Helsinki kelishuvlari
Helsinki kelishuvlari, yoki Helsinki Yakuniy akti va Helsinki deklaratsiyasi deb ham ataladigan hujjat 1975-yil 30-iyuldan 1-avgustgacha Finlandiyaning Helsinki shahrida boʻlib oʻtgan Yevropada xavfsizlik va hamkorlik boʻyicha konferensiyaning uchinchi bosqichining yakuniy yigʻilishida imzolangan hujjatdir. Helsinki jarayoni deb nomlanuvchi ikki yillik muzokaralardan soʻng boʻlgan voqeadir[1]. Oʻsha paytda mavjud boʻlgan barcha Yevropa mamlakatlari (Xitoyparast Albaniya va yarim suveren Andorra hisoblamaganda), shuningdek, AQSh va Kanada, yaʼni jami 35ta ishtirokchi davlatlar, toʻgʻrirogʻi etganda Sharq va Gʻarb oʻrtasidagi Sovuq urushni pasayishni yaxshilash maqsadida Yakuniy hujjatni imzolaydilar. Biroq, Helsinki kelishuvlari majburiy emas edi, chunki ular parlamentlar tomonidan ratifikatsiya qilinishi kerak boʻlgan shartnoma maqomiga ega emas edi[2]. Baʼzan „Helsinki pakti(lar)i“ atamasi norasmiy ravishda ham qoʻllangan[3].
Toʻliq nomi:
| |
|---|---|
.jpg) | |
| Imzolangan sanasi | 30-iyul – 1-avgust 2015 |
| Imzolangan joyi |
 Finlandiya, Helsinki, Finlandia Hall |
| Tomonlar |
 Helmut Schmidt Erich Honecker Gerald Ford Bruno Kreisky Leo Tindemans Todor Zhivkov Pierre Trudeau Makarios III Anker Jørgensen Carlos Arias Navarro Urho Kekkonen Valéry Giscard d’Estaing Harold Wilson Konstantinos Karamanlis János Kádár Liam Cosgrave Geir Hallgrímsson Aldo Moro Walter Kieber Gaston Thorn Dom Mintoff André Saint-Mleux Trygve Bratteli Joop den Uyl Edward Gierek Francisco da Costa Gomes Nicolae Ceaușescu Gian Luigi Berti Agostino Casaroli Olof Palme Pierre Graber Gustáv Husák Süleyman Demirel Leonid Brejnev Josip Broz Tito |
Hujjat
tahrirYevropa xavfsizlik va hamkorlik komissiyasi terminologiyasida toʻrtta guruh yoki savat mavjud edi. Birinchi savatda „Ishtirokchi davlatlar oʻrtasidagi munosabatlarni boshqaradigan tamoyillar toʻgʻrisidagi deklaratsiya“ (shuningdek, „Dekalog“ deb ham atalgan) quyidagi 10 banddan iborat edi:
I. Suveren tenglik, suverenitetga xos boʻlgan huquqlarni hurmat qilish
II. Doʻq-poʻpisa qilish yoki kuch ishlatishdan voz kechish
III. Chegaralarning daxlsizligi
IV. Davlatlarning hududiy yaxlitligi
V. Nizolarni tinch yoʻl bilan hal qilish
VI. Ichki ishlarga aralashmaslik
VII. Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini, shu jumladan fikr, vijdon, din yoki eʼtiqod erkinligini hurmat qilish
VIII. Teng huquqlar va xalqlarning oʻz taqdirini oʻzi belgilashligi
IX. Davlatlar oʻrtasidagi hamkorlik
X. Xalqaro huquq boʻyicha majburiyatlarni vijdonan bajarish
Ikkinchi savat iqtisodiy, ilmiy va texnologik hamkorlikni vaʼda qildi; ishbilarmonlik aloqalari va sanoat kooperatsiyasini rivojlantirish; transport tarmoqlarini bir-biriga ulash; va axborot oqimini oshirish. Uchinchi savatga oilaviy birlashish, nikoh va sayohat kabi insoniy kontekstni yaxshilash boʻyicha majburiyatlar kiritilgan. Shuningdek, jurnalistlar sharoitini yaxshilash va madaniy aloqalarni kengaytirishga intildi. Toʻrtinchi savat ijroni nazorat qilish va kelajakdagi uchrashuvlarni rejalashtirish tartib-qoidalari bilan bogʻliq boʻldi[4].
Kelishgan tomonlar
tahrir
Avstriya
Belgiya
Bolgariya
Kanada
Kipr
Czexoslovakiya 
Daniya
Sharqiy Germaniya
Finlandiya
Fransiya
Yunoniston
Vatikan shahri
Mojariston
Islandiya
Irlandiya
Italiya
Lixtenshteyn
Lyuksemburg
Malta
Monako
Niderlandlar
Norvegiya
Polsha
Portugaliya
Ruminiya
San Marino
SSSR
Ispaniya
Shvetsiya
Shveysariya
Turkiya
Birlashgan Qirollik
AQSh
Gʻarbiy Germaniya
Yugoslavia
Manbalar
tahrir- ↑ „The Helsinki Process: An Overview“ (PDF). The Helsinki Process Four Decade Overview. 2021-08-26da asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 2022-05-24.
{{cite magazine}}: Text "date - 2019-yil" ignored (yordam) - ↑ Encyclopædia Britannica. Helsinki Accords. Manbada mavjud: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/260615/Helsinki-Accords
- ↑ „Helsinki pact: A three-way battle in Madrid“. Christian Science Monitor. 9-sentabr 1980-yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ Timothy J. Lynch, ed., The Oxford Encyclopedia of American Military and Diplomatic History (2013) 1: 460-62.