Hakam (futbol)

Hakam — bu maxsus mahorat va vakolatlarga ega boʻlgan futbol oʻyini ishtirokchisi.

Hakamlar brigadasi (qora sport kiyimida).

Bosh hakam ® va uning yordamchilari (AR)ning maydonda sxematik joylashishi (soddalashtirilgan).

Hakamning huquq va majburiyatlari Futbol oʻyini qonunlarining 5-qoidasida belgilangan. Har bir oʻyin uchun hakamlar (hakamlar) brigadasi tayinlanadi, ular quyidagilardan iborat:

• (bosh) hakam;
• ikkita yordamchi hakam ;
• (musobaqa qoidalariga qarab) darvoza chizigʻi orqasida toʻrtinchi hakam, ikkinchi yordamchi va ikkita qoʻshimcha hakam yordamchisi.
• baʼzi turnirlarda: VAR tizimi doirasidagi video hakamlar (monitorda ishora qiladi), ularning soni va vakolatlari oʻziga xos futbol musobaqasiga qarab oʻzgaradi.

Sudyaning vakolatlari

Har bir oʻyinni oʻzi tayinlangan oʻyinda Oʻyin Qonunlarini bajarish uchun quyida sanab oʻtilgan barcha vakolat va majburiyatlarga ega boʻlgan hakam boshqaradi.

Majburiyatlar

Sudya quyidagilarni bajarishi shart:

• oʻyinning xronometrajini (vaqt monitoringini) yuritish va oʻyin voqealarini qayd etish;
• ishlatiladigan toʻplarning 2-qoida talablariga muvofiqligini taʼminlash;
• oʻyinchilarning jihozlari 4-qoida talablariga muvofiqligini taʼminlash;
• qon ketgan taqdirda, oʻyinchi maydonni tark etishini taʼminlashi kerak. Oʻyinchi maydonga faqat qon ketishi toʻxtaganiga qanoatlangan hakamning ruxsati bilan qaytishi mumkin;
• maydonda ruxsat etilmagan shaxslarning yoʻqligini taʼminlash;
• tegishli organlarga o‘yinchilar va/yoki jamoa mutasaddilariga nisbatan qo‘llanilgan har qanday intizomiy choralar, shuningdek, o‘yindan oldin, davomida yoki undan keyin sodir bo‘lgan boshqa hodisalar haqidagi maʼlumotlarni o‘z ichiga olgan o‘yin hisobotini taqdim etish.

Huquqlar

Sudya quyidagi huquqlarga ega:

• Qoidalarning har qanday buzilishi uchun oʻyinni toʻxtatish, vaqtincha toʻxtatish yoki tugatish;
• har qanday tashqi aralashuv boʻlsa, oʻyinni toʻxtatish, vaqtincha toʻxtatish yoki toʻxtatish;
• agar uning fikricha, oʻyinchi jiddiy jarohat olgan boʻlsa, oʻyinni toʻxtating va uning maydondan chiqib ketishini taʼminlash;
• agar oʻyinchi, uning fikricha, faqat yengil jarohat olgan boʻlsa, toʻp oʻyindan tashqariga chiqqunga qadar oʻyinni davom ettirish;
• qoidabuzar jamoa bunday ustunlikdan foydalansa (masalan, toʻpga egalik qilish) oʻyinni davom ettirish va agar jamoa moʻljallangan ustunlikdan foydalanmagan boʻlsa, dastlabki qoidabuzarlikni jazolash;
• agar oʻyinchi bir vaqtning oʻzida bir nechta qoidabuzarliklarga yoʻl qoʻygan boʻlsa, Qoidalarni jiddiyroq buzganligi uchun jazolash;
• ogohlantirish yoki chetlatish bilan jazolanadigan qoidabuzarliklarda aybdor boʻlgan oʻyinchilarga nisbatan intizomiy choralar koʻrish. Undan bunday harakatni zudlik bilan amalga oshirish talab qilinmaydi, lekin toʻp oʻyindan chiqqan zahoti buni amalga oshirishi kerak;
• o‘zini noo‘rin tutgan jamoa mansabdor shaxslariga nisbatan chora ko‘rish va ularni o‘z xohishiga ko‘ra maydondan va maydonga tutash hududlardan chetlashtirishi mumkin;
• uning koʻz oʻngida boʻlmagan hodisalarda yordamchilari va toʻrtinchi hakamning maslahati bilan harakat qiladi.

Formasi

RFI va „Adidas“ timsollari tushirilgan maydonda hakamlar (hakamlar) brigadasining formasi, shaxmat kataklariga oʻxshash signal bayroqlari bilan hakam yordamchilari

Hakam, uning yordamchilari va zaxira hakam ikkala jamoaning oʻyinchilari va darvozabonlaridan rangi bilan ajralib turadigan jihozlardan foydalanishlari kerak. Qoidaga koʻra, jamoalar birinchi navbatda forma rangini, keyin hakamni, undan keyin esa darvozabonlarni tanlaydilar. Barcha hakamlar jamoasi bir xil formaga ega. Hakamlar anjomlari maxsus sintetik matodan tayyorlangan boʻlib, u terni chiqaradi va tana haroratini qulay ushlab turadi. Oʻyin formasidan farqli oʻlaroq, hakamlar formada choʻntaklari bor. FIFA endi hakamlarga 5 rangda — qora, qizil, sariq, yashil va koʻk rangda kiyishga ruxsat beradi. Ammo shortiklar va poyabzallar qora boʻlishi kerak. Getralar har doim ham qora emas, ular futbolkaning rangida ham boʻlishi mumkin.

Hakamlarning jihozlari bosh kiyimlarini oʻz ichiga olmaydi, diniy sabablarga koʻra majburiy qoplamalar bundan mustasno. Quyosh koʻzoynaklariga ham ruxsat berilmaydi. Ular oʻyinchilar bilan koʻz bilan aloqa qilish uchun toʻsiq yaratadi va shuningdek, yomon koʻrish illyuziyasini beradi.

Oʻyinga kartochkalar, hakam daftarchasi va hushtakdan tashqari, hakamlar soat, tanga, yordamchilar bilan muloqot qilish uchun quloqchinlarni olib ketishadi, ular oʻyinga ratsiya kabi ishlaydi. Baʼzi chempionatlarda hakamlar oʻchib ketadigan spreyni ham ishlatishadi.

Sudya qarorlari

Oʻyin bilan bogʻliq faktlar boʻyicha hakamning qarorlari yakuniy hisoblanadi. Hakam oʻz qarorini oʻzgartirishi mumkin, agar u oʻz xatosini tushunsa yoki (oʻz xohishiga koʻra) yordamchisi yoki toʻrtinchi hakamning tavsiyasiga koʻra, lekin oʻyinni qayta boshlamaslik va oʻyinni toʻxtatmaslik sharti bilan.

Sudya xatolari

Ham kichik, ham katta (bu muhim futbol oʻyinlari natijasiga taʼsir qilgan), hakamlarning xatolari doimo sodir boʻladi. Xullas, 2006-yilgi Jahon chempionatida hakam Graham Poll ikkinchi sariq kartochkadan so‘ng futbolchini chetlatishni unutgan bo‘lsa, keyingi Jahon chempionatida hakam Jorge Larrionda Frank Lampardning aniq golini hisoblamadi.

Bosim

Koʻpincha hakamlar hal qiluvchi oʻyinlardagi xatolar uchun kechirilmaydi. Sekin takroriy oʻyinlar tufayli muxlislar hakamning notoʻgʻri qarorini koʻrishlari oson. Misol uchun, 2002-yilgi Jahon chempionati oʻyinlaridan birida Turkiya terma jamoasi futbolchisi Hakan Ünsal braziliyalik Rivaldoning oyogʻiga zarba berdi va u yuzini ushlab turdi. Unsalga qizil kartochka koʻrsatildi, biroq oʻyindan bir oz oʻtib Rivaldo simulyatsiya qilgani uchun 5180 funt jarimaga tortildi.

Texnik vositalardan foydalanish

Hakamlar tomonidan qaror qabul qilishning juda murakkabligi va natijada tez-tez uchraydigan xatolar tufayli ularga texnik vositalardan foydalanishga ruxsat berish masalasi bir necha bor koʻtarilgan. Eng muhim vaziyatlarda — jarima maydonchasida o‘ynash va gol urishda vaqtni yengillashtirish uchun UEFA 2012-yilda qo‘shimcha darvoza ortidagi hakamlarini, 2013-yilgi Konfederatsiyalar kubogi va 2014 yil Braziliyada bo‘lib o‘tgan Jahon chempionatidan boshlab esa golni avtomatik aniqlash tizimini joriy qilindi. 2017-yilda Konfederatsiyalar kubogi va Rossiyada boʻlib oʻtgan futbol boʻyicha Jahon chempionatidan boshlab VAR videotakrorlar tizimi qoʻllanila boshlandi.