Said otaliq madrasasi
Said otaliq madrasasi — Oʻzbekiston Respublikasi, Surxondaryo viloyati, Denov shahri markazida joylashgan 2 qavatli madrasa inshooti. XIX asrda Mangʻitlar oʻzbek sulolasi vakili amir Haydar hukmronligi davrida, uning qaynotasi Sayyid otaliq homiyligida, Buxorolik meʼmor usta Ahmad Mamat Buxoriy tomonidan bunyod etilgan.
| Madrasa | |
Said otaliq madrasasi
| |
 | |
| Said otaliq madrasasining bosh fasadi (2009-yil) | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston
|
| Hudud | Surxondaryo |
| Shahar | Denov |
| Manzil | Mustaqillik koʻchasi |
| Maktab yoʻnalishi | sunniy |
| Mulkdor | Davlat mulki. Surxondaryo viloyati madaniy meʼros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida |
| Madrasa turi | Katta |
| Meʼmoriy uslub | Oʻrta Osiyo meʼmorchiligi |
| Binokor | Ahmad Mamat Buxoriy |
| Meʼmor | Ahmad Mamat Buxoriy |
| Binokorlik tashabbuschisi | Sayyid otaliq |
| Homiylar | Sayyid otaliq |
| Asosiy sana: XIX asr
| |
| Maqomi | davlat himoyasida[1] |
| Holati | ayanchli ahvolga kelib qolgan, qulash arafasida |
| Qurilish materiali | Pishiq gʻisht |
Madrasa XVI asrda Shayboniylar hukmronligi davrida islom dini arbobi — Hazrat Xoja Alouddin Attorga atab qurilgan deya taxmin qilinar edi[2]. Buxoroning yirik madrasalari qurilishi uslubida barpo etilgan (Koʻkaldosh va boshqa madrasalar). Mazkur shakldagi madrasa Surxondaryo viloyatida yagonadir. Denovning Mustaqillik koʻchasida joylashgan[1]. Hozirda madrasa ayanchli ahvolga kelib qolgan boʻlib, qulash arafasida[3][4]. Oʻzbekiston moddiy va madaniy meʼrosining koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan[1].
Tarixi
tahrir"Tuhfat az-zoiriyn"da aytilishicha, Hazrat Xoja Alouddin Attor shayx, naqshbandiya tariqati shayhlari oltin zanjiri ketma-ketligi hisobida — oʻn yettinchisi boʻlib, Bahouddin Naqshbandning vorisi, muridi[5], kuyovi boʻlgan. U kishining ikki halifalaridan biri hisoblangan. Hazrat Xoja Alouddin Attor Chagʻoniyon viloyatiga 1389—1396-yillarda oilasi bilan kelib qolgan va milodiy 1400-yil 18-martda Denovda vafot etgan. Sarmozor ota degan joyda dafn qilingan[6]. Bu yer hozirda „Shayx Attor Valiy“[7] yoki „Ostona buva“ deb ataladi[2]. Qabristonda Xoja Alouddin Attorning keyingi avlodlari, jumladan, uning oʻgʻli — Shayx Hasan Attoriy, nevarasi Xoja Yusuf Attor ham dafn etilgan.
Tadqiqotchilar Said otaliq madrasasini Hazrat Xoja Alouddin Attor avlodlari tomonidan bunyod etilgani va boshqa maʼlumotlarni qayd etishadi[2]. Fathnomai sultoniy asariga koʻra, uni Buxoro amirligi hukmdori Haydarning qaynotasi Sayyid otaliq XIX asr boshlarida qurdirgan. U bir necha yillar Denovda hokimlik vazifasini bajargan ekan[8].
Buxoro inqilobidan oldin madrasada 400 ga yaqin talaba tahsil olgan, ularga 33 mudarris saboq bergan. Shoʻrolar tuzumi davrida madrasa yopib qoʻyilgan. 1956—1960 va 1972—1973-yillarda Oʻzbekiston SSR olimlari tomonidan ilmiy oʻrganilgan. 1991-yildan, Hoji Luqmonxon Haydarxon oʻgʻli tashabbusi bilan madrasada talabalarning 4 yillik oʻqitilishi boshlangan. Bugungi kunda madrasaning oʻrta maxsus islom bilim yurti sifatidagi faoliyati toʻxtatib qoʻyilgan[9]. 2018—2019-yillardagi xabarlarga koʻra, madrasa binosi ayanchli ahvolga kelib qolgan, qulash arafasida boʻlgan[3][4][10]. Madrasa 2019-yilda tasdiqlangan "Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari" milliy roʻyxatiga kiritilib[1], unda hunarmandchilik markazi barpo etish rejalashtirilgan[11]. 2020-yilda binoni saqlab qolish va uning infratuzilmasini takomillashtirish boʻyicha chora tadbirlar ishlab chiqilgan boʻlib, ularning ijro muddati etib 2021-yilning mart—aprel oylari belgilangan[12].
Meʼmorchiligi
tahrirMadrasasining meʼmorchilik uslubi tartibi oʻz davrida belgilangan anʼanalarga mos ravishda barpo etilgan. Bino hovlisi ikki qavatli qurilgan katta-kichik hujralardan tashkil topgan boʻlib, peshtoq ortida miyonsaroy, uning ikki yonida esa masjid va darsxona joylashgan. Madrasa burchaklariga esa guldastalar ishlangan. 40x29.5 metr tarxli hovlisidagi peshayvonlar soni 2 ta. Madrasa poydevorining chuqurligi 5,5 metr. Tomi balxi gumbazli. Hujra derazalariga ganchdan panjaralar ishlangan[2].
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 [https://lex.uz/ru/docs/4543266 „Моддий маданий мероснинг кўчмас мулк объектлари миллий рўйхатини тасдиқлаш тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 846-сон 04.10.2019 й. қарори“]. Lex.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Саид оталиқ мадрасаси (Сурҳондарё, Денов)“. Madrasa.uz. 2020-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 3,0 3,1 „Sayyid otaliq madrasasi hamon qarovsiz (+foto)“. Uza.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ 4,0 4,1 „Said Otaliq madrasasi qulamoqda...“. Kun.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Alauddin Attor“. Arboblar.uz. 2020-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Ҳазрат Хожа Алоуддин Аттор“. Naqshband.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Шайх Аттор Валий“. Old.surxonmuslim.uz. 2023-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Fathnomai sultoniy“. Saviya.uz. 2022-yil 27-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-avgust.
- ↑ „Oliy va oʻrta maxsus islom bilim yurtlariga 2018—2019 oʻquv yili uchun qabul e’lon qilindi“. Xs.uz. 2020-yil 16-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Tuproqqa qorilayotgan tarix: Denovdagi tarixiy madrasa e’tiborga muhtoj“. Xs.uz. 2020-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
- ↑ „Barcha maqsad va harakatlarimiz xalqimiz farovonligi, farzandlarimiz kelajagi, vatanimiz tinchligini taʼminlashga qaratilgan“. Mfa.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.[sayt ishlamaydi]
- ↑ [https://lex.uz/docs/-4832412?query=axborot%20vazirligi „Surxondaryo viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish va uni rivojlantirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 332-son 27.05.2020-yil qarori“]. Lex.uz. Qaraldi: 2020-yil 20-sentyabr.
Adabiyotlar
tahrir- Arshavskaya Z. A., Rtveladze E. V., Xakimov Z. A., Srednevekovie pamyatniki Surxandari — T., 1982.
- Askarov Sh. D., Genezis arxitekturi Uzbekistana — T. 2014.
- Pugachenkova G. A., Rempel L. I., Istoriya iskusstv Uzbekistana s drevneyshix vremyon do seredini devyatnadsatogo veka — T. 1965.