Shayx Xovandi Tohur majmuasi
Shayx Xovandi Tohur majmuasi – Toshkentdagi meʼmoriy yodgorlik (XV—XIX asrlar). Shayx Xovandi Tohur maqbarasi (XIX asrda koʻhna poydevori ustiga qayta qurilgan), ziyoratxona va goʻrxonadan iborat. Bezaksiz, ichki devorlari chuqur ravoqli, darchalariga koshinkor panjaralar oʻrnatilgan. Xonalar gumbazlar bilan yopilgan, goʻrxonaning qoʻshqavatli gumbazi 12 qirrali asosga oʻrnatilgan. Keyinroq atrofiga chillaxona, Yunusxon maqbarasi (XV asr) qurilgan. Uch masjid binosi, minora, Eshonquli dodxoh madrasasi saqlanmagan. Majmua Oʻzbekistonning Toshkent shahrining eng muhim meʼmoriy yodgorliklaridan biri hisoblanadi. U zamonaviy Toshkent shahrining markazida, Alisher Navoiy, Shayxontohur va Abdulla Qodira koʻchalari kesishgan chorrahada joylashgan[1].
| Shayxontohur majmuasi | |
|---|---|
 Shayx Xovandi Tohur majmuasi | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Turi | Arxitektor yodgorlik |
| Joylashuvi | Toshkent, Oʻzbekiston |
| Shahar | Toshkent |
| Mamlakat | Oʻzbekiston |
| Balandligi | 12.8 m (Shayxontohur majmuasi) |
| Shayx Xovandi Tohur majmuasi | |
Shayx Xovandi at-Tohurning tarjimai holi
tahrirShayx Xovandi at-Tahur XIII asrda tavallud topgan. U Sayyidlardan – Muhammad(s.a.v)paygʻambarning avlodidan edi. Uning otasi Shayx Umar ikkinchi taqvodor xalifa Umar ibn al-Xattobning oʻn yettinchi avlodidan boʻlgan, shuning uchun Shayx Umar oilasidagi erkaklar Xoʻja degan sharafli unvonga ega edilar. Shayx Umar fidoyi soʻfiy, darvesh Hasan Bulgʻoriyning izdoshi boʻlgan[2]. U Toshkentga faqat Islom dinini yoyish maqsadida kelgan. Koʻp oʻtmay Shayx Umar togʻli Bogʻiston[3] qishlogʻiga koʻchib oʻtgan va umrining qolgan qismini shu yerda oʻtkazgan. Shayx Xovandi at-Tohur (Shayxontavr) shu yerda tugʻilgan. Yosh Shayxontavr oʻsha davrda soʻfiy shayxi va tariqati asoschisi Xoja Ahmad Yassaviga ergashish keng tarqalgan Turkistonda darveshlari orasida tashabbus koʻrsatgan. Shayxontovr Movarounnahr boʻylab uzoq sayohat qilgandan soʻng Toshkentga yetib kelgan va u yerda xalq xotirasida „donolarning eng donosi“ nomi bilan saqlanib qolgan. Shayx 1355–1360-yillarda vafot etgan[4].
Shayxontavr majmuasi tarixi haqidagi rivoyatlar
tahrir
Yozma manbalarga koʻra, V–VIII asrlarda Choch hududida mahalliy aholi zardushtiylik diniga eʼtiqod qilgan[5]. Shayxontavr arxitektura majmuasi egallagan hududda bir nechta xovuz (suv havzasi) mavjud edi, chunki suv ham zardushtiylik ibodatining tasvirlaridan biri hisoblangan. Mahalliy aholi orasida islomgacha boʻlgan davrda uzoq umr koʻradigan daraxtlarga sigʻinish ham mavjud edi.
Rivoyatlarga koʻra, Shayx at-Tohur Turkiston shahriga sayohat qilib, u yerda Ahmad Yassaviyning tasavvufiy falsafasini, sabr-toqat va muloyimlikni oʻrgangan. Uzoq yillik sarson-sargardonlikdan soʻng Toshkentga qaytib, muqoddas buloqqa tashrif buyurgan. Afsona qadim zamonlarda yaratilgan. Bu rivoyatga koʻra, bu manbadan „abadiy hayot“ suvi oqib chiqqan va uning qirgʻogʻida, daraxtlar soyasida Iskandarning oʻzi, yaʼni Iskandar Zulqarnayn dam olgan. Afsonaga koʻra, islomgacha boʻlgan davrda bu joy suv va olovning butparast ibodatxonasi boʻlgan. Shayx at-Tohur 1355-yilda vafot etgan va oʻzini shu yerda dafn qilishni vasiyat qilgan. Uzoq vaqt davomida uning qabri Iskandarning sauri deb atalgan. Bu joyda barglarini yoʻqotgan va qarilikdan deyarli tosh boʻlib qolgan ming yillik daraxtlar oʻsib chiqqan. Bu daraxtlardan birining tanasi bugungi kungacha Shayxontavr maqbarasi ichida, uning qabrida saqlanib qolgan.
Majmua hududidagi meʼmoriy yodgorliklar va inshoot qurilishining xronologiyasi
tahrir1355-yilda vafot etgan Bogʻistonlik shayx Xovandi Toxurning birinchi maqbarasi Temuriylar sulolasi davrida qurilgan[6].
XV asr oxirida Chillaxona[7], Qaldirgʻochbiy maqbarasi, Moʻgʻuliston Yunusxon maqbarasi qurilgan.
1892-yilda Eshonquli dodxohning chortoq va madrasasi qurilgan.
1908–1910-yillarda namanganlik Hojimat Eshon minorali Aurat masjidini qurdirgan.
1913-yilda Yunusxon maqbarasi yonida minora qurilgan.
Bundan tashqari, Koʻktellik ota maqbarasi va Kaba maqbarasi ham majmua hududida joylashgan edi[8].
Manbalar
tahrir- ↑ „Akademiya hududi tarixi“. Qaraldi: 2023-yil 26-noyabr.
- ↑ „ШЕЙХАНТАУР“. Qaraldi: 2023-yil 26-noyabr.
- ↑ Posyolok Богистон naxoditsya v Tashkentskoy oblasti Uzbekistana, nedaleko ot Charvakskogo vodoxraniliщa.
- ↑ „Shayx Xovand Tohur qanday zot bo‘lgan?“. Qaraldi: 2023-yil 26-noyabr.
- ↑ Interesno, chto dlya zoroastriysev bilo xarakternim ispolzovanie izobrajeniy golovi buyvola s rogami, a pozdnee v kachestve simvola ispolzovalis uje odni lish roga. Na territorii Sheyxantaura naxodilsya mavzoley Kuchkar-ata (slovo kuchkár perevoditsya kak kozyol) i okolo nego naxodilsya karagach, uveshenniy kozlinimi rogami.
- ↑ V XV veke pri Xodje Axrare, yavlyavshegosya rodstvennikom sheyxa Xavendi Taxura iz Bogustana po materinskoy linii
- ↑ Chillyaxona – pomeщenie, kak pravilo podzemnoe, pri mogile svyatogo, dlya sorokadnevnogo posta (ot slova chillyá – sorok).
- ↑ Po narodnim verovaniyam svyatogo, isselyavshego ot koklyusha
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak. |