Al-Fayz Binasrulloh

Al-Fayz Binasrulloh
الفائز بنصر الله
Al-Fayz Binasrulloh ; الفائز بنصر الله
Fotimiylar xalifaligi xalifasi va imomi
Saltanat	1154–1160
Oʻtmishdoshi	Az-Zafir
Davomchisi	Al-Adid
sulola	[[Fotimiylar xalifaligi \|Fotimiylar]]
Otasi	az-Zafir
Dini	Ismoiliy, shia, islom

Abulqosim Iso ibn az-Zafir (arabcha: أبو القاسم عيسى بن الظافر) (1149-yilda tugʻilgan – 1160-yilda vafot etgan) – shohlik nomi al-Fayz Binasrulloh (arabcha: الفائز بنصر الله) nomi bilan mashhur. 1154-yildan 1160-yilga qadar Misrda hukmronlik qilgan oʻn uchinchi va Fotimiylar xalifasi. Shialikning ismoiliy boʻlimi 23-imomi. Otasi vazir Abbos ibn Abu al-Futuh tomonidan oʻldirilgach, uning oʻrniga besh yoshli al-Fayz taxtga koʻtarilgan va butun umrini Tal’iy ibn Ruzzikning qoʻgʻirchogʻi sifatida oʻtkazgan. Epileptik tutqanoqlarni boshdan kechirgan al-Fayz oʻn bir yoshida shu kasallikdan vafot etgan. Oʻlimidan soʻng taxtga uning oʻrniga jiyani, oxirgi Fotimiy xalifasi al-Adid kelgan.

Hayoti

Boʻlajak xalifa, Fotimiylar xalifaligining oʻn ikkinchi imomi, az-Zafirning oʻgʻli Abulqosim Iso 1149-yilda tugʻilgan^[1]. 1154-yil 16-aprelda otasi va ikki amakisi vazir Abbos ibn Abu al-Futuh va uning oʻgʻli Nasr tomonidan oʻldirilgan. Shundan keyin Abulqosim Iso besh yoshida taxtga koʻtarilgan^[2]^[3] va unga al-Fayz Binasrulloh (maʼnosi: Allohning yordami bilan gʻolib) shohlik nomi berilgan^[1]. Amakilarining jasadlari va Fotimiylar qoʻshinlarining baland ovozdagi hayqiriqlari yosh al-Fayzni choʻchitib yuborgan. Natijada bu qoʻrquvlar uning sogʻligida jiddiy muammolarga sabab boʻlgan. Epileptik tutqanoqlar va titroqlar aynan shu qoʻrquvlarning natijasi boʻlgan^[1]. Shu sababdan uning ommaviy marosimlardagi roli ham cheklangan edi. Hatto Nil daryosining suv bosishini nishonlash marosimi ham al-Fayzning hukmronligi davrida tunda oʻtkazilgan^[1].

Ushbu qonli voqealar tez orada vazir Abbosning halokatli oʻlimiga olib kelgan. Dahshatga tushgan Fotimiy ayollari oʻzlarining sochlarini kesib, iltijo tariqasida Asyutning armanistonlik gubernatori Taloyi ibn Ruzzikka yuborib, uni yordamga chaqirishgan^[3]^[1]. Ibn Ruzzik ham bu taklifga tezda rozi boʻlib, Qohiraga yurish qilgan. Vazir Abbos bostirib kelgan Ibn Ruzzikning qoʻshiniga qarshilik koʻrsatishga uringan, lekin umumiy qoʻshin tarkibidagi askarlarning aksariyati uni qoʻllab-quvvatlashni istashmagan. Qolgan askarlarning ustiga tinch aholi toshlar bilan hujumga uyushtirgan. Oxir-oqibat, 29-may kuni Abbos oʻgʻli va bir guruh safdoshlari bilan poytaxtdan chiqib ketishga majbur boʻlgan. Ular poytaxtdan Suriyaga yoʻl olishgan, ammo 6-iyun kuni Oʻlik dengiz yaqinida salibchilar tomonidan toʻxtatilgan. Vazir Abbos oʻldirilib, uning oʻgʻli Nasr Fotimiylarga sotilgan va natijada saroy ayollari tomonidan kaltaklanib, oʻldirilgan^[3]^[1].

Ibn Ruzzik 17-iyunda vakolatli vazir etib tayinlangan^[1], voyaga yetmagan al-Fayz esa az-Zafirning singlisi, akalarining oʻlimi uchun vazir Abbos va uning oʻgʻli Nasrdan qasos olishda yetakchi rol oʻynagan Sitt al-Qusur (maʼnosi: saroylar xonimi) boshchiligidagi xolalari vasiyligiga topshirilgan^[3]^[4]. Buyuk Fotimiylar saroylari devorlaridan tashqarida Ibn Ruzzik davlatning haqiqiy hukmdori, al-Fayz esa uning asiri boʻlgan^[2]. U Hijoz va Iroqda Ali ashraflariga faol ravishda homiylik qilgan. U Vazirlar Badr al-Jamoliy va al-Afdal Shahanshohga taqlid qilishga uringan^[3].

1155 va 1157-yilda Ibn Ruzzikka qarshi viloyat hokimlari tomonidan qoʻzgʻolonlar uyushtirilgan^[1]. Ibn Ruzzik oʻzining qonuniy hukmronligini mustahkamlashga intilib, Falastindagi salibchilarga qarshi tajovuzkor siyosat olib borgan. 1155-yilda Tirga dengiz hujumini, 1157 va 1158-yillarda Gʻazza va Xevronga bosqinlar uyushtirishgan va muvaffaqiyatga erishgan. Biroq Nuriddin Mahmud ibn Zangiy boshchiligidagi Suriya zangiylari bilan ittifoq tuzish orqali Misrni himoya qilishga urinishlari muvaffaqiyatsizlik bilan yakunlangan^[2]^[3]^[1]. Qudduslik Baldwin III 1160-yilda Misrga bostirib kirishga tayyorgarlik koʻrayotganida, Ibn Ruzzik pul evaziga uni sotib olish kerak boʻlgan^[3]. Ibn Ruzzik mamlakatda hozirgi kunga qadar qoʻllanib kelayotgan daromad yetishmasligini bartaraf etish uchun qoʻllaniladigan musodara yoʻlini joriy etgan. U, shuningdek, salibchilarga qarshi faol urush olib borgan^[3].

Al-Fayz 1160-yil 22-iyulda epileptik tutqanoqdan vafot etgan^[2]^[1]. Ibn Ruzzik uning oʻrniga al-Fayzning voyaga etmagan toʻqqiz yoshli amakivachchasi al-Adidni tayinlagan. U vazirning qizlaridan biriga uylangan^[1]^[2]. Al-Adid Fotimiylarning soʻnggi xalifasi boʻlgan^[2].

Manbalar

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Halm 2014.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Daftary 2007.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Brett 2017.
↑ Cortese & Calderini 2006.

Adabiyotlar

Brett, Michael. The Fatimid Empire, The Edinburgh History of the Islamic Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017. ISBN 978-0-7486-4076-8.
Cortese, Delia. Women and the Fatimids in the World of Islam. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2006. ISBN 0-7486-1733-7.

Oldingisi Al-Zafir Biamrulloh	Fotimiylar xalifaligi 1154-yil 16-aprel – 1160-yil 22-iyul	Keyingisi Al-Adid li-dinillah
	Hofizi Ismoilizm imomi 1154-yil 16-aprel – 1160-yil 22-iyul

[FOOTNOTEHalm2014-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 Halm 2014.

[FOOTNOTEDaftary2007-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 ^2,5 Daftary 2007.

[FOOTNOTEBrett2017-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 ^3,7 Brett 2017.

[FOOTNOTECorteseCalderini2006-4] Cortese & Calderini 2006.

[1]

[2]

[3]

[4]