Ganja

Ganja (ozarbayjoncha: Gəncə, 1804-1918-yillarda Yelizavetpol, 1935—89-yillarda Kirovobod) – Ozarbayjon Respublikasidagi shahar, Ganjasoy daryosi boʻyida joylashgan. Aholisi 282,2 ming kishi (1991).

Ganja
shahar
Gerb
40°40′58″N 46°21′38″E
Mamlakat	Ozarbayjon
Hukumat
• hokim	Niyazi Bayramov
Maydon	110 km2 (42 kv mi)
Rasmiy til(lar)i	Ozarbayjon tili
Aholisi  (2017)	332 600
Zichligi	1198 kishi/km2
Konfessiyaviy tarkib	islom
Vaqt mintaqasi	UTCUTC+4
Telefon kodi	994 22
Pochta indeks(lar)i	AZ2000
Avtomobil kodi	20
Ganja

Geografiya

U Ganja-Qozoq pasttekisligida, Kichik Kavkazning shimoliy-sharqiy etagida, Kura havzasining Ganjachay daryosida joylashgan. Arranning tarixiy viloyati markazi. Boku-Tbilisi yoʻnalishidagi temir yoʻl stantsiyasi, aeroport. Maʼmuriy hudud sifatida u ikkita shahar tumanlarini oʻz ichiga oladi (Kapaz – 178,500 aholi, Nizomi – 164,500 aholi) va tegishli mahalliy hokimiyat bilan birgalikda Adjikent shahar tipidagi qishloq.

Maʼmuriy boʻlinish

1861-yil holatiga koʻra, shahar Ganja daryosining ikkala tomonida joylashgan va uchta tumandan iborat edi: daryoning oʻng tomonida armanlar yashaydigan Kelissa Kend tumani (cherkov qishlogʻi), chap tomonida asosan musulmonlar istiqomat qilgan, qal’a va Ganjaning oʻzi bor edi. Ikkinchisiga Norashen tumani (yangi shahar) qoʻshildi. Shaharning bu uchala qismi aylana minoralari bilan devor bilan oʻralgan edi.

Tarixi

Dastlabki asrlar

Ganja Buyuk Ipak yo'lidagi qulay geografik joylashuvi tufayli shaharcha sifatida paydo boʻlgan. Tarixchi Hamd-Allah Mustavfi guvohlik beradiki, Arabistonning Ganja shahri 659-660-yillarda tashkil etilgan (yaʼni Sharqiy Kavkazortida birinchi arab bosqinlari davrida), ammo tafsilotlarni keltirmaydi. Anonim „Shirvan va Derbent tarixi“ („Derbend nomi“) maʼlumotlariga koʻra, Ganja 859 yilda Ozarbayjonni (Arak daryosining janubidagi tarixiy hudud, asosan shimolda – Shirvan Yazididlar arab oilasidan Muhammad bin Xolid bin Yazid bin Mazyad tomonidan tashkil etilgan) tashkil topgan. Xalifa al-Mutavakil davrida Arran va Armanistonda joylashgan va u yerda topilgan xazina tufayli shunday nomlangan. 10-asr oʻrtalarida Eron Salaridlar sulolasi hukmronligi ostida boʻlgan Ganja Kurd Sheddad sulolasining poytaxti boʻldi. Fadlun I davrida (895-1030) Ganja yanada kuchaydi. Shedadidlar bu yerda qal’a, saroylar, koʻpriklar, karvonsaroylar qurdilar va pul zarb qila boshladilar. Shahar atrofida yangi mustahkamroq qal’a qurildi. 1063-yilda mashhur Ganja darvozalari yaratildi. Ganja yirik markazga aylanganligi sababli uning hududi kengaydi, yangi savdo va sanoat tumanlari barpo etildi. Ipak va undan tayyorlangan mahsulotlar nafaqat mahalliy bozorlarda, balki xorijiy bozorlarda ham mijozlarning hamdardligini qozondi.

Saljuqiylar istilosidan moʻgʻullar istilosigacha

XI asrning oʻrtalarida Arran saljuqiylarning bosqiniga duchor boʻldi. Tabriz zabt etilgandan keyin 1054-yilda I Tugʻrul I Ganjaga qarab yoʻl oldi. Ganja hokimi, Shedadidlar sulolasidan boʻlgan Emir Shavur Togrul bekning vassali boʻlishga rozi boʻldi. Ammo saljuqiylarning bosqini toʻxtamadi. XI asrning 70-yillarida Shavur Fadlun III avlodi urushning maʼnosizligini koʻrib, taslim boʻldi, ammo bir muncha vaqt oʻtgach, qulay fursatdan foydalanib, hokimiyatga qaytdi. 1086-yilda saljuqiylar hukmdori Malik Shoh oʻz qoʻmondoni Bugayni Ganjaga yubordi. Mahalliy aholining qattiq qarshiliklariga qaramay, saljuqiylar shaharni egallab olishdi. Urush paytida Ganja hokimi Fadlun III qoʻlga olinadi, shu bilan 100 yildan ortiq hukmronlik qilgan Shaddad sulolasi hukmronligiga chek qoʻyiladi. Ganja Malik Shohning hukmronligi uning oʻgʻli Giyas ad-din Taparga ishonib topshirilgan. Giyas ad-din Muhammad Tapar va u sulton etib saylanganidan keyin ham Ganja saljuqiy hukmdorlarining asosiy aholisidan biri edi. XII asrning birinchi yarmida. Ganja bir necha marta gruzinlarning bosqiniga duchor boʻlgan, moʻgʻullar istilosiga qadar Gruziyaning vassaliga aylangan. Ganja bilan bogʻliq yana bir voqea 1139-yil 30-sentyabrda roʻy bergan kuchli zilzila va shaharni vayron qilganligi sababli boshqa joyga koʻchirildi. Bu yerdagi zilzila natijasida bir qator berk koʻllar paydo boʻldi – Goygoʻl, Maralgol, Jayronangol, Ordekgol, Zaligelu, Aggol, Garagol va Shamligoʻl. Qadimgi Ganja xarobalari zamonaviy shahardan etti kilometr narida, daryoning quyi qismida joylashgan. Shaharning vayron qilinishi va hukmdorning yoʻqligidan foydalangan holda, Gruziya qiroli Demeter I shaharga hujum qildi, koʻplab sovrinlarni olib ketdi va oʻzi bilan birga Gruziyadagi Gelati monastiri hovlisida saqlanadigan mashhur Ganja darvozasini olib ketdi. Ildehizid Ganja davlati Arran Ildegizid hukmdorining qarorgohiga aylandi. 1225-yilda Ganja Ildehizidlardan Xorazmshoh Jalol-ad-Dinni tortib oladi va 1231-yilda vafotigacha uni boshqaradi. Jaloliddin qavmi har xil oʻzboshimchalik va zoʻravonlikni amalga oshirdi, nasroniylarga nisbatan ularni zoʻrlik bilan Islomga qabul qilish toʻgʻrisida buyruq berildi. Ushbu zoʻravonliklarning natijasi 1231-yilda usta Bender boshchiligidagi qoʻzgʻolon edi. Isyonchilar Jaloladdin garnizonini yoʻq qilishdi, ammo oxir-oqibat qoʻzgʻolon bostirildi, 30 nafar rahbarlar qatl qilindi, Benderning oʻzi ham chorasiz qoldi.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil