Chipqon

Chipqon (Furunkul lotincha: furunculus) soch xaltachasi va teri yog' bezining yiringli yallig'lanishidir. U yiringli kasalliklarning eng ko'p uchraydigan turlaridan biridir.

Chipqon
Teri yog' bezining yiringli yallig'lanishi
MedlinePlus	001474

Etiologiyasi va patogenizi.

Chipqon tillarang stafilokokk yoki terida yog' bezlari og'izchalarida bo'lgan boshqa kasallik qo'zg'atuvchi mikroblar tufayli kelib chiqadi. Terining ifloslanishi, teri kasalliklari, organizmning umumvy zaiflashishi, avitaminoz (vitaminlarning yetishmasligi), modddlar almashinuvining buzilishi (ko'pgina qand kasalligi bilan og'rigan bemorlarda) chipqon chiqishiga imkon yaratuvchi asosiy omillardir. U kiyim ko'proq ishqalanadigan joylarda, asosan odamning bo'ynida bo'ladi. Patalogoanatomik manzarasi dastlabki bosqichda soch xaltachasida maddali do'mboqcha paydo bo'ladi. Unda neytrofil, leykotsitlar, mikroblar va fibrin bo'ladi. Infeksiyaning tarqalishiga ko'ra terining so'g'on qatlamiga tushib, o'sha yerda nekroz o'choqli to'qimalarning yiringli infiltratsiyasi (shish) paydo bo'ladi. Nekrotik zona atrofida madda yig'iladi, nekrotik o'q (o'zak) paydo bo'lib, uning ko'zi teri ustida bo'ladi. Atrofi qizaradi, shishadi. Ana shu o'zak tushib ketgach, uning bo'sh bo'lib qolgan o'rni asta-sekin taxminan 2 hafta davomida granulyatsion to'qima bilan to'lib boradi va chandiq

hosil bo'ladi.

Patologoanatomik manzarasi

Dastlabki bosqichda soch xaltachasida maddali dumboqcha paydo buladi. Unda neytrofil leykotsitlar, stafilokokklar va fibrin bo'ladi. Infektsiya tarqalishiga ko'ra terining so'g'on qatlamiga tushib, usha yerda nekroz o'choqli to'qimalarning yiringli infil`tratsiyasi (shish) paydo boʻladi. Nekrotik zona atrofida madda yigʻiladi, nekrotik oʻq (oʻzak) paydo

boʻlib, uning koʻzi teri ustida boʻladi. Atrofi qizaradi, shishadi. Ana shu oʻzak tushib ketgach, uning boʻsh boʻlib qolgan oʻrni asta sekin — taxminan 2 hafta davomida granulyatsion to'qima bilan toʻlib boradi va chandiq hosil boʻladi.

Klinik manzarasi

Avvaliga teri qichishadi, keyin bilinar-bilinmas og'riq paydo bo'ladi. Soch xaltachasi yoki yog' bezi atrofida qizarish, o'rtacha kattalikda shish paydo bo'ladi. Mazkur simptomlar 1-2 kecha kunduz davomida rivojlanadi. Keyinchalik yallig'lanish yuz bergan joydagi terining rangi ko'kish-och qizil tus oladi, infiltrat kattalashadi, og'riq zo'rayib boradi. Yallig'lanish o'chog'i markazida yiringli pufakcha yuzaga keladi. Yiring tufayli halok bo'lgan to'qimalarda nekrotik o'q (o'zak) rivojlanadi. Birinchi haftaning oxirida ichiga yiring to'plangan

pufakcha yoriladi, yiring, u bilan birga esa nekrotik o'q ham chiqib infiltratsiya va shish pasayadi, asta-sekin og'riq ham qoladi. Nekrotik bo'shliq granulyatsion to'qima bilan to'lib boradi va bitib ketadi. Chipqon ko'pincha bemorning og'ir holatda bo'lishi bilan kechmaydi. Tana harorati odatda subfebril bo'ladi, lekin 39-40 darajaga ham ko'tarilishi mumkin.

Odamning yuziga, ayniqsa, ustki labi sohasiga chiqqan chipqon xatarlidir, chunki yallig'lanish o'chog'idan infeksiya bosh suyagining venoz sinuslariga tarqalib ketishi, yuz

venalari trombozini keltirib chiqarishi, miya pardalarini yallig'lantirishi va oxir oqibatda bemorni o'limga olib borishi mumkin. Yuz venalarining tobora ko'payib boruvchi trombofiebiti odatda chipqonni siqib, yiringni chiqarib yuborishga urinib ko'rilgandan so'ng rivojlanadi. Bunday holda infeksiya ynuslariga yuz venalari sistemasidan tarqaladi. Yuzdagi shish kattalashadi, harorat ko'tariladi (40-41 °C), bosh qattiq og'riydi, ensa mushaklari «qotib» qoladi, ko'rish qobiliyati buziladi. Chipqon asoratlari birinchi navbatda progressiv limfadenit, flegmona, yiringli artrit, sepsis va hokazolar bo'lishi mumkin.

Differentsial diagnozi

Chipqonni barmoqlarning yiringli yallig'lanishidan (chipkon soch xaltachalari bo'lmagan yerda yuz bermaydi), ter bezlari, to'qimalar flegmonasidan, shuningdek, zaxm, sil va aktinomikozdan farq qilish lozim.

Davosi

Chipqonga umumiy va mahalliy davo qilinadi. Mahalliy davo qilishda to'qimalar o'chog'i atrofi 70 foiz spirt yoki gibitan, geksaxloran bilan yaxshilab artib tozalanadi. Yallig'lanish o'chog'i bor joydagi sochlar yaxshilab qirib tashlanadi. Dastlabki bosqichda teri kasalligini yodopiron bilan davo qilish, kvars, sollyuks, UVCH dorilar (levosin, dioksidin, yodopiron mazlari) va gipertonik eritmali bog'lov qo'llaniladi. Agar jarayon yaqin-atrofdagi to'qimalarni ham qamrab olsa, u holda yiring o'chog'i kesiladi. Shuningdek, o'rab olgan yumshoq to'qimalarni novokain va ta'sir doirasi keng antibiotiklar bilan infiltrativ blokada qilish ham qo'llaniladi. Agar jarayon yuqori harorat va zaharlanish bilan davom etsa, yotib davolanish, jarohatlangan qo'1-oyoqlarni immobilizatsiya qilish zarur. Antibiotiklar, sulfanilamidlar va boshqa antiseptik dori-darmon tayin qilinadi. Furunkulyoz («furunculosis») sistemali kasallanish bo'lib, u immunologik reaksiyaning buzilishi bilan bog'liqdir, bunday holda badanga bir talay chipqon chiqadi. Furunkulyoz ko'proq zaifiashib qolgan bemorlar, ko'pincha kasallik tufayli moddalar almashinuvi buzilganda uchraydi. Bunday holatlarda autogemoterapiya (mushaklar orasiga bemorning 5-10 ml qoni yuboriladi) maqbul chora va davolash kursi uchun uchbesh marta inyeksiya qo'llaniladi. Achitqi konsentratlari, В guruhi vitaminlari, shuningdek aktovegin, salkoseril ishlatiladi. Stafilokokk anatoksininin yoki stafilokokk vaksinasini yuborish, kam dozalarda rentgen nuri bilan nurlantirish va qon preparatlari (antistafilokokk plazma, gemostimulin) qo'Hash naf beradi. Stafilokokk vaksinani teri

ostiga 0,1-1 ml dan har ikkinchi yoki uchinchi kuni yuboriladi, davolash kursi uchun 10 ta inyeksiya belgilanadi. Stafilokokk anatoksini ko'raklar o'rtasidagi teri ostiga dozasini 0,2 dan asta-sekin 2 ml gacha ko'paytirilib, 3-5 kecha-kunduzdan so'ng yuboriladi, davolash kursi uchun 10 ta inyeksiya belgilanadi.

Yana qarang

• pyoderma
• Karbunkul
• Flegmona
• Gangrena
• Gidradenit
• Follikulit