Vikipediya

Uxan virusologiya instituti

Uxan virusologiya instituti (xit. an’anaviy 中国科学院武汉病毒研究所, pinyin: Zhōngguó Kēxuéyuàn Wǔhàn Bìngdú Yánjiūsuǒ, inglizcha: Wuhan Institute of Virology, WIV) — Xitoy fanlar akademiyasi (XFA) boshqaruvidagi virusologiya institutidir. Xitoyning Xubey provinsiyasidagi Uxan shahrining Szyansya tumanida joylashgan. Bu yerda 2005-yil Xitoy xalq respublikasidagi 4-bioxavfsizlik darajasiga (BSL-4) ega boʻlgan ilk laboratoriya ochilgan.

Uxan virusologiya instituti
Ishga tushgan sanasi 1956 yil
Joylashuvi Xiaohongshan, Uxan tumani, Uxan, Xubey, Xitoy
Asoschi(lar)i Chen Huagui, Gao Shangyin
Bosh direktor Wang Yanyi
Partiya qoʻmitasi kotibi Xiao Gengfu[1]
Bosh mahkamasi Xitoy fanlar akademiyasi
Vebsayti whiov.cas.cn inglizcha

Tarixi tahrir

Institutga 1956-yil Xitoy fanlar akademiyasining Uxan mikrobiologiya laboratoriyasi sifatida asos solingan. 1961-yil u Janubiy Xitoy mikrobiologiya instituti, 1962-yil esa Uxan mikrobiologiya instituti deb nomlangan. 1970-yil institutni Xubey fan va texnika komissiyasi boshqargan paytda Xubey provinsiyasi mikrobiologiya instituti deb nomlangan. 1978-yil iyunda u Xitoy fanlar akademiyasi boshqaruviga qaytarilgach, Uxan virusologiya instituti deb nomlangan[2]. 2015-yilda Liondan kelgan fransuz injenerlari bilan hamkorlikda 300 mln yuan (44 mln AQSh dollari)lik bioxavfsizlik Milliy laboratoriyasi loyihasi bitirildi va Xitoydagi birinchi 4-bioxavfsizlik darajasidagi laboratoriyaga aylandi[3].

2019–2020-yillarda COVID-19 pandemiyasi tahrir

2018-yil yanvar oyida AQSHning Pekindagi elchixonasi oʻz xodimlarini, diplomatlarini Uxan virusologiya institutiga ekskursiyaga yubordi. Vashingtonga ekskursiya natijalariga koʻra, institutda xavfsizlik masalalari boʻyicha ikkita diplomatik joʻnatma yuborildi[4]. Bu joʻnatmalardan biri „Washington Post“ gazetasi qoʻliga yetib keldi[4]. 2020-yil 16-aprelgacha pandemiyaning tarqalishiga Xitoy aybdor, degan taxmin ushbu hujjatga asoslangan[5]. Oʻsha kuni „Fox News“ nashri koronavirusning tabiiy shakli bilan kasallangan laborantlardan birini tasvirlab berdi[6].

2019-yil dekabr oyida Uxan sogʻliqni saqlash idoralari koronavirus bilan bogʻliq pnevmoniya holatlari haqida xabar berishdi. Institut koronaviruslar kolleksiyasini sinovdan oʻtkazdi va yangi virusning tadqiqotchilari Xitoy janubi-gʻarbiy qismidagi koʻrshapalakdan olingan namunaga 96 foiz oʻxshashligini aniqladi[7].

Virus butun dunyoga tarqalganda, institut oʻz tadqiqotlarini davom ettirdi. 2020-yil fevral oyida „New York Times“ xabar berishicha, institutda Shi Zhengli boshchiligidagi guruh birinchi boʻlib koronavirusning (2019-nCoV) genetik ketma-ketligini aniqlagan, tahlil qilgan va nomlagan. Shuningdek, uni maʼlumot olish uchun dunyoning turli burchaklaridan kelgan olimlar uchun ochiq maʼlumotlar bazalariga yukladi[8] va „Nature“ jurnalida maqolalar nashr etilgan[9]. 2020 yil fevral oyida institut Gilead Sciences kompaniyasiga tegishli boʻlgan remdesivir eksperimental preparatini qoʻllash uchun Xitoyda patent olish uchun ariza berdi, bu institut virusni in vitro[10] virusini ham yoʻq qilgan deb hisoblaydi, bu ham xalqaro intellektual mulk huquqlari bilan bogʻliq xavotirlarni keltirib chiqardi[11]. Institut oʻz bayonotida „agar tegishli xorijiy kompaniyalar Xitoyda epidemiyaning oldini olish va nazorat qilishda oʻz hissasini qoʻshmoqchi boʻlsa“, Xitoyda yangi patent huquqlaridan foydalanmasligini eʼlon qildi[12]. Institut biologik qurollarni tadqiq qilish natijasida 2019–2020-yillardagi koronavirus pandemiyasining manbai ekanligi haqida dalillar mavjud[13]. Ba’zi amerikalik ekspertlar bu konsepsiyani rad etishdi: ularning fikricha, institut biologik qurollarni tadqiq qilish uchun mos emas, koʻpchilik davlatlar biologik quroldan voz kechishgan va virus genetik jihatdan oʻzgartirilgani haqida hech qanday dalil yoʻq[13][14]. 2020-yil fevral oyida virus boʻyicha mutaxassis Trevor Bedford shunday dedi: „Bizda [virusdagi] mutatsiyalar tabiiy evolyutsiyaga toʻliq mos kelishini isbotlovchi dalillar mavjud“[15].

2020-yil yanvar va fevral oylarida institut tasodifiy sizib chiqish oqibatida kasallikning manbai boʻlganlikda ayblandi, lekin buni hamma ochiqchasiga rad etdi[16][17]. Qo'shma Shtatlar JSSTning XXR bilan aloqalarini tergov qilish bilan birgalikda bu yo'nalishda tergov boshladi, institut bilan ishlayotgan bir amerikalik olim hibsga olindi[18].

2021-yil 26-mayda AQSH Prezidenti Jo Bayden maxsus xizmatlarga Uxandagi institut laboratoriyasidan Covid-19 virusining tarqalishini tekshirishni buyurdi[19].

Britaniyalik professor Angus Dalglish va norvegiyalik virusolog Birger Sorensen koronavirusning sun’iy kelib chiqishi toʻgʻrisida dalilga ega ekanini ma’lum qildi. Mutaxassislarning fikriga koʻra, xitoylik olimlar Uxan laboratoriyasida koronavirusni ishlab chiqqan. Soʻngra virusning tabiiy kelib chiqishiga ishora qiladigan tarzda „izlarini yopishga“ harakat qilgan[20].

Koronavirusning sun’iy ishlab chiqilgani haqida yangi «dalil» topildiyu Uxan laboratoriyasida ishlagan virusologlardan birining rafiqasi 2019 yil dekabr oyida koronavirusdan — u pandemiya deb e’lon qilinishidan oldin vafot etgan. Ushbu ma’lumot xastalikning kelib chiqishini tekshirgan AQSH Davlat departamentining sobiq xodimi Devid Asher tomonidan ochiqlangan. Shuningdek, u Xitoy hukumati koronavirus odamlar uchun yuqumli ekanini deyarli bir oy yashirganini, bu epidemiya tarqalishiga hissa qoʻshganini taʼkidlagan[21].

Uxan virusologiya instituti koronavirusni hech qachon sintez qilmagani, sun’iy ravishda ishlab chiqarmagani va virusning tarqalishiga yoʻl qoʻymaganini ma’lum qildi. Uxan shahrida 2019 yil dekabr oyi oxirida koronavirus tarqalgandan beri ommaviy axborot vositalarida koronavirus Uxan virusologiya instituti laboratoriyasidan sizib chiqqani haqida ma’lumotlar tarqalgan. JSST 2021 yilning mart oyida virusning sun’iy kelib chiqishi mumkinligi haqidagi mish-mishlar bilan bogʻliq boʻlgan Uxanning maxfiy „BSL-4“ laboratoriyasiga tashif buyurgan. Uxan virusologiya instituti 2019 yil 31 dekabrga qadar COVID-19’ni oʻrganmagan yoki ushbu virus haqida ma’lumotga ega boʻlmagan. Hech qachon koronavirusni sintezlamagan, yaratmagan va uni tarqatmagan. Uchinchidan, institutning biron bir xodimi yoki talabasi shu paytgacha koronavirus bilan kasallanmagan. Mutaxassisning fikriga ko'ra, virusning sun’iy kelib chiqishi yoki uning laboratoriyadan tarqalishini tasdiqlovchi dalillar yoʻq[22].

Fransiya razvedkasi 2017 yilda amerikalik hamkasblarini Xitoyning Uxan virusologiya institutidan kelib chiqishi mumkin boʻlgan xavf haqida ogohlantirgani ma’lum boʻldi. Ma’lum qilinishicha, bu koronavirusning laboratoriyadan kelib chiqishining yana bir tasdigʻi boʻlishi mumkin. AQSH Davlat departamenti ogohlantirilgan xavf Uxan laboratoriyasidagi bioxavfsizlik muammolari bilan bogʻliqligini aytgan[23].

Manbalar tahrir

  1. ↑ „zh:现任领导“. Wuhan Institute of Virology, www.whiov.ac.cn. — „Wang Yanyi, born in 1981, PhD, researcher. She is currently the director of the Wuhan Institute of Virology, Chinese Academy of Sciences, and the leader of the molecular immunology discipline group... Xiao Gengfu, born in 1966, PhD, researcher. Current Secretary of the Party Committee and Deputy Director of the Wuhan Institute of Virology...“. 24-fevral 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-fevral 2020-yil. (Wayback Machine saytida 2020-02-24 sanasida arxivlangan)
  2. ↑ „History“. Wuhan Institute of Virology, CAS. 2019-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 26-yanvar.
  3. ↑ „China Inaugurates the First Biocontainment Level 4 Laboratory in Wuhan“. Wuhan Institute of Virology, Chinese Academy of Sciences (2015-yil 3-fevral). 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 9-aprel. (Wayback Machine saytida 2016-03-03 sanasida arxivlangan)
  4. ↑ 4,0 4,1 Дипломаты из США предупреждали о проблемах с безопасностью в лаборатории в Ухане 14 апреля 2020
  5. ↑ Covid: Biden orders intelligence report on virus origin
  6. ↑ Bret Baier. „Sources believe coronavirus originated in Wuhan lab as part of China's efforts to compete with US“ (en). Fox News (2020-yil 15-aprel). Qaraldi: 2020-yil 16-aprel.
  7. ↑ Qiu, Jane. How China's "Bat Woman" Hunted Down Viruses from SARS to the New Coronavirus(ingl.) // Scientific American : magazine. — Springer Nature, 2020. — 11 March.
  8. ↑ Jon Cohen. Mining coronavirus genomes for clues to the outbreak's origins(ingl.) // Science : magazine. — 2020. — 1 February.
  9. ↑ Ши Чжэнли; Team of 29 researchers at the WIV. A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin(ingl.) // Nature : journal. — 2020. — 3 February (Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1038/s41586-020-2012-7. — PMID 32015507.
  10. ↑ Ши Чжэнли; Team of 10 researchers at the WIV. Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro(ingl.) // Nature : journal. — 2020. — 4 February (Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1038/s41422-020-0282-0. — PMID 32020029. — Andoza:PMC.
  11. ↑ „China Wants to Patent Gilead's Experimental Coronavirus Drug“. Bloomberg News. Qaraldi: 2020-yil 5-fevral.
  12. ↑ „China Begins Testing an Antiviral Drug in Coronavirus Patients“. The New-York Times. Qaraldi: 2020 feb 06.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Bat soup, dodgy cures and 'diseasology': the spread of coronavirus misinformation“. The Guardian. Qaraldi: 2020 jan 31.
  14. ↑ Adam Taylor. „Experts debunk fringe theory linking China’s coronavirus to weapons research“. The Washington Post. Qaraldi: 29-yanvar 2020-yil.
  15. ↑ „Coronavirus was not genetically engineered in a Wuhan lab, says expert“. Financial Times. Qaraldi: 14-fevral 2020-yil.
  16. ↑ „武汉肺炎：卷入疫情和假新闻风暴眼中的“武汉病毒研究所”“. BBC News. Qaraldi: 2020年2月5日.
  17. ↑ Yang Rui, Feng Yuding, Zhao Jinzhao, Matthew Walsh. „Wuhan Virology Lab Deputy Director Again Slams Coronavirus Conspiracies“. Caixin. Qaraldi: 07-feb 2020-yil.
  18. ↑ „False headline claim: Harvard Professor arrested for creating and selling the new coronavirus to China“. Reuters (2020-yil 7-aprel). Qaraldi: 2020-yil 16-aprel.
  19. ↑ „Covid: Biden orders investigation into virus origin as lab leak theory debated“. BBC.
  20. ↑ „Мутахассислар коронавируснинг келиб чиқишига оид «далиллар»ни тақдим этди“. Bugun.uz. 2021-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 30 май.
  21. ↑ „Коронавируснинг сунъий ишлаб чиқилгани ҳақида янги «далил» топилди“. Bugun.uz. 2021-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 30 май.
  22. ↑ „Ухан вирусология институти коронавируснинг келиб чиқиши бўйича маълумот берди“. Bugun.uz. 2021-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 7 июль.
  23. ↑ „АҚШда Ухан лабораториясига оид янги маълумотлар берилди“. Bugun.uz. 2021-yil 2-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 30 июль. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Uxan_virusologiya_instituti&oldid=3984760" dan olindi