Temirqul Umetaliyev
Temirqul Umetaliev (qirgʻizcha: Темиркул Үмөталиев; 1908-yil 1-may, Namangan uyezdi — 1991-yil 11-iyun, Bishkek) — sovet qirgʻiz shoiri. Qirgʻiziston xalq shoiri (1968). KPSS aʼzosi (1932), SSSR Yozuvchilar uyushmasi aʼzosi (1934).
| Temirqul Umetaliyev | |
|---|---|
| qirgʻizcha: Темиркул Үмөталиев | |
| Tavalludi |
1908-yil 1-may[1] |
| Vafoti |
1991-yil 11-iyun Bishkek, Qirgʻiziston Respublikasi |
| Fuqaroligi | Rossiya Imperiyasi va SSSR |
| Kasbi | yozuvchi, shoir, tarjimon |
| Unvoni |
Lenin ordeni Oktabr Inqilobi ordeni Vatan urushi ordeni Mehnat Qizil Bayrogʻi Ordeni Qizil Yulduz ordeni Xalqlar doʻstligi ordeni „Shon-sharaf belgisi“ ordeni „Kavkaz mudofaasi uchun“ medali „1941-1945-yillardagi Ulugʻ Vatan urushida Germaniya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun“ medali „Budapeshtni egallaganligi uchun“ medali |
Biografiyasi
tahrirTemirqul Umetaliyev 1908-yilda Namangan uyezdi Tuyujar qishlogʻida kambagʻal koʻchmanchilar oiladasida tavallud topgan. Otasi vafot etganida u sakkiz yoshda boʻlgan. Bo‘lajak shoir Umetaliyev o‘n olti yoshida maktab-internatga o‘qishga kirganidan so‘nggina o‘qish va yozishni o‘rgana boshlaydi. Keyinchalik Umetaliyev pedagogika texnikumida, Moskvaning „Pravda“ nomidagi Kommunistik jurnalistika instituti qisqa kurslarida tahsil oladi. Oʻqishni tamomlagach, maktabda oʻqituvchi, komsomol ishlarida, MTS siyosiy boʻlimida, keyinroq bir qator respublika gazeta va jurnallari tahririyatlarida faoliyat olib boradi[2].
Ijodi
tahrirTemirqul Umetaliyevning ilk sheʼrlari 1932-yildan nashr etila boshlaydi. U ijodining ilk namunalaridayoq mehnatkash insonlarni bosh qahramon sifatida taʼriflaydi, Buyuk Oktabr Sotsialistik inqilobidan keyin qirgʻiz xalqi erishgan baxtli erkin hayotni sheʼrlarida tarannum etadi. Vladimir Mayakovskiyning[2] ijodiy merosi, ayniqsa, Umetaliyevga katta taʼsir koʻrsatadi.
1935-yilda shoirning „Stixi Temirkula“ („Temirqul sheʼrlari“) nomli birinchi sheʼriy to‘plami, oradan bir yil o‘tib, ikkinchi sheʼriy to‘plami Qirg‘iziston Davlat nashriyoti tomonidan nashr etiladi. 1937—1939-yillarda „Turatboy“ („To‘ratboy“) sheʼri, „Oxotnik Toktomush“ („Ovchi To‘qtomash“), „Ptitsa-Ispolin“ („Dev qush“) sheʼriy ertaklari, „Strana stixov“ („Sheʼrlar mamlakati“) sheʼriy to‘plami ham bosib chiqariladi.
Mehnat faoliyati davomida Qirgʻiziston Yozuvchilar uyushmasi boshqaruvi kotibi boʻlib xizmat qilgan. Umetaliyev shu yillarda boshqa sovet respublikalarida ham bir necha bor boʻladi va bu respublikalar xalqlari hayoti bilan yaqindan tanishadi. Bularning barchasi yozuvchining ijodiy dunyoqarashi kengayishiga katta xizmat qiladi. Umetaliyev 1939—1940-yillarda oʻzining avvalgi asarlaridan mazmunan chuqurroq boʻlgan, personajlarni tasvirlash mahorati, o‘ziga xosligi bilan ajralib turadigan „Aysuluu“ („Oysuluv“) va „Lyubv“ („Muhabbat“) sheʼrlarini yaratadi[2].
Umetaliyev Ikkinchi jahon urushi yillarida frontda boʻlib, oʻz safdoshlarini fashistik bosqinchilarga qarshi soʻnggi nafasgacha kurashishga chaqirib, katta ruhiy kuchga ega boʻlgan bir qancha sheʼrlar yaratadi. Oʻsha yillarda Qirgʻizistondagi fuqarolar urushi haqida „Batyr“ („Botir“) sheʼrini yozadi. Urushdan keyingi yillarda ham Umetaliyev yozuvchi va jamoat arbobi sifatida sotsialistik qurilishda faol ishtirok etishda davom etadi. Shuningdek, Qirgʻiziston Sammitiga mezbonlik qilish Prezidiumi aʼzosi, Respublika tinchlik qoʻmitasi kotibi sifatida ham faoliyat koʻrsatadi[2].
Umetaliyev o‘zining „Kubat“ („Qubot“), „Pesnya o belom zolote“ („Oq oltin haqida qoʻshiq“), „Kanyshbek“ („Qanishbek“), „Jypar“, „Slovo o chabane“ („Cho‘pon haqida so‘z“) hamda ko‘plab boshqa sheʼrlarida Qirgʻizistonning ishchi va kolxozchilari mehnatini yuksak baholaydi. U o‘z vatandoshlarini o‘tmish qoldiqlariga qarshi kurashishga chorlaydi, vatan manfaati yo‘lida bunyodkorlik ishlariga daʼvat etuvchi jo‘shqin kommunistik mafkura uning ijodidagi oʻziga xos xususiyatlardan biri hisoblanadi.
Umetaliyevning koʻplab sheʼrlari rus, ukrain, qozoq, oʻzbek, tojik va SSSR xalqlarining boshqa tillariga tarjima qilingan[2].
Umetaliev, shuningdek, A. S. Pushkin, V. V. Mayakovskiy, N. Tixonov, Yanka Kupala, M. Bajan, Mirzo Tursunzoda va boshqa bir qator sovet va xorijiy shoirlarning sheʼrlarini qirg‘iz tiliga tarjima qilgan[2].
Adabiyotlar
tahrir- Самаганов Д. „Киргизские советские писатели (Биобиблиогр. справочник)“, . Писатели Советского Киргизстана, 7000 экз, Фрунзе: Киргизгосиздат, 1958.