Vikipediya

Amerikaning Yevropa tomonidan mustamlaka qilinishi

Buyuk geografik kashfiyotlar davrida, asosan XV asr oxiridan XIX asr boshlarigacha, bir qator Yevropa mamlakatlarining ishtirokida Amerikaning keng koʻlamli mustamlakalashtirish jarayoni amalga oshirildi. Qadimgi Skandinaviyaliklar Yevropa va Shimoliy Atlantika hududlarini oʻrgangan va mustamlaka qilgan, Grenlandiyani mustamlaka qilgan va miloddan avvalgi 1000-yillarda Nyufaundlendning shimoliy chekkasida qisqa muddatli aholi punktini yaratgan. Ammo, uning uzoq davomiyligi va ahamiyati tufayli Shimoliy Amerika va Janubiy Amerika qitʼalarini oʻz ichiga olgan Yevropa kuchlarining keyingi mustamlakachiligi koʻproq mashhurdir[2][3][4][5].

"Amerika kashfiyoti tubjoy amerikaliklar tomonidan koʻrilgan", 1922-yilda Thomas Hart Benton tomonidan chizilgan, hozirda Salem (Massachusetts), Amerika Qoʻshma Shtatlardagi Peabodi Essex muzeyida saqlanadi.[1]

Ushbu davrda Yevropaning Ispaniya, Portugaliya, Fransiya,Rossiya, Niderlandiya, Daniya, Shvetsiya imperiyalari va Buyuk Britaniya Amerika qitʼasining tabiiy boyliklarini va inson kapitalini oʻrganishni boshladilar[6][2][3][4][5][7], Amerika qitʼasidagi mahalliy xalqlarning koʻchirib yuborilishi, jamiyatdan ajratilishi, qullikka solinishi va hatto ularning genotsidiga olib keldi[2][3][4][5]. Shuningdek, bir qancha mustamlakachi davlatlar tashkil topdi[2][3][4][5][8].

Rossiya XVIII asrning oʻrtalarida Tinch okeanining shimoli-gʻarbiy qismini mustamlaka qila boshladi, moʻynachilik savdosi uchun terilarni izlab. XXI asrda Gʻarbiy yarimsharda ustunlik qilgan koʻplab ijtimoiy tuzilmalar – shu jumladan dinlar, siyosiy chegaralar va lingua francae (oʻsha davrdagi savdo tili) – bu davrda tashkil etilganlarning avlodlaridir[9][10].

XV asr boshlarida baʼzi Yevropa davlatlarining boylik va qudratda oʻsish sur’atlarini oldindan aytib boʻlmas edi, chunki ular ichki urushlar bilan band boʻlgan va qora oʻlim tufayli aholi yoʻqotishlaridan keyin asta-sekin tiklanayotgan edi[11]. Usmoniylar imperiyasining Osiyoga olib boradigan savdo yoʻllari ustidan hukmronligi Gʻarbiy Yevropa monarxlarini muqobil yoʻllarni izlashga undadi, natijada Xristofor Kolumbning sayohatlari va uning tasodifan Yangi Dunyoga yetib kelishiga sabab boʻldi.

1494-yilda Tordesillas shartnomasining imzolanishi bilan Portugaliya va Ispaniya yerni ikkiga boʻlishga kelishib oldilar, Portugaliya dunyoning sharqiy yarmidagi xristian boʻlmagan yerlar ustidan, Ispaniya esa gʻarbiy yarmidagi hukmronlik qildi. Ispan daʼvolari mohiyatan butun Amerikani oʻz ichiga olgan; Biroq, Tordesillas shartnomasi Janubiy Amerikaning sharqiy uchini Portugaliyaga berdi, u yerda u 1500-yillarning boshlarida Braziliya hududini tashkil etdi, va Ost-indiyani Ispaniyaga berdi, u yerda esa Filippinni tashkil etdi. 1496-yilda Kolumb tomonidan asos solingan hozirgi Dominikan Respublikasidagi Santo-Domingo shahri Amerikadagi doimiy yashovchi yevropaliklar tomonidan tashkil etilgan eng qadimgi aholi punkti hisoblanadi[12].

1530-yillarga kelib, Gʻarbiy Yevropaning boshqa davlatlari ham Amerikaga sayohatlardan foyda olishlari mumkinligini angladilar, bu esa Amerikaning shimoli-sharqiy qismida, shu jumladan hozirgi Qoʻshma Shtatlarda Britaniya va Fransiya mustamlakalariga olib keldi. Bir asr ichida shvedlar Yangi Shvetsiyani, gollandlar Yangi Niderlandiyani va Daniya-Norvegiya ittifoqi shvedlar va gollandlar bilan birgalikda Karib dengizi qismlarini mustamlaka qilishdi. 1700-yillarga kelib Daniya-Norvegiya ittifoqi Grenlandiyadagi sobiq mustamlakalarini qayta tikladi va Rossiya Tinch okeani qirgʻoqlarini Alaskadan Kaliforniyagacha oʻrganishni va daʼvo qilishni boshladi.

Zoʻravon toʻqnashuvlar bu davrning boshlarida mahalliy xalqlar oʻzlarining hududiy yaxlitligini Yevropa mustamlakachilarining koʻpayishi va Yevrosiyo texnologiyasi bilan jihozlangan dushman mahalliy qoʻshnilardan saqlab qolish uchun kurashgan. Turli Yevropa imperiyalari va mahalliy xalqlar oʻrtasidagi ziddiyat 1800-yillarda Amerikada yetakchi dinamika boʻlgan, garchi qitʼaning baʼzi qismlari oʻsha paytga kelib Yevropadan mustaqillikka erishgan boʻlsa-da, Qoʻshma Shtatlar kabi davlatlar tubjoy amerikaliklarga va Oʻtroqchilar mustamlakachiligiga qarshi kurashni davom ettirdilar. Misol uchun, Qoʻshma Shtatlar „Manifest Destiny“ va „Trail of Tears“ kabi mustamlakachilik siyosatini amalga oshirdi.

Boshqa hududlarda, jumladan, Kaliforniya, Patagoniya, Shimoli-gʻarbiy hudud va Shimoliy Buyuk Tekisliklari 1800-yillargacha mustamlakachilikni deyarli boshdan kechirmagan. Yevropa bilan aloqalar va mustamlakachilik Amerika tub aholisi, shuningdek, ularning jamiyatiga halokatli oqibatlarga olib keldi[2][3][4][5][13].

Gʻarbiy Yevropa davlatlari

tahrir

Qadimgi Skandinaviyaliklar

tahrir
 
Grenlandiya, Vinland (Nyufaundlend), Helluland (Baffin oroli) va Marklend (Labrador) ga turli xil dengiz yoʻllarida Islandiya Sagalari, jumladan, Qizil Erik va Grenlandiyaliklar Sagalarida sayohat qilgan

Qadimgi skandinaviyalik viking tadqiqotchilari Shimoliy Amerikaga qadam qoʻygan birinchi yevropaliklar edi. Ularning Grenlandiya va Kanada hududlariga qilgan sayohatlari tarixiy va arxeologik dalillar bilan tasdiqlangan[14][15]. Qadimgi skandinaviyaliklar X asr oxirida Grenlandiyada mustamlaka tashkil etishdi, bu mustamlaka XV asrning oʻrtalarigacha davom etdi. Sud va parlament yigʻilishlari (þing) Brattahlíðda oʻtkazilgan, episkop esa Garðarda joylashgan edi[16]. Kanadaning Nyufaundlend shahridagi L’Anse aux Meadows aholi punkti qoldiqlari 1960-yilda topilgan va taxminan 1000-yilga toʻgʻri keladi (uglerod sanasi 990-1050)[17]. L’Anse aux Meadows Kolumbgacha boʻlgan okeanlararo aloqasining dalili sifatida keng qabul qilingan yagona hududdir. U 1978-yilda UNESCO tomonidan Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan[18]. Shuningdek, u taxminan oʻsha davrda Leif Erikson tomonidan tashkil etilgan Vinland koloniyasi yoki kengroq maʼnoda Amerikaning qadimgi skandinaviya mustamlakasi bilan bogʻliq boʻlishi mumkinligi bilan ajralib turadi[19]. Aytishlaricha, Leif Eriksonning akasi Shimoliy Amerikaning mahalliy aholisi bilan birinchi aloqada boʻlgan. Mahalliy aholi skrælings nomi bilan tanilgan. Ular sakkiz nafar mahalliy aholini qoʻlga olib, oʻldirgach, mahalliy aholi qirgʻoqda joylashgan kemalarga hujum qilgan va ularga qarshi himoyalangan[20].

Portugaliya

tahrir
 
Braziliyaning kashf etilishi.

Ispaniya bilan bir xil vaqt oraligʻida Portugaliya Shimoliy Amerikadagi (Kanada) yerlarni daʼvo qildi va Janubiy Amerikaning sharqiy qismini mustamlaka qildi va uni Santa Kruz va Braziliya deb nomladi. Portugaliya va Ispaniya toji nomidan Xaritagraf Amerigo Vespuchchi Janubiy Amerikaning sharqiy qirgʻoqlarini oʻrganib chiqdi va 1502-1503-yillarda oʻzining yangi kitobi „Mundus Novus“ (Yangi dunyo)ni nashr etdi. Ushbu asarda, Vespuchchi Amerika Osiyo va Yevropa oʻrtasida mavjud yangi qitʼa ekanligini tasdiqladi, bu esa Kolumb avval hech kimga maʼlum boʻlmagan qitʼalar toʻplamiga yetib kelganini isbotladi. Osiyo va Kolumbning ilgari hech bir yevropalik uchun nomaʼlum boʻlgan qitʼalarga yetib borganini tasdiqladi. Xaritagraflar hali ham ikki qitʼa uchun uning birinchi ismi Amerikaning lotinlashtirilgan versiyasidan foydalanadilar. 1500-yil aprel oyida portugal zodagoni Pedro Alvares Kabral Braziliya mintaqasini Portugaliyaga daʼvo qildi; Braziliyaning samarali mustamlakasi oʻttiz yil oʻtgach, 1532-yilda San-Visentening tashkil etilishi va 1534-yilda kapitanlar tizimining oʻrnatilishi bilan boshlandi. Keyinchalik, bu tizim boshqa tizimlar bilan almashtirildi. Boshqalar hozirgi Kanadaning sharqiy qirgʻoqlarini va Janubiy Amerikadagi La-Platani mustamlaka qilishga harakat qilishdi. Bu tadqiqotchilarga Nyufaundlenddagi João Vaz Kort-Real, João Fernandes Lavrador, Gaspar va Migel Kort-Real, va João Alvares Fagundes kiradi, ular Nyufaundlend, Grenlandiya, Labrador va Yangi Shotlandiya hududlarini (1498-yildan 1502-yilgacha va 1520-yilda) oʻrganishgan.

Fransiya

tahrir

Fransiya Amerika qitʼasida bir qancha mustamlakalar barpo etdi: Shimoliy Amerikaning sharqiy qismida (Floridadan shimoldagi Ispaniya tomonidan oʻzlashtirilmagan hududlarda), koʻplab Karib dengizi orollarida (aksariyat hollarda ispanlar tomonidan allaqachon bosib olingan yoki kasalliklar tufayli aholisi kamayib ketgan joylarda) hamda Janubiy Amerikaning kichik qirgʻoq hududlarida mustamlakalarga asos soldi. Tadqiqotchilar orasida 1524-yilda Jovanni da Verrazzano; Jak Kartye (1491-1557) va Samuel de Shamplen (1567-1635) boʻlib, ular Kanada hududini oʻrganishgan. Shamplen bu hududni keyinchalik Yangi Fransiya sifatida qayta tashkil etgan[21].

Birinchi Fransiya mustamlaka imperiyasi 1710-yilda oʻzining eng yuqori choʻqqisiga yetgan. Fransiya mustamlaka imperiyasi 10 million kvadrat kilometrdan ortiq maydonni qamrab olib, Ispaniya imperiyasidan keyin dunyodagi ikkinchi yirik mustamlaka imperiyasi hisoblangan[22][23].

Fransiya mustamlaka hududlarida iqtisodiyotning asosiy eʼtibori Fransiyaning Gʻarbiy Hindistondagi shakar plantatsiyalariga qaratilgan edi. Kanadada esa mahalliy aholi bilan mo‘yna savdosi muhim ahamiyat kasb etdi. 16 000 ga yaqin fransuz erkak va ayollari mustamlakachilarga aylandi, ularning aksariyati Saint-Lavrens daryosi boʻylab yashovchi dehqonlar edi. Qulay iqlim, moʻl-koʻl yer va oziq-ovqat tufayli aholi soni 1760-yilga kelib 65 000 kishiga yetdi. Shu yili ularning mustamlakasi Britaniya tomonidan bosib olindi. Biroq yangi shakllangan anʼanalarga qatʼiy yopishib olgan jamiyatda ijtimoiy, diniy, huquqiy, madaniy va iqtisodiy oʻzgarishlar deyarli yuz bermadi[24][25].

Niderlandiya

tahrir

Niderlandiya Ispaniyalik Karl V ning merosi tufayli Ispaniya imperiyasining bir qismi boʻlgan. Koʻplab gollandlar protestantlikni qabul qilib, Ispaniyadan siyosiy mustaqillikka intildilar. Ular dengizda yashovchi xalq sifatida portugallar dastlab oʻrgangan hududlarda global imperiya barpo etganlar. Niderlandiya Oltin davrida yangi mustamlakalarni izlashga kirishdi. Amerikada gollandlar 1630-yilda Braziliyaning shimoli-sharqiy qismini bosib oldilar. Bu hududda portugallar Afrikadan olib kelingan qora tanli qullar mehnati bilan shakarqamish plantatsiyalarini barpo etgan edi. Shahzoda Johan Maurits van Nassau-Siegen (1637-43) mustamlaka maʼmuri sifatida tayinlandi. U poytaxt shahrini va qirollik saroyini qurdi, gollandlarning bu boy hudud ustidan nazoratini saqlab qolishini kutgan. Niderlandiyada boʻlgani kabi, u mustamlakada yahudiylar va boshqa diniy guruhlarning boʻlishiga toqat qildi. 1643-yilda Maurits ketganidan soʻng, Niderlandiya Gʻarbiy Ost-indiya kompaniyasi 1654-yilda portugallar tomonidan koloniyaga egalik qilinmaguncha uni boshqarib turdi. Niderlandiyaliklar Niderlandiya Gvianasi, hozirgi Surinamdagi baʼzi hududlarni saqlab qolishdi. Niderlandiyaliklar, shuningdek, Karib dengizidagi orollarni, dastlab Ispaniya daʼvo qilgan, ammo asosan tashlab ketgan. 1618-yilda Sint-Maarten, 1634-yilda Bonaire, 1634-yilda Curaçao, 1636-yilda Sint Eustatius va Aruba orollarini egallab oldilar. Ushbu orollarning baʼzilari Niderlandiya qoʻlida qolmoqda va Niderlandiya madaniy anʼanalarini saqlab qolmoqda.

Rossiya

tahrir

Rossiya mustamlakachilikka Ispaniya, Portugaliya yoki hatto Angliyaga nisbatan kech kirishdi. Sibir Rossiya imperiyasi tarkibiga qoʻshildi, va kazaklar daryolar boʻylab tadqiqot olib borib, qimmatbaho moʻynalar – ermina, sobol va tulkilarni qidirish bilan shugʻullanishdi. Kazaklar koʻchmanchi xalqlardan himoya soʻragan mahalliy sibir xalqlaridan yordam oldilar va bu xalqlar podshohga moʻyna shaklida soliq toʻladilar. Shunday qilib, XVIII asrda Yevrosiyoni Shimoliy Amerikadan ajratib turuvchi Bering bo'g'ozidan tashqariga oʻtgan Rossiya ekspansiyasidan oldin, Rossiya shimoliy mahalliy xalqlar bilan tajribaga ega boʻlgan va moʻynali hayvonlarni ovlash orqali boylik toʻplagan. Allaqachon Sibir oʻsimlik, hayvonot dunyosi va tabiiy dunyoning boshqa jihatlarini xaritalash va kataloglashtirishga intilgan asosiy olimlar guruhini jalb qilgan edi.

1742-yilda yirik rus ekspeditsiyasi XVIII asrda Yevropa davlati tomonidan homiylik qilingan boshqa tadqiqot ekspeditsiyalari bilan bir vaqtda tashkil etilgan. Oʻsha paytda Yevrosiyo va Shimoliy Amerika butunlay alohida qitʼalar ekanligi aniq emas edi. Birinchi sayohatlarni Vitus Bering va Aleksey Chirikov amalga oshirgan, aholi punktlari 1743-yildan keyin boshlangan. 1790-yillarga kelib birinchi doimiy aholi punktlari tashkil etildi. Shimoliy Amerikaning Tinch okeani sohillari boʻylab qidiruv ishlari davom ettirildi va Rossiya XIX asr boshlarida hozirgi Fort-Ross, Kaliforniya deb ataladigan joyda aholi punktini oʻrnatdi[26][27][28]. Rus moʻyna savdogarlari mahalliy Aleut erkaklarini mavsumiy mehnatga majburlagan[29]. Hech qachon unchalik foydali boʻlmagan Rossiya 1867-yilda Shimoliy Amerikadagi ulushlarini Qoʻshma Shtatlarga sotgan, bu oʻsha paytda „Sevardning ahmoqligi“ deb nomlangan.

Toskana

tahrir

Ferdinand I de Medici Amerikada mustamlakalar yaratishga urinib koʻrgan yagona italyan boʻlgan. Shu maqsadda, Toskana Buyuk Gersogi 1608-yilda ingliz kapitani Robert Tornton boshchiligida Braziliyaning shimoliy qismiga ekspeditsiya joʻnatgan.

Tornton 1609-yilda tayyorgarlik safaridan qaytganida (u Amazon daryosi boʻyida boʻlgan), Ferdinand I vafot etgan edi va uning vorisi Cosimo II barcha loyihalarni bekor qilgan[30].

Mustamlakachilik va irq

tahrir

Janubiy Amerika yarimsharida uchta asosiy mintaqaviy aholi manbalari mavjud edi: mahalliy amerikaliklar, Yevropadan kelgan muhojirlar va majburan koʻchirib kelingan afrikaliklar. Bu madaniyatlarning qorishishi bugungi kunda yarim shardagi aksariyat mustaqil davlatlarda ustunlik qilayotgan etnik tarkibga jiddiy taʼsir koʻrsatdi. Aralash yevropa va mahalliy kelib chiqishga ega boʻlgan shaxsni tavsiflovchi atama „metis“ deyiladi, yevropa va afrika kelib chiqishiga ega boʻlgan shaxsni tavsiflovchi atama esa „mulat“ deb ataladi[31]. Hozirgi Lotin Amerikasidagi metis va mulat aholi Iberiya taʼsiriga xos boʻlib, bu holat konkistadorlarning mahalliy va afrikalik ayollar bilan (koʻpincha majburiy ravishda) jinsiy aloqaga kirishishi natijasida yuzaga kelgan[32]. Bu uch guruh odamlar oʻrtasidagi ijtimoiy munosabatlar teri rangiga asoslangan kasta tizimining vujudga kelishiga turtki boʻldi. Iyerarxiya eng oq tanli kishilar atrofida shakllangan boʻlib, yuqoridan pastga qarab quyidagi tartibda joylashgan edi: yarim orolliklar (peninsularlar), kreollar, metislar, mahalliy xalqlar, mulatlar va eng oxirida afrikaliklar[33].

Iberiyaliklardan farqli oʻlaroq, ingliz erkaklar hozirgi Shimoliy Amerika hududida doimiy yashash niyatida oʻz oilalari bilan birga kelishgan[34]. Ular mahalliy aholini mustamlaka jamiyatining chetida tutib turishardi. Ingliz mustamlakachi erkaklarning xotinlari ular bilan birga boʻlganligi sababli, bu erkaklar mahalliy ayollar bilan deyarli jinsiy aloqaga kirishmasdilar. Bugungi kunda Lotin Amerikasi aholisining koʻp qismini metislar va mulatlar tashkil etsa-da, hozirgi Shimoliy Amerikada (Markaziy Amerikani hisobga olmaganda) metis aholi juda oz sonlidir[35].

Mustamlakachilik va jins

tahrir

XVI asrning boshlariga va oʻrtalariga kelib, hatto iberiyalik erkaklar ham xotinlari va oilalarini Amerikaga olib bora boshladilar. Baʼzi ayollar esa, safarga yolgʻiz oʻzlari chiqdilar[36]. Keyinchalik, Yevropadan Amerikalarga ayollar migratsiyasi va ayollarning roli haqida koʻproq tadqiqotlar oʻtkazilgan[37].

Amalga oshmagan urinishlar

tahrir

Amerika qitʼasining nemis mustamlakasi

tahrir
  • Klein-Venedig (Muqaddas Rim imperiyasi)
  • Hanauish-Indies
  • Saint Thomas (Brandenburg koloniyasi)
  • Germaniyaning Karib dengiziga boʻlgan qiziqishi

Italiya va Amerikani mustamlaka qilinishi

tahrir
  • Tornton ekspeditsiyasi (hozirgi Fransuz Gvianasi)

Amerikaning Daniya mustamlakasi

tahrir
  • Nova Dania (hozirgi Churchill, Kanada)

Koʻrgazmalar va kolleksiyalar

tahrir

2007-yilda Smitson instituti Amerika tarixi milliy muzeyi va Virjiniya tarixiy jamiyati (VHS) birgalikda Yevropa imperiyalari (ingliz, ispan, frantsuz) va Shimoliy Amerikada yashovchi mahalliy xalqlar oʻrtasidagi strategik ittifoqlar va zoʻravonlik mojarolarini hikoya qilish uchun sayohat koʻrgazmasini tashkil qilishdi. Koʻrgazma uch tilda va bir nechta nuqtai nazarlar bilan taqdim etildi. Koʻrgazmadagi artefaktlar orasida Atlantikaning har ikki tomonidagi muzeylar va qirollik kolleksiyalaridan saqlanib qolgan noyob mahalliy va Yevropa artefaktlari, xaritalar, hujjatlar va tantanali buyumlar mavjud edi. Koʻrgazma 2007-yil 17-martda Virjiniya shtatining Richmond shahrida ochildi va 2009-yil 31-oktyabrda Smitson xalqaro galereyasida yopildi.

Tegishli onlayn koʻrgazma Kanada va Amerika Qoʻshma Shtatlari jamiyatlarining xalqaro kelib chiqishini oʻrganadi va Jamestown (1607), Quebec City (1608), and Santa Fe (1609) uchta doimiy aholi punktlarining 400 yilligini nishonlaydi. Saytdan uchta tilda foydalanish mumkin.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Cardin, Dinah „Benton painting Native Americans“. www.pem.org. Salem, Massachusetts: Peabody Essex Museum (2015-yil 14-avgust). 2020-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-fevral.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 "Genocide and American Indian History". Oxford Research Encyclopedia of American History. Oxford: Oxford University Press. 2 March 2015. doi:10.1093/acrefore/9780199329175.013.3. ISBN 978-0-19-932917-5. https://oxfordre.com/americanhistory/view/10.1093/acrefore/9780199329175.001.0001/acrefore-9780199329175-e-3. <!--->
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 „Settler Colonialism and Indigenous Nations“, North American Genocides: Indigenous Nations, Settler Colonialism, and International Law. Cambridge: Cambridge University Press, 2019 — 44–70, 71–100-bet. ISBN 978-1-108-42550-6. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Stannard, David E. „Pestilence and Genocide“, . American Holocaust: Columbus and the Conquest of the New World. Oxford and New York: Oxford University Press, 1992 — 57–146-bet. ISBN 0-19-508557-4. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 Thornton, Russell „Overview of Decline: 1492 to 1890–1900“, . American Indian Holocaust and Survival: A Population History Since 1492, The Civilization of the American Indian Series. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1987 — 42–158-bet. ISBN 0-8061-2074-6. 
  6. ↑ https://bilimlar.uz/wp-content/uploads/2024/09/9-s-J-T-2-C-d.pdf%7C 9-sinf jahon tarixi, Lotin Amerikasi Ispaniya, Portugaliya, Gollandiya, Angliyaning mustamlakalariga aylantirildi.
  7. ↑ https://hasanboy.uz/wp-content/uploads/2020/02/8-sinf-jaxon-tarixi-2019.pdf%7C 8-sinf jahon tarixi, 11-mavzu
  8. ↑ Resendez, Andres. The Other Slavery: The Uncovered Story of Indian Enslavement in America. Houghton Mifflin Harcourt, 2016. ISBN 9780544602670. 
  9. ↑ „Religious Intolerance toward Native American Religions“, Religious Intolerance in America: A Documentary History. Chapel Hill, North Carolina: University of North Carolina Press, 2010 — 125–146-bet. DOI:10.5149/9780807895955_corrigan.9. ISBN 9780807833896. 
  10. ↑ „Part III: The Boundaries of Tolerance and Intolerance in Early America – Native Freedom? Indians and Religious Tolerance in Early America“, The First Prejudice: Religious Tolerance and Intolerance in Early America, Early American Studies. Philadelphia and Oxford: University of Pennsylvania Press, 2011 — 168–194-bet. ISBN 9780812223149. 
  11. ↑ Taylor, Alan. American Colonies. London and New York: Penguin Books, 2001. ISBN 978-0-14-200210-0. 
  12. ↑ „Colonial City of Santo Domingo“. 2023-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-mart.
  13. ↑ https://drive.google.com/file/d/1lxH6oiIP_oEBK3gQB8sCNcra3WNKvOou/view%7C8-sinf jahon tarixi, mustamlakachilar va hindular oʻrtasidagi munosabatlar.
  14. ↑ T. Douglas Price. Ancient Scandinavia: An Archaeological History from the First Humans to the Vikings. Oxford University Press, 2015 — 321-bet. ISBN 978-0-19-023198-9. 
  15. ↑ https://oyina.uz/uz/article/102%7C Skandinaviyaliklar milodiy minginchi yildan oldinroq Shimoliy Amerikaga yetib borgan boʻlishiga qaramasdan ular yangi yer topganini anglamagan
  16. ↑ ; Peter Mühlhäusler; Darrell T. TyronAtlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas. Walter de Gruyter, 1996 — 1048-bet. ISBN 978-3-11-013417-9. 
  17. ↑ ; Kent Lightfoot; Francis McManamon; George MilnerArchaeology in America: An Encyclopedia: An Encyclopedia. ABC-CLIO, 2008 — 82–-bet. ISBN 978-0-313-02189-3. Qaraldi: 2016-yil 26-mart. 
  18. ↑ John Logan Allen. North American Exploration. U of Nebraska Press, 2007 — 27-bet. ISBN 978-0-8032-1015-8. 
  19. ↑ Axel Kristinsson. Expansions: Competition and Conquest in Europe Since the Bronze Age. ReykjavíkurAkademían, 2010 — 216-bet. ISBN 978-9979-9922-1-9. 
  20. ↑ Keneva Kunz (Translator) The Saga of the Greenlanders, in The Saga of Icelanders (New York: Penguin Books, 2001). ISBN 0-670-88990-3
  21. ↑ Grenon, Jean-Yves. Pierre Dugua De Mons: Founder of Acadie (1604–05), Co-Founder of Quebec (1608). Annapolis Royal, Nova Scotia: Peninsular Press, 2000. ISBN 978-0-9682-0162-6. 
  22. ↑ „Western colonialism - European expansion since 1763“. Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2021-yil 20-avgust.
  23. ↑ Havard, Vidal, Histoire de L’Amérique française, Flammarion, 2003, p. 67.
  24. ↑ Eccles, W.J.. The Canadian Frontier, 1534–1760, 1969. 
  25. ↑ Choquette, Leslie. Frenchmen into peasants: modernity and tradition in the peopling of French Canada, 1997. 
  26. ↑ Black, Lydia. Russians in Alaska, 1732–1867. University of Alaska Press, 2004.
  27. ↑ Postnikov, Alexey, and Marvin Falk. Exploring and Mapping Alaska: The Russian America Era, 1741–1867. University of Alaska Press, 2015.
  28. ↑ Grinëv, Andrei Val’terovich. Russian Colonization of Alaska: Preconditions, Discovery, and Initial Development, 1741–1799. University of Nebraska Press, 2018.
  29. ↑ Veltre, Douglas W., and Allen P. McCartney. „Russian exploitation of Aleuts and fur seals: The archaeology of eighteenth-and early-nineteenth-century settlements in the Pribilof Islands, Alaska.“ Historical Archaeology 36.3 (2002): 8–17.
  30. ↑ Paolo·Culture·, Michele „An Italian Colony In America: A Forgotten Attempt“ (en-US). Italics Magazine (2020-yil 24-iyul). 2022-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 13-yanvar.
  31. ↑ https://bilimlar.uz/wp-content/uploads/2024/09/9-s-J-T-2-C-d.pdf%7C 9-sinf jahon tarixi, Amerikadagi yangi irqiy guruhlar.
  32. ↑ Manning, Patrick. Migration in World History [electronic Resource]. 2nd ed. Hoboken: Taylor and Francis, 2012. Print.
  33. ↑ Bonch-Bruevich, Xenia. „Ideologies of the Spanish Reconquest and Isidoreʼs Political Thought.“ Mediterranean Studies, vol. 17, 2008, pp. 27–45. JSTOR, www.jstor.org/stable/41167390. Accessed 12 Nov. 2020.
  34. ↑ „Motivations for Colonization“ (en). National Geographic Society (2020-yil 19-may). 2020-yil 3-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 13-oktyabr.
  35. ↑ Haring, Clarence H. The Spanish Empire in America. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich, 1985. Print.
  36. ↑ Tereixa Constenla. „The women who made America“ (English). El Pais (2012-yil 29-may). 2022-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-sentyabr.
  37. ↑ Paola Antolini. „1492: The Role of Women“ (English). 1992 (1992). 2022-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-sentyabr.

Adabiyotlar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Amerikaning_Yevropa_tomonidan_mustamlaka_qilinishi&oldid=5348235" dan olindi