Sudochye koʻli
Sudochye koʻli – Qoraqalpogʻiston Respublikasi Moʻynoq tumanidagi koʻl. Orol dengizining janubi-gʻarbida. Gʻarbiy qirgʻogʻi Ustyurtning Sharqiy chinkiga tutash, qolgan tomonlari Amudaryo deltasi bilan chegaradosh. Koʻlning maydoni va tarkibidagi tuz miqdori teztez oʻzgarib turadi. Chunki, Amudaryo va kanallardan ortgan suvlar koʻlga kelib quyiladi. 1972-yil koʻlning maydoni 96 km²boʻlgan. Koʻlning oʻrtacha chuq. 11,5 m. Koʻlning nomlanishi mahalliy qoraqalpoq xalqining „suw dushshi“ nomidan kelib chiqan degan maʼlumotlar bor.
| Sudochye koʻli oʻzbekcha: Sudochye ko‘li, qoraqalpoqcha: Sudochye ko‘li | |
| 43°30′24.23″N 58°24′45.58″E / 43.5067306°N 58.4126611°E | |
 | |
| Mamlakat |  Oʻzbekiston |
| Region | Qoraqalpogʻiston |
| Yuzasi | 333 km² |
Geografik tavsif
tahrirOʻtmishda Sudochye koʻli deltadagi eng katta koʻl boʻlgan. Koʻl Aybugir pasttekisligini egallagan. Sudochye A. I. Butakov (1848 – 1849) dengiz xaritasida belgilangan. Xaritada u botqoqli Aibugir yoki Laudan koʻli belgilangan. Koʻl Orol dengizi qirgʻogʻidan 24 km janubi-sharqda (Urgʻa burnidan janubi-gʻarbdagi hudud) choʻzilgan[1]. Ustyurt platosining sharqiy qoyasi koʻlning gʻarbiy qirgʻogʻi boʻylab oʻtadi[2].
Ilgari Sudochye Amudaryoning Raushan va Priemuzyak kanallari orqali toʻldirilgan va kanal orqali Orol dengiziga ulangan. Koʻlning suv yuzasi maydoni 350 km² ga, uzunligi 250 km ga, oʻrtacha kengligi 15 km va oʻrtacha chuqurligi 2 m ga yetdi. Suvning minerallashuvi 0,6-1,7‰ oraligʻida oʻzgarib turadi. Sudochye yarim anadrom baliq turlari uchun urugʻlanish joyi boʻlib xizmat qilgan. Koʻlda 2000 tonnagacha baliq ovlangan[3].
1950–1970-yillarda yerni sugʻorish hisobiga koʻlga suv oqimi sezilarli darajada kamaygan va u oʻz ahamiyatini butunlay yoʻqotgan[4]. 1960-yillarda Orol dengizi sathining pasayishi va Raushan kanalining yopilishi tufayli deyarli barcha daryo suvlari oqimini toʻxtatib, Sudochye quriy boshlagan. 1968-yilda sayoz koʻl alohida suv omborlariga boʻlingan[5]. 1972-yilda uning maydoni 96 km²[6] edi.
Biroq, ayni paytda, asosan, kollektor va drenaj suvlari hisobiga koʻl qisman tiklangan. Amudaryo suvi Qoʻngʻirot kollektori va Bosh kollektor orqali Sudochyega quyila boshlandi. Koʻlning holati ushbu kanallarning suv rejimiga toʻliq bogʻliqligi isbotlandi[7]. „Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasida“ koʻlning kattaligi va minerallashuvi tez oʻzgarib turishi qayd etilgan[8].
„Geografik entsiklopediya“ (2006) maʼlumotlariga koʻra, koʻlning maydoni 333 km², suvning qirgʻogʻi dengiz sathidan 53 m balandlikda, suvning minerallashuvi 3-4 g/l ni tashkil qilgan[9]. „Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi“ (2000–2005) maʼlumotlariga koʻra, oʻrtacha chuqurligi 1,5 m[10] boʻlgan.
Orol ensiklopediyasiga (2008) koʻra, sobiq yirik koʻl oʻrnida hozirda 4 ta suv ombori mavjud: Akushpa, Bolshoye Sudochye, Qorateren va Begdulla-Aydin[11]. 2000–2001-yillar Bolshoye Sudochye qurib qolgan halokatli kam suv davri boʻldi[12].
Manbalar
tahrir- ↑ I. S. Zonn, Mixael X. Glans. Aralskaya ensiklopediya. – M.: „Mejdunarodnie otnosheniya“, 2008. S. 181. (st. „Sudochiy zaliv, Sudoche ozero“)
- ↑ Sudoche koʻli – Andoza:Книга:НЭУ
- ↑ Sudochye koʻli — maʼlumot Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006. kitobidan.
- ↑ Sudochye koʻli — maʼlumot Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006. kitobidan.
- ↑ I. S. Zonn, Mixael X. Glans. Aralskaya ensiklopediya. – M.: „Mejdunarodnie otnosheniya“, 2008. S. 181. (st. „Sudochiy zaliv, Sudoche ozero“)
- ↑ Sudoche koʻli – Andoza:Книга:НЭУ
- ↑ I. S. Zonn, Mixael X. Glans. Aralskaya ensiklopediya. – M.: „Mejdunarodnie otnosheniya“, 2008. S. 181. (st. „Sudochiy zaliv, Sudoche ozero“)
- ↑ Sudoche koʻli – Andoza:Книга:НЭУ
- ↑ Sudochye koʻli — maʼlumot Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006. kitobidan.
- ↑ Sudoche koʻli – Andoza:Книга:НЭУ
- ↑ I. S. Zonn, Mixael X. Glans. Aralskaya ensiklopediya. – M.: „Mejdunarodnie otnosheniya“, 2008. S. 181. (st. „Sudochiy zaliv, Sudoche ozero“)
- ↑ I. S. Zonn, Mixael X. Glans. Aralskaya ensiklopediya. – M.: „Mejdunarodnie otnosheniya“, 2008. S. 53. (st. „Bolshoe sudoche ozero“)
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 |