoslavlar, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iborat edi.
Manbalar tahrir
- ↑ „Sălaj - Dimensiune și Expansiune“ (rumincha). Sălaj County Council. 4-fevral 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.
- ↑ Iordan, Iorgu. Toponimia romînească. Bucharest: Editura Academiei Republicii Populare Romîne, 1963 — 104 bet. OCLC 460710897.
- ↑ Cârciumaru. „Peștera Cuciulat“ (rumincha). Speologie.ro.
- ↑ Olaru. {{{editor}}}: „Specii de lilieci unicat în Europa și picturi rupestre, în peșterile din Sălaj“ (rumincha). Agerpres (21-iyul 2013-yil). 2015-yil 18-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.
- ↑ Hanson, W. S.. Roman Dacia. The Making of a Provincial Society. Journal of Roman Archaeology Supplementary Series 56. Portsmouth, RI: Journal of Roman Archaeology, 2004. ISBN 1-887829-56-3.
- ↑ „Prezentarea județului Sălaj“ (rumincha). Sălaj Chamber of Commerce and Industry. 7-sentabr 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.
- ↑ Cristea. {{{editor}}}: „Județul Sălaj - Scurt istoric“ (rumincha). Agerpres (17-mart 2014-yil). 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.
- ↑ Rogers Brubaker, Nationalist Politics and Everyday Ethnicity in a Transylvanian Town, Princeton University Press, 2006, p. 80
- ↑ Holly Case. Between States: The Transylvanian Question and the European Idea during World War II. Stanford University Press, 5 May 2009 — 285– bet. ISBN 978-0-8047-8755-0.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 „Memoriu de prezentare a județului Sălaj“ (rumincha). Romanian Waters National Administration.
- ↑ „Planul local de acțiune pentru protecția mediului“ (rumincha). National Agency for Environmental Protection (2007). 29-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-oktabr 2022-yil.
- ↑ 12,0 12,1 Mihordescu. {{{editor}}}: „Județul Sălaj - Prezentare“ (rumincha). Agerpres (17-mart 2014-yil). 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-oktyabr.
- ↑ „Recensământ. Populaţia Sălajului a scăzut! Află aici detalii“ (rumincha). Adevărul.
- ↑ „Populația stabilă după etnie – județe, municipii, orașe, comune“ (rumincha). National Institute of Statistics.
- ↑ „Population data“. www.insse.ro.
- ↑ „Rezultate definitive ale recensământului populației și al locuințelor - 2011 (caracteristici demografice ale populației în județul Sălaj)“ (rumincha). National Institute of Statistics.
- ↑ „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (rumincha) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2-noyabr 2020-yil.
- ↑ Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 384-385
- ↑ Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol. II, pag. 713-717
Havolalar tahrir
- http://www.cjsj.ro/index.php(rumincha)
- http://www.salaj.insse.ro/main.php(rumincha)
- http://www.insse.ro/cms/files/pdf/ro/cap2.pdf
- http://circa.europa.eu/irc/dsis/regportraits/info/data/ro066_geo.htm (Archive.is saytida 2013-02-13 sanasida arxivlangan)
- https://www.flickr.com/photos/mipepitoida/2869382695/