Mushtariy Abdulkarimova

Arab xalifaligi

Arab xalifaligi arab qabilalarining birlashishi natijasida oʻrta asr davlati sifatida tashkil topdi, uning markazi Arabiston yarim oroli edi.

Arab xalifaligi tarixini davrlashtirish:

1) Umaviylar sulolasining Damashq davri (milodiy 661-750) - arab imperiyasi tashkil topdi, birligining asosini islom dini tashkil etdi, shariat huquqiy normalarning shakllanishiga asos bo'ldi;

2) Abbosiylar sulolasi hukmronligining Bag‘dod davri (750-1258) – feodalizmning qo‘shilishi, markazlashgan davlat boshqaruvining shakllanishi. 9-asr oxiridan davlatning parchalanishi boshlandi.

Arab xalifaligining davlat tuzilishi:

1) Xalifa - uning qo'lida dunyoviy (amirlik) va ma'naviy (imomat) jamlangan bo'lib, ular bo'linmas va cheksiz hisoblangan. Dastlabki xalifalar musulmon zodagonlari tomonidan saylangan, ammo keyinchalik uning vasiyatnomasi bilan xalifaning hokimiyati o'tkazila boshlagan.

2) vazir — oliy mansabdor va xalifaning bosh maslahatchisi, vazirlar ikki xil boʻlishi mumkin:

- to'liq quvvat bilan;

- cheklangan quvvat bilan.

3) markaziy davlat organlari - devonlar (maxsus davlat idoralari):

- harbiy ishlar bo'yicha devon;- ichki devon;

-devon pochta xizmati.

Mahalliy boshqaruv:

- xalifalik hududi viloyatlarga bo'linib, faqat xalifaga javobgar bo'lgan harbiy gubernatorlar - amirlar tomonidan boshqarilgan. Amirlarning yordamchilari – noiblari bo‘lgan. Shahar va qishloqlarni musulmon diniy jamoalari boshliqlari - shayxlar boshqargan.

Sud bo'limi:

Xalifalikda sud funktsiyalari ma'muriy funktsiyalardan ajratilgan. Mahalliy hokimiyat organlari sudyalarning qarorlariga aralashishga haqli emas edi. Xalifa oliy qozi edi, umuman olganda, odil sudlovni amalga oshirish ruhoniylarning vazifasi edi. Amalda oliy sud hokimiyatini ilohiyotchilar kolleji amalga oshirib, ular xalifaning topshirig'iga ko'ra ruhoniylar vakillaridan quyi qozilarni (qozi) tayinlaganlar. Bundan tashqari, dunyoviy sudlar va zimmiy sudlari mavjud edi. Qozilar barcha toifadagi sud ishlarini joylarda ko'rib chiqdilar, sud qarorlarining ijrosini nazorat qildilar, qamoqda saqlash joylarini nazorat qildilar, tasdiqlangan vasiyatnomalar, taqsimlangan meros va boshqalar. Qozilar qaror qabul qilishda Turna va Sunnatga amal qilib, mustaqil talqini asosida ishlarni hal qilar edilar.

Armiya quyidagi elementlardan iborat edi:

- doimiy armiya

- militsiya (ko'ngillilar);

- yollanma askarlar (IX asr);

- Mamluklar (IX asr).

Vaqt o‘tishi bilan xalifaning dunyoviy hokimiyati bosh vazir bilan bir qatorda bosh qozi bilan ham chegaralana boshladi. Viloyatlarda, ayniqsa, chekka hududlarda separatizm tendentsiyalari kuchaya boshladi. Bu esa oxir-oqibat xalifalikning amirliklar va sultonliklarga - mustaqil davlatlarga parchalanishiga olib keldi.

Manbalar

Большаков О. Г. История Халифата Ислам в Аравии (570?–633). М., изд. фирма «Восточная литература», 2002. 312 с.; Эпоха великих завоеваний (633–656). М., изд. фирма «Восточная литература», 2002. 294 с.; Andoza:Https://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/ARABI.html