Vikipediya

Xurshidbonu Notavon

Xurshidbonu Notavon xonim Javanshir- XIX asr Ozarbayjon shoiri. Oxirgi Qorabogʻ xoni Mehdigulu xon Javanshirning qizi, Ibrohimxalil xonning nabirasi.

Xurshidbonu Notavon xonim Javanshir
ozarbayjoncha: Xurşidbanu Natəvan xanım Cavanşir
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 6-avgust 1832-yil
Shusha, Qorabog', Ozarbayjon
Vafoti 1-oktyabr 1897-yil(1897-10-01)
(65 yoshda)
Shusha, Qorabog', Ozarbayjon
Fuqaroligi Ozarbayjon bayrogʻi Ozarbayjon
Turmush oʻrtogʻi

Xasay xon Usmiyev,

Sayid Husayn bey Agamirov
Bolalari
'o'g'li:
Mehdiqulu xon Vafo
Mir Hasan Og'a Mir
Mir Abbos

'qizi:'
Xanbika xonim

Otasi
  • Mehdigulu xon Javanshir

Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 7-maydagi 211-son qarori bilan Xurshidbanu Notavon asarlari Ozarbayjon Respublikasida davlat mulki deb eʼlon qilingan mualliflar roʻyxatiga kiritildi[1].

Hayoti

tahrir

Mehdigulu xon qizi Xurshidbanu Notavon 1832-yil 6-avgustda Shushada tugʻilgan. Mehdigulu xon qiziga onasi Xurshidbonu deb ism qoʻygan. U oilaning yolgʻiz farzandi va Qorabogʻ xonliklarining soʻnggi vorisi boʻlgani uchun saroyda „Durru yekta“, xalq orasida „Xon qizi“ deb atalgan[2].

Kichkina Xurshidbonuning birinchi murabbiylari tajribali hamshira va saroy tarbiyachilari edi. Maktab yoshiga yetib, uyda oʻsha davr olimlari, sanʼatkorlari huzurida tahsil ola boshlaydi. Mashgʻulotlar davomida Xurshudbonu nafaqat Qur’on oyatlarini, diniy taʼlimotlarni yod oldi, balki dunyoviy ilmlar bilan ham yaqindan tanishdi. XIX-asrda, qoida tariqasida, zodagon oilalar farzandlariga oʻz ona tili bilan bir qatorda arab va fors tillari ham oʻrgatilgan, Xon qizi ham bu tillarni oʻrgangan va ular orqali mumtoz sheʼriyat qoidalarini puxta egallagan. Kerakli bilimlarga ega boʻlgach, muntazam oʻqishni boshladi. Buyuk Sharq shoirlarining nodir kitoblari, qimmatli qoʻlyozmalari Xurshudbonuni mumtoz adabiyot bilan bogʻlagan.

Notavoning dunyoqarashi, badiiy didi shakllanishida uzoq-yaqin qarindoshlarning mehnati ham kam boʻlmagan. Xurshudbonuda Gʻasim bey Zokir, Mirzo Jamol Javonshir Qorabogʻiy, Mirzo Adigʻozal bek Qorabogʻiy, Ahmad bey Javansher kabi hurmatli va taniqli shaxslar oʻzlarining ijodi, adabiy suhbat va bahslari, hikmatli nasihatlari bilan sheʼriyat va sanʼatga boʻlgan ishtiyoqni kuchaytirdilar.

Tarixchilarning yozishicha, bu davrda tashqi va ichki vaziyatning jiddiy yomonlashishi tufayli xon oilalari ustidan nazorat kuchayib, Xurshudbanu Xasay xon Usmiyevga turmushga chiqishga majbur boʻladi. Shuningdek, Voronsovning shaxsiy yordamchisi Xasay bek ularga Tiflisdagi mulkiy daʼvolarda yordam bergan va buning evaziga Xurshudbonuga turmushga chiqishni taklif qilgan boʻlishi ham mumkin. 1850-yilning kuzida Xasay bek Shushaga kelib, turmushga chiqadi va Xurshudbonuni Dogʻistonga, ona qishlogʻiga, u yerdan Tiflisga olib boradi[3].

Hayoti gullab-yashnagan bir paytda Xurshudbonu Tiflisda yashashga majbur boʻldi. Unga shaharning goʻzal joylari, tabiat manzaralari yoqsa-da, bu yerda yashashga majbur boʻlgani va koʻpincha yolgʻiz qolib ketganidan zerikardi. Notavon bu shahardagi rus va gruzin madaniy jamiyatlariga aʼzo boʻlib, oʻzining milliy anʼanalari, zodagonlarga xos xulq-atvori, uch tilni ravon soʻzlashi bilan jamiyatlarda qiziqish uygʻotgan. Uning qator viloyat va shaharlarga qilgan sayohatlari Xurshidbonu dunyoqarashining kengayishiga turtki boʻldi. Vladikavkaz, Dogʻiston, Shirvan, Boku, Ganja, Naxichevanga tashrifi chogʻida oliy martabali davlat xizmatchilari, yozuvchilar, olimlar, sayohatchilar bilan uchrashdi.

Xurshudbonuning oʻgʻli 1855 yilda, qizi 1856-yilda tugʻilgan. Oʻgʻliga Mehdigulu, qiziga esa Xanbika ismini qoʻyishdi.

Xurshidbonu Notavon yorqin isteʼdodli, ilgʻor ideallarga ega shaxs edi. Ozarbayjon madaniyati va jamiyat hayotida chuqur iz qoldirdi. Ushbu hodisaning bir nechta asosiy sabablari bor. Ulardan biri shoirning nasl-nasabidir. Yaʼni Notavonda ikki buyuk avlod — Javanshiralar va Ziyodoʻgʻli Gajarlar qoni bor. Bu ikki ulugʻ va ulugʻ avlodning har biri bir qancha shoirlarni dunyoga keltirgan (masalan, Yavonshirlar sulolasidan Abulfatxon Tutin, Gasim bey Zokirin, Ziyod oʻgʻli Gajar avlodidan Ziyodi Qorabogʻiy, Musahib Ganjaviy va boshqa bir qancha shoirlar). shoirlar). Qizigʻi shundaki, Ziyodiy Qorabogʻiy va Musahib Ganjaviy bir vaqtlar Qorabogʻ shahzodalari boʻlgan. Notavon ijodining yirik tadqiqotchisi Baylar Mammadov „Notavon shoirning yaqinlari“ (B., 1989) asarida bu masalani keng yoritadi. Shu bilan birga, boshqa kitoblarda ham Ziyodoʻgʻli Gajar sulolasi shoirlari nomi tilga olinadi.[4]

Notavoning qizi Xonbikaxonim ham onasining izidan borib, gʻazal va ruboiylar yozgan. Uning bir qancha gʻazallari Vasif Guliyevning „Kechagi kunga yoʻl“ (B., 2000) kitobida chop etilgan. Bu kitobda Xonbikaxonim „Majlisi-uns“ aʼzolaridan biri boʻlgani qayd etilgan.

 
Xurshidbanu Notavoning portreti

Xurshidbanu Notavon oʻz davrining koʻzga koʻringan shaxslaridan boʻlib, nafaqat Ozarbayjonda, balki butun Kavkazda oʻzining mehribonligi, homiyligi bilan mashhur edi. Kambagʻallarga yordam berib, Shushaga suv quvuri tortdi.

Notavon ikkinchi marta 1869-yilda shushalik Seyid Husayn ismli kishiga turmushga chiqdi va u yurtni tark etib, zodagonlar va yer egalarining gʻazabini keltirdi. Ular Notavoning oila aʼzolarini boʻlib, uning oʻgʻli Mehdigulu xonga uydan chiqib ketishiga ruxsat berishga muvaffaq boʻlishdi. Shoir butun umri davomida tanqid va tanbehlardan qochib qutula olmadi[5][6].

Shaxs munosabatlaridagi nohaqlik, tuzum, zolimlar tuzumi shoirni bevaqt qaritib, hayot nuriga havas qildi. Koʻzlarida yorugʻlik yigʻlashdan uzoqlashdi, tanasi toliqib ketdi. Xurshidbanu Notavon 1897-yil 1-oktabrda vafot etdi va Agdamdagi „Imarat“ qabristoniga dafn qilindi[7].

Agdam viloyati ozod etilgandan soʻng Notavon maqbarasi armanlar tomonidan vayron qilingani, qabrini haqoratlab, kovlab, suyaklari qabridan olib tashlanganligi maʼlum boʻldi. Fransiyalik taniqli fotojurnalist Reza Digqati ham bu haqda Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat vazirligi tomonidan tasdiqlangan xabarni chop etdi[8][9][10][11][12].

Meros

tahrir

Uning nomi bilan atalgan koʻcha, klub, kutubxona, maktab bor. Xon qizining qoʻlyozmalari, shaxsiy kiyimlari, buyumlari arxiv va muzeylarimizda noyob eksponat sifatida saqlanmoqda.

 
Xurshidbanu Notavon byusti (Shusha)

Bokudagi Favvoralar maydonida Notavon haykali oʻrnatilgan. Notavoning ona shahri Shushaning markaziy maydonida byusti oʻrnatildi. Biroq Qorabogʻ va Shusha Armaniston tomonidan bosib olingandan soʻng haykal otib tashlandi, buzib tashlandi va Armanistonga olib ketildi. Keyinchalik Ozarbayjonning oʻsha paytdagi prezidenti Haydar Aliyevning aralashuvi natijasida Qorabogʻ mutafakkirlari, jumladan, ozarbayjon nuroniylari (jumladan, Notavon) haykallari Gruziya orqali Bokuga keltirilib, bosqinchilardan pul evaziga tortib olindi. 2020-yilda Ozarbayjon Vatan urushi natijasida oʻz yerlarini ozod qilganidan soʻng, prezident Ilhom Aliyev farmoni bilan sobiq Shusha markazi oʻrniga Notavon byusti oʻrnatildi.

Ozarbayjonning Agʻdam shahrida Xurshidbanu Notavon qabr toshi oʻrnatildi. Notavoning qabri Agʻdam shahrini armanlar bosib olganida vayron qilingan.

2016-yil 18-fevral kuni Haydar Aliyev jamgʻarmasi koʻmagida Belgiyaning Vaterloo shahrida Xurshidbanu Notavon haykali ochildi. Yodgorlik muallifi haykaltarosh Imron Mehdiyev[13][14][15].

2022-yil 14-mart kuni Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev „Xurshidbanu Notavon tavalludining 190 yilligini nishonlash to‘g‘risida“gi qarorni imzoladi.[16]

Oila daraxti

tahrir
  • Bu Panahali xonning natijasidir.
  • Ibrohimxalil xonning nabirasi.
  • Ona tomondan u Ganja hukmdori Javadxonning avlodi: onasi Badirjahon bek Javod xonning nabirasi, Ugʻurlu bekning qizi.
  • U Qorabogʻning soʻnggi hukmdori Mehdigulu xon Javonshirning qizi.
  • Qumiq — Xasay xonning xotini.
  • Mehdigulu xon Vafoning onasi.
  • U Xonbikaning onasi.
  • Mir Hasan Ogʻa Mirning onasi.
  • U Mir Abbosning onasi.
  • Baxromxon Naxchivanskiyning buvisi.
  • Akbarxon Naxchivanskiyning buvisi.
  • Xoqon xon Naxchivanskiyning buvisi.
  • Kamron xon Naxchivanskiyning buvisi.
  • Anvar xonim Naxchivanskayaning buvisi.
  • Sanuber xonim Naxchivanskayaning buvisi.
    • Natijalar: Xonimjonxon, Nusherimxon, Mahmaxon, Zibandaxon, Seymurxon, Izzetxon, Surayyoxon, Habibxon, Axtarxon, Reyhonatxon, Tarlanxon, Amanxon, Iskandarxon, Leylaxonim Usmiyeva[17] Nahida-Leyla Mammadova[18]

Ijodi

tahrir
 
Ozarbayjon pochta markasi (2014)

Notavon oʻz faoliyatini 1950-yillarda boshlagan. Dastlab „Xurshid“ nomi bilan yozgan sheʼrlarining aksariyati yoʻq boʻlib ketdi, bizgacha yetib kelgan kichik bir qismigina yetib keldi. 1870-yildan boshlab shoir „Notavon“ (nochor, zaif, kasal) taxallusini olib, chuqur gʻazallar yaratdi. Uning sheʼrlari hayotligida ham aytilib, qoʻlyozma holida tarqatilgan. Xurshidbonu sheʼrlarini toʻrt qismga boʻlish mumkin: sevgi sheʼrlari, tabiat goʻzalliklariga bagʻishlangan sheʼrlar, zamondoshlari yozgan sheʼrlar, gʻamgin sheʼrlar[19].

XIX asrda Ozarbayjon adabiy muhitidan bir qancha qudratli ijodkorlar, jumladan, shoir ayollar: Xurshidbonu Notavon, Fatmaxonim Kamina, Oshiq Pariy va boshqalar yetishib chiqdi. Notavon tugʻma isteʼdodining yuzaga kelishi va gullab-yashnashining sabablaridan biri Shushaning oʻziga xos ijodiy muhiti va muhiti edi. Baylar Mammadov „Xurshidbanu Notavon“ asarida shunday yozadi: "Xotiralarda ham Notavon „Xonlig Shukur“ nomli xizmatchisiga musiqa oʻrgatib, mashhur xonanda qilgani aytiladi" (60-bet). Muallifning oʻzi material Nizomiy nomidagi Ozarbayjon adabiyoti muzeyi fondida (inv. 481, 7-bet) saqlanishini qayd etadi. Hozirda ushbu material Fizuliy nomidagi Respublika qoʻlyozmalar institutiga berilgan, degan shubhalar bor, ammo bu materiallar hozircha topilmagan va tadqiqotga jalb etilmagan.

Notavon sheʼriyati professional ozarbayjon kompozitorlari ijodida ham oʻz aksini topgan. Atoqli bastakor, xalq artisti, professor Vasif Adgʻozalovning Notavon soʻziga yozilgan mashhur „Chinnigullar“ qoʻshiq-romansi bunga yorqin misol boʻla oladi. Bastakor „Xon qizi Notavon“ operasini ham yozgan.[20][21]

Notavoning ijodiy faoliyati sheʼriyat bilan tugamaydi. U rassom ham boʻlgan, shuningdek, nozik hunarmandchilik va turli janrlarda kashta tikish qobiliyatiga ega edi. Ijodkorlik bilan birga xon qizining ijtimoiy-maʼmuriy faolligini ham qayd etish mumkin (qarindoshlar orasida Xurshidbonu „Durru yekta“, yaʼni yagona marvarid xonligining yagona vorisi deb atalganligi bejiz emas). Notavoning mehribonligi, xayrixohligi ham koʻzga tashlanadi. Beylar Mammadov „Xurshidbanu Notavon“da shushalik bir guruh shoirlar badiiy uchrashuv tashkil etish zarurligini tushunganliklarini koʻrsatadi. Biroq, yigʻilishni tuzatish uchun sharoit va imkoniyatlar yoʻq edi. Ziyolilar faqat Xon qizining yordamiga tayandilar.

Xonning qizi bu shoirlarning taklifini mamnuniyat bilan qabul qiladi va natijada qisqa vaqt ichida Shushada „Mejlisi-uns“ (yaʼni doʻstlik, mehr-oqibat yigʻini) tashkil etiladi. Bu majlisga rahbarlik qilish va uning barcha xarajatlarini xonning qizi oʻz zimmasiga oldi. Baylar Mammadov oʻz asarlaridan birida Notavoni „Majlisi-uns“ning yuragi deb atagani bejiz emas. Shushada Mir Mohsun Navvob Qorabogʻ rahnamoligida „Majlisi-Faromushon“ nomli yana bir sheʼriy majlis boʻlgan. Xurshidbanu (shoira Ganjali Javadxon Ziyod oʻgʻli Gajarning singlisi ham boʻlgan buvisining nomi bilan atalgan) oʻsha paytda „Notavon“, yaʼni „yolgʻiz“, „ojiz“ laqabini oldi. „Mejlisi-uns“da qorabogʻlik mashhur shoirlar bilan bir qatorda mashhur xonanda va sozandalar ham qatnashgan.Ulardan Hoji Husu, Meshadi Isi, Molla Veli, Molla Abbosgulu, Meshadi Dadash, Abdulgʻani va Sodigʻja (Sodiq Asad oʻgʻli) bor.

Mashhur tarzuvchi Gurban Pirimov shunday yozgan edi: „Xurshidbanu nafaqat sheʼrni, balki musiqani ham yaxshi koʻrardi. Uning ziyofatida xonandalar Hoji Husu va Meshadi Isi kuylar edi. Bu xonanda kuylash chogʻida Notavon gʻazallaridan tez-tez foydalanar edi. Jabbor yaqin vaqtgacha oʻz gʻazallarini oʻz repertuarida saqlagan“[22].

Fuzuliy nomidagi Respublika qoʻlyozmalar instituti fondida saqlanayotgan Mir-Hasan Agamirovning „Notavon xotiralari“ (inv. 1788) asarida Notavoning har bir majlisida musiqachilar qatnashganligi, Notavoning ayrim yigʻilishlari esa sof musiqiy uchrashuvlar, Notavoning yigʻilishlari sanalganligi qayd etilgan. bu yerda gʻazallar aytilgan. Xurshidbanu Notavon ijodini 50-yillarda anʼanaviy sharq mavzulari va sheʼrlari bilan boshlagan. Ularning gʻazallarida ishq, tabiat goʻzalliklari („Atirgul“, „chinnigullar“ va boshqalar) tarannum etilgan. 16 yoshli oʻgʻli vafotidan keyin Notavon pessimistik sheʼrlar yozdi. („Yigʻlayapman“, „Boʻldi“, „Ketdi“, „Sensiz“, „Oʻlyapman“ va h.k.) Uning asarlari chuqur samimiylik, nozik lirika bilan ajralib turadi. U yuksak hunarmandlik namunasi boʻlgan sheʼrlarida takror, qoʻshiq, misra, metafora kabilardan foydalanadi. badiiy vositalar mahorat bilan yaratilgan. M.N.Navvob, S.A.Shirvoniy va boshqalar unga sheʼr bagʻishlaganlar.

 
Xurshidbanu Notavon

Xurshidbanu Notavon ham isteʼdodli rassom edi. Buning isboti uning „Gullar kitobi“ (1886) albomidagi rasmlardir.


Menga battardur do‘zaxdin, azizim, guliston sansiz!
Erur har sunbulu savsan ko‘zimda bir tikon sansiz!

Bevafo dahri-dun ichra agar shakkar qazom bo‘lsa,
Bo‘lur zahri halohil to‘tiyi shirinzabon sansiz!

Sabab neki, mendan mehring uzding mehribon bulbul!
Bo‘ldi qumri kabi ku-ku yana virdi zabon sansiz!

Xush ul kunlarki, vaslingdin etardim komi dil hosil,
Bo‘lguncha mubtalo hajra chiqsaydi koshki jon sansiz!

Alifdek sarv qadding ketdi, hamdardim, jon o‘rtab,
Nechuk orom topsin endi bilmam jism ichra jon sansiz!

Kecha-kunduz chiqar ko‘kka otashin ohlarim dudi,
Bu zabun holima giryon bo‘lur karrubiyon sansiz!

Nazar qil, g‘unchai lola misoli bir-biri uzra,
Chekilmish siynama, ko‘r kim, necha dog‘i nihon sansiz!
("Xurshidbonu Notavon. Xurshidga yetar boshim. Tanlangan asarlari" kitobdan. O'zbek tiliga tarjima. O‘zbekistondagi Haydar Aliyev nomidagi Ozarbayjon Madaniyat Markazi. Toshkent, 2022 yil.)

Qabr toshi

tahrir

1980-yilda shoir tavalludining 150 yilligi munosabati bilan „Imarat“ nomli meʼmoriy majmuada Notavoning qabr toshi oʻrnatildi. Muallifi haykaltarosh Eljan Shamilov edi. U bu mavzuda alohida eʼtibor va samimiyat bilan ishladi, Notavoni nafaqat soʻz sanʼati ustasi, balki ona, nafis ayol sifatida ham taʼrifladi. Kompozitsiyaning ikkita asosiy chizigʻi — qaygʻu va nekbinlik toʻliq aks etgan. Shoir boshidan kechirgan barcha dard va mashaqqatlar bilan birga mehr izlari ham bor. U nafaqat azob chekayotgan ayol, balki axloqiy jihatdan goʻzal inson, jangovar qahramon hamdir.

Haykaltarosh kompozitsiyada Notavon hayotining tafsilotlarini katta ilhom bilan jonlantirgan. Asarda yuz qiyofasi, kiyim-kechak ham badiiy hal etilgan. Shoirning nigohi bevaqt vafot etib, yonida uxlab yotgan oʻgʻli Mirabbosning qabriga qadalgan. Muallif asarda shoir his-tuygʻulariga, kechinmalariga ijtimoiy mazmun berishga harakat qilgan. Notavoning chehrasi, sochi, kiyinishi shunday aks etganki, tomoshabinlar asarga shunchaki qarab qolmay, gʻamgin ohangni tinglashdi. Bu goʻzal sanʼat asari Notavon hayotining oʻziga xos ramziy ifodasiga aylandi[23].

Ozarbayjonning Agʻdam viloyatidagi Xon saroyi yonida joylashgan va Qorabog‘ xonlari sulolasining ko‘plab vakillari dafn etilgan Imarat qabristonida shoira va xonning qizi Xurshudbanu Notavoning qabri ham bor.

1993 yilda Armaniston tomonidan bosib olingan Ozarbayjonning Agdam tumanida ham Ozarbayjonning tarixiy va madaniy merosiga nisbatan misli ko‘rilmagan vandalizm amalga oshirildi. Mintaqadagi obidalar, madaniyat markazlari, masjidlar, qabristonlar vayron qilingan, haqoratlangan, ba’zilari armanlashtirilgan.

Agʻdam viloyatidagi arman vandalizmining tarixiy-me’moriy namunalaridan biri Qorabog‘ xonligi asoschisi Panahalixonning qasridir. XVIII-asrga oid ushbu tarixiy-meʼmoriy yodgorlik Xonlar sulolasining dastlabki mulklaridan biri boʻlib, ikkita binodan iborat. Panahalixon Qorabogʻda xonlik qura boshlagan dastlabki yillarda qurilgan majmuaga koʻproq binolar kiritilgan boʻlsa kerak.[24]

Xon saroyi bir-biriga perpendikulyar joylashgan ikkita binodan iborat. Asosiy korpusda markaziy gumbazli zal atrofida guruhlangan xonalar mavjud. Bu bir qavatli uy balkonli markaziy zalga ega bo'lib, markaziy zal oldida janubga qaragan keng va hashamatli balkon mavjud. Gunozli zal devon xarakteriga ega bo'lib, Panahalixon bu yerda mehmonlarni qabul qildi. Saroyning balkoni uch tomonlama arkada sifatida yaratilgan. Yaxlit oq toshlardan oʻyilgan katta ustunlar ustida kemerli arklar joylashgan. Umuman olganda, balkon binoga kirish rolini o'ynaydi. Binoning ikkinchi binosi cho'zilgan to'rtburchak shaklga ega bo'lib, ikki xonadan iborat. Kirish eshiklari va derazalari hovliga qaragan bu xonalar ham tosh arxitratlar bilan qoplangan. Saroy, Ozarbayjon hududida tarqalgan boshqa xon saroylaridan farqli o'laroq, parad xususiyatlariga ega emas, faqat hashamatli qarorgoh edi. Shuning uchun u Panahalixon binosi deb ham ataladi.

Armanlar bosib olingan hududlardagi Panahalixon binosi bilan birga masjid va qabristonlarni haqorat qilgan. Xon saroyida sigir va choʻchqalar boqilib, undan otxona sifatida foydalanilgan.[25]

Panahalixon, Ibrohimxalilxon va Mehdiguluxon qabri, Xurshidbanu Notavon qabr toshi ham shu yerda joylashgan. Arman vandallari Ibrohimxalilxon maqbarasi va Qorabog‘ning so‘nggi hukmdori Mehdiguluxon Javanshirning qizi Xurshidbanu Notavoning qabr toshini vayron qilgan. Masjidlar, tarixiy va meʼmoriy yodgorliklarni vayron qilish, chorva mollarini tahqirlash arman vandalizmining yaqqol namunasidir va bu holat nafaqat Ozarbayjon, balki butun dunyo madaniy merosiga vahshiylik bilan munosabatda boʻlish sifatida xalqaro hamjamiyat tomonidan keskin qoralanishi kerak.

Ijtimoiy faoliyat

tahrir

Notavoning shaxs sifatida oʻzini-oʻzi tasdiqlashi, ona yurtiga, tugʻilib oʻsgan zaminiga bogʻliqligi uning nasl-nasabi, ildizi, avlodiga ham katta taʼsir koʻrsatadi. U xayriyachi, xayriyachi va faol jamoat arbobi sifatida ham yodda qolgan[26]. Xurshidbanu Notavon Yosh shoira Shushada „Majlisi uns“ adabiy uchrashuvini tashkil qildi. 1873-yilda Shushaga suv quvuri tortdi: bu quvur hozirgacha „Xon qizi buloq“ nomi bilan mashhur[27]. Notavon ham Araz daryosidan Mil tekisligiga suv quvuri qurish tashabbusi bilan chiqdi.

1858-yilda baxtli tasodif Xurshidbanuni Bokudagi mashhur fransuz adibi Alexandre Dumasning oldiga olib keldi. Notavoning turmush oʻrtogʻi Xasay xonning fransuz tilini yaxshi bilishi ular oʻrtasida doʻstlik rishtalarini yuzaga keltirgan. Ular birgalikda Absheronga sayr qilib, bir-birlariga qimmatbaho sovgʻalar taqdim etishdi. Notavoning Bokudan Shix qishlogʻigacha boʻlgan tosh yoʻl qurilishi haqidagi ilk maʼlumotlar A.Dumaning „Kavkazga sayohat“ kitobida oʻz aksini topgan.

Xurshudbonu Notavonga bagʻishlangan sanʼat asarlarii

tahrir

Adabiyot haqida

tahrir
  • Jafarzoda A. Notavon haqida hikoyalar. Boku: Azerneshr, 1963, 60 bet.
  • Xurshud Banu Notavon. Ozarbayjon yozuvchilari hayotidan daqiqalar. Boku: 1979, s. 44-48.
  • Mammadov B. Xurshudbanu Notavon. Boku: Yozuvchi, 1983, 158 bet.
  • Notavon shoirning qarindoshlari. Boku: Azerneshr, 1989, 84 bet.
  • Aliyeva X. Notavoning kashtasi. „Qobustan“. 1970, N1, bet. 42-46.
  • Efendiyev I. Xurshudbonu Notavon. „Ozarbayjon“, 1985, N11, bet. 22-65.
  • Mammadov B. Xurshudbanu. „Yulduz“, 1995-yil, N1, bet. 36.
  • Asrlardan asrlarga: mumtoz va zamondoshlar haqida zamonaviy yozuvchilar / tahr., soʻzboshi oʻqituvchi. S. Tasavvur. — Boku: Nurlan, 2010. — 532 b.
  • Xurshidbonu Notavon. Xurshidga yetar boshim. Tanlangan asarlari. O'zbek tiliga tarjima. O‘zbekistondagi Haydar Aliyev nomidagi Ozarbayjon Madaniyat Markazi. Toshkent, 2022 yil.



Filmoqrafiya

tahrir
  1. Qorabogʻga sayohat (film, 1968)
  2. Togʻlardagi yorugʻlik (film, 1973)
  3. Uzeyir hayoti (film, 1981)
  4. Notavon (film, 1982)
  5. Mahur-hind (film, 2001)
  6. Duma hayotining qirq kuni (film, 2002)
  7. Otilgan haykallar (film, 2002)
  8. Assambleya diqqatiga (eshittirish, 2006)
  9. Shlyapa (film, 2007)
  10. Xurshidbanu Notavon (film, 2012)

Asarlari

tahrir
  • Notavon Xurshidbanu asarlari / X. Notavon; tort B. Mammadov. -

Qayta chop etish. — Boku: Lider nashriyoti, 2004. — 88 b.

  • Notavon Xurshidbanu Nechin gelmez: asarlar / X. Notavon;

tort M. Chamenli; ilmiy tahrir. P. Alioglu; Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi. — Boku: Taʼlim, 2012. — 160 b.

  • Muznib, Alabas. Notavon Xurshidbanu / A. Muznib; tort P. Karimov; ed. N. Mustafoyeva;

AMEA M. Fuzuliy nomidagi qoʻlyozmalar instituti. — Boku: Fan va taʼlim, 2012. — 129 b.

  • Afandiyev, Ilyos Mahammad oʻgʻli Tanlangan asarlar: 4 jildda / I. M. Efendiyev;

ed. Elchin. — Matn: bilvosita. II jild: Oʻyinlar. — Boku: Taʼlim, 2014. — 704 b.

  • Karimi, Muhammad Rizo. Ozarbayjon madaniyati va adabiyotida mashhur ayollar / M. R. Karimi; fors tilidan tarjima qilingan. A. Rustamova;

ed. G. B. Baxshaliyeva; AMEA akad. Z.M. Bunyadov nomidagi Sharqshunoslik instituti. — Boku: „Zardabi LTD“ MChJ, 2014. — 96 b.

  • Ozarbayjon adabiyoti antologiyasi / Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Tarjima markazi;

bosh tahrir. A. Masud; Muqaddima N. Q. Jafarov. I jild: Sheʼriyat / Xaqani Shirvani [va boshqalar]. — Boku: Ozarbayjon tarjima markazi, 2016. — 568 b.

  • Kurashchi, Amir Vatan daholari: [poetik ensiklopediya] / A. Kurashchi; ed. A. Tohirov;

Muqaddima S. X. Rustamxonli. I qism. — Boku: Qonun, 2017. — 400 b.

  • Mammadov, Rozim. XIX asr Ozarbayjon adabiyoti tarixi: darslik / R. Mammadov, G. Sh. Agabey, M. Bagirova;

ilmiy tahrir. B. B. Ahmadov; Ozarbayjon Davlat Pedagogika Universiteti. — Boku: Fan va taʼlim, 2016. — 200 b.

  • Bayramli, Zaqulla Niftulla oʻgʻli. Fuzuliy… va… / Z. N. Bayramli;

ilmiy tahrir. F. Azizova; AMEA Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti. — Boku: Fan va taʼlim, 2018. — 328 b.

  • Xalilzoda, Flora. Hukmdor ayollar / F.Xalilzoda; Muqaddima S.Valiyeva;

ed. E.Iskenderzoda. — Boku: Vektor, 2019. — 120 b.

  • Qalamdan filtrlangan soʻz hidi: [albom-katalog] / H. Jovid, B. M. Vahobzoda, R. Rzo [va boshqalar];

Bosh muharrir: N. X. Babaxonova, N. Rzayeva; fikr oʻqituvchisi. T. H. Kerimli; AMEA M. Fuzuliy nomidagi qoʻlyozmalar instituti. — Boku: Fan va taʼlim, 2019. — 26 v.

  • Ahmadova, Sabina Namus qizi. Qorabogʻ adabiy-madaniy muhiti: XIX asrning ikkinchi yarmi — XX asr boshlari:

monografiya / S. N. Ahmadova; ilmiy tahrir. A. B. Najafzoda; Muqaddima Y. M. Babayev; AMEA M. Fuzuliy nomidagi qoʻlyozmalar instituti. — Boku: Ekoprint, 2020. — 220 b.

  • Mehdiyeva, Sevil hoji qizi. Adabiy til masalalari / S. H. Mehdiyeva; ilmiy tahrir. I. Mammadov;

AMEA Nasimiy nomidagi Tilshunoslik instituti. — Boku: Fan va taʼlim, 2012. — 354 b.

  • Jafarzoda, Aziza Mammad qizi Tanlangan asarlar / A. M. Jafarzoda. I jild / tahrir. P. Bayram. -

Boku: Fan va taʼlim, 2021. — 352 b.

  • Guliyev, Viloyat Muxtor oʻgʻli. Qorabogʻning uch shoiri: Oshig Pari, Xurshudbonu Notavon, Fatmaxonim Kamina / V. M. Guliyev;

ed. I. Musali; Ozarbayjon davlat tarjima markazi. — Boku: Ozarbayjon davlat tarjima markazi, 2022. — 104 b.

  • Xurshid Banu Notavon — 180 / AMEA Ozarbayjon milliy tarix muzeyi; tort G. Abdulova va boshqalar;

ilmiy tahrir. N. M. Valixonli; fot. M. Nasirov. — Boku: Ziyo, 2012. — 18 b.

  • Tanlangan asarlar. — Tabriz: −1991.-112 b.
  • Asarlar.- Boku: Lider nashriyoti, 2004.-87 b.
  • Asarlar.- Boku: Yozuvchi, 1984.-100 b.
  • 33 gʻazal.- Boku: Ganclik, 1981.-36 b.
  • Sheʼrlar.-Boku: Azerneshr, 1965.-80 b.

Eslatmalar

tahrir

Manba

tahrir

Havolalar

tahrir
  1. ↑ „"“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7-may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı“ (az). nk.gov.az (2019-yil 11-may). Qaraldi: 2019-yil 13-may.
  2. ↑ Azərbaycan SSR-nin Mərkəzi dövlət tarixi arxivi, Bakı, 1958, səh. 179-180
  3. ↑ K.Aliev. Kumiki v voennoy istorii Rossii. Izd. „Delta-Press“. Maxachkala. 2010. S. 156-159.
  4. ↑ Məhəmmədəli Tərbiyyətin „Danişmədani — Azərbaycan“, B., 1987; Çingiz Qacarın „Qədim və orta əsrlər Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri“, B., 1997 və s.
  5. ↑ „Qarabağ ədəbiyyatı: xronoqraf > XIX əsr > Xurşidbanu Natəvan“. 2013-yil 23-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-fevral.
  6. ↑ XIX əsr Azərbaycan şeiri antologiyası, Bakı, „Şərq-Qərb“, 2005, səh. 222
  7. ↑ Xurşidbanu Natəvanın anadan olmasının 180 illik yubileyi qeyd edilib
  8. ↑ http://mct.gov.az/az/umumi-xeberler/13429
  9. ↑ „arxiv nusxasi“. 2021-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyun.
  10. ↑ „arxiv nusxasi“. 2021-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyun.
  11. ↑ „arxiv nusxasi“. 2021-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 14-iyun.
  12. ↑ Xurşudbanu Natəvanın dağıdılmış qəbrinin görüntüləri https://www.youtube.com/watch?v=fCdCipq2NSk&ab_channel=%D0%92%D1%81%D1%8F%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%B4%D0%B0
  13. ↑ „Belçikada Xurşidbanu Natəvanın heykəlinin açılışı olub“. 2016-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-fevral.
  14. ↑ „Belçikada Xurşidbanu Natəvanın heykəlinin açılışı olub“. 2016-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 20-fevral.
  15. ↑ Belçikada Xurşidbanu Natəvanın abidəsi ucaldıldı. Mədəniyyət xəbərləri 20.02.16 TTV
  16. ↑ Xurşidbanu Natəvanın 190 illiyinin qeyd edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı
  17. ↑ 525-ci qəzet — Xurşidbanu Natəvan[sayt ishlamaydi]
  18. ↑ Xurşudbanu Natəvanın nəticəsi, Azərbaycan Musiqi Akademiyasının professoru, Azərbaycan Respublikası MTN-nin ixtisaslaşdırılmış orta musiqi məktəbinin direktoru, AR-nin əməkdar müəllimi Naidə Seyid qızı Məmmədova[sayt ishlamaydi](Ozarbayjoncha)
  19. ↑ Tariximizin fəxri — Xurşidbanu Natəvan[sayt ishlamaydi]
  20. ↑ Nizami adına Azərbaycan ədəbiyyatı Muzeyinin fondu, inv. 874.
  21. ↑ „panorama.az - Xurşidbanu Natəvan (həyatı)“. 2014-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-fevral.
  22. ↑ Natəvan haqqında xatirələr. Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin fondu, inv. 874
  23. ↑ „Şuşa qalasında qəbirüstü abidələr“. anl.az. Qaraldi: 4-iyun 2022.
  24. ↑ СУДЬБА МУЗЕЕВ И ПАМЯТНИКОВ КАРАБАХА
  25. ↑ Дворец Панахали хана и кладбище Имарет, подвергшиеся армянскому вандализму ФOTO
  26. ↑ „Xurşidbanu Natəvan ömrünün poetik salnaməsi“. /www.525.az. Qaraldi: 4-iyun 2022.
  27. ↑ İctimai TV. „Qarabağ gözəli Xurşidbanu Natavanın ruhu qələbə gözləyir“ (az). Youtube.com (2020-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2020-yil 4-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xurshidbonu_Notavon&oldid=5231582" dan olindi