Glubokoe tumani
Glubokoe tumani — Sharqiy Qozogʻiston viloyatining shimoli-sharqidagi maʼmuriy boʻlinma . Maydoni 7,3 ming km². Markazi — Glubokoe qishlogʻi. Tuman 1964-yil 31-dekabrda tashkil etilgan.
Glubokoe tumani Глубокое ауданы | |
|---|---|
 | |
 Gerb | |
| 50°8′45″N 82°18′25″E / 50.14583°N 82.30694°E G OKoordinatalari: 50°8′45″N 82°18′25″E / 50.14583°N 82.30694°E G O | |
| Tuman | Qozogʻiston |
| Mintaqa | Sharqiy Qozogʻiston viloyati |
| Hukumat | |
| • Hokim | Tumashinov Eldar Lukbekuli |
| Asos solingan | 1964 |
| Maydon | 7.3 km2 (2.8 mi²) |
| Rasmiy til(lar)i | Qozoqcha, ruscha |
| Aholisi (2019) |
61 948 kishi |
| Milliy tarkib | Ruslar (65,95%), qozoqlar (29,27%), nemislar (1,96%), tatarlar (0,90%), ukrainlar (0,55%), boshqa millat vakillari (2,57%). |
| Vaqt mintaqasi | UTC+6:00 |
| Avtomobil kodi | 16 |
|
| |
Geografik joylashuvi, topografiyasi tahrir
Viloyatning shimoliy qismining markaziy qismida Irtish daryosining irmoqlari Oba va Ulbi daryolari oraligʻida joylashgan. Tumanning relyefi juda murakkab. Oba tizmasining Oba va Ulbi daryolari oraligʻidagi gʻarbiy qismi va Tikirek (Tigiret) tizmasining janubiy yonbagʻirlari va ularning qoyali tizmalari shim.-gʻarbiy tomonini, Ulbi (Ivanov) tizmasining gʻarbiy qismi janubi-gʻarbiy tomonini egallaydi. Yer yuzasini Irtis daryosi va uning irmoqlari ajratib turadi.[1]
Iqlimi, flora va faunasi tahrir
Iqlimi juda kontinental, yanvarning oʻrtacha harorati −18°C, iyulniki 20°C atrofida. Yillik oʻrtacha yogʻingarchilik miqdori 600-700 mm. Yer usti suvlari Irtish daryosining markaziy qismi va uning irmoqlari Oba, Ulbi, Qoraxoʻja, Qiziljar, Glubochanka va ularga quyiladigan jarlardan iborat. Hududda boʻz, karbonatli toʻq pushti va pushti tuproqlar, qora va oʻtloqli tuproqlar tarqalgan. Choʻlning ochiq joylarida shoʻra aralash oʻsimtalar, toʻgʻridan-toʻgʻri, buta oʻsimliklari, togʻli hududlarda qaragʻay, lichinka, terak, qayin, shira aralash oʻrmonlar oʻsadi. Hayvonot olamidan boʻri, ayiq, silovsin, tulki, buloq, boʻrsiq, bugʻu, elik, norka, samurak; daryo va koʻllarda suvda suzuvchi qushlar, chanoq, perch, paypoq, sazan va boshqalari yashaydi.Respublikada foydalaniladigan yer maydoni 248,9 ming ga, shundan 100,4 ming ga ekin maydonlari, 31,6 ming ga yaylovlar, 104,4 ming ga yaylovlardir. Tuman hududidan Uskemen-Leninogʻor, O'skemen-Shemonayxa avtomobil yoʻllari, Uskemen-Lokot va boshqalar oʻtadi. Irtishning oʻziga kichik kemalar xizmat koʻrsatadi.[2]
Xalqlari tahrir
Aholisi 61 948 kishi (2019-yil). Milliy tarkibi: qozoqlar — 29,27 %, ruslar-65,95 %, nemislar-1,96 %, tatarlar — 0,90 %, ukrainlar — 0,55 %, boshqa millat vakillari — 2,57 %.
Maʼmuriy boʻlinishi tahrir
42 ta aholi punkti 4 ta shahar hokimligi va 13 ta qishloq okrugiga birlashtirilgan:
- Oltoy shahar maʼmuriyati
- Belousov shahar hokimiyati
- Berezov qishloq okrugi
- Bobrov qishloq okrugi
- Bystruxa qishloq okrugi
- Veselov qishloq okrugi
- Glubokoe shahar maʼmuriyati
- Irtis qishloq okrugi
- Yuqori Berezovka shahar maʼmuriyati
- Kojoxov qishloq okrugi
- Krasnoyar qishloq okrugi
- Kichik Oba qishloq okrugi
- Opytnoe Pole qishloq okrugi
- Sekisov qishloq okrugi
- Tarxanka qishloq okrugi
- Ushanov qishloq okrugi
- Cheremshan qishloq okrugi
Minerallari tahrir
Glubokoe tumanining chuqurligi polimetall rudalariga boy. Qoʻrgʻoshin va rux bilan birga oltin, kumush, kadmiy, surma, mishyak, temir, oltingugurt, selen, simob, mis va boshqa elementlarni oʻz ichiga oladi.Oʻzining tozaligi boʻyicha Berezovka, Belousovka, Irtish va Novo-Berezovka konlaridagi metallar jahon andozalaridan qolishmaydi. Tuman hududida 23 ta joyda qurilish materiallari uchun zarur boʻlgan tosh, ohaktosh, gʻisht tuproq, qurilish qumi mavjud. Qurilish toshlarini ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida granit, diodoritlar va kvartzalbitofirlar xizmat qiladi.[3][4]
Tuman tarixi tahrir
1730-yilda shtayger Ivan Chuporshnev boy Berezovka konini ochdi. 1731-yildan Demidov Nevyan zavodidan olib kelingan ishchilar yordamida bu yerdan foydalana boshladi. Non va don uzoq Sibir va Ural viloyatlaridan keltirildi. Oziq-ovqat muammosini hal qilish uchun 1760-yilda Sibir dekreti eʼlon qilindi "O'skeman qal’asi va Uba daryosining narigi tomonida,Irtishning oʻng qirgʻogʻida, Berezovka qirgʻogʻida, chuqur. Ulbba va Irtishga oqib tushadigan boshqa daryolar va ikki minggacha ruslarni olib kelish va joylashtirish rejasi amalga oshirilgan.
1761-yil-Glubokoening tugʻilgan yili. Qadimgi manbalarga koʻra, bu yil Ignatiy Gubin oilasi bilan Petushok tizmasi etagiga joylashdi.Glubokoye aholisi dehqonchilik, chorvachilik bilan shugʻullangan, tovuq fabrikasi aholisi va Irtish kazaklari qoʻshinlarini oziq-ovqat bilan taʼminlagan. Birinchi koʻchmanchilar maʼmuriy okrugda yashagan. Dehqonlarning vazifalariga dehqonchilikdan tashqari yoʻllarni taʼmirlash, konchilikka yigitlarni jalb etish kiradi.
Barcha yuklar otda tashilgan, shuning uchun otchilik rivojlangan.
1747-yilda Sekisovka qishlogʻi paydo boʻldi (Sekisovka Redoubti oʻrniga),1767-yilda Bobrovka,1797-yilda Belousovka paydo boʻldi. Glubokoe tumani Oltoy konida asalarichilikning vatani hisoblanadi. 1786-yilda birinchi asalarilar Bobrovkaga keltirildi, keyinchalik ular Glubokoe, Praporshchikovoda paydo boʻldi va u yerdan ular Oltoy boʻylab tarqaldi. Irtish mis eritish zavodining tarixi 1920-yillarga borib taqaladi, oʻshanda Angliyaning „Lena-Limited-Goldfields“ kompaniyasi Glubokoe qishlogʻida kichik qoʻrgʻoshin zavodi qurilishini boshlagan. Zavod 1931-yilning kuzida ishga tushirilgan. Mazkur korxona bilan tuzilgan shartnoma bekor qilingandan soʻng Glubokoe qishlogʻida „lena-bank“ Olotoy kombinati tashkil etildi.
1932-yil aprel oyida kombinat Irtis kon-sanoat kombinati sifatida qayta tashkil etildi, uning tarkibiga Belousovka va Berezovka konlari kirdi. 1937-yil 26-mayda Irtis mis eritish zavodi ish boshladi. 1935-yil may oyida Glubokoe orqali Rubtsovsk — Zashchita temir yoʻl liniyasi qurildi.
Glubokoe viloyatidan 10 nafar Sovet Ittifoqi Qahramoni va 19 nafar Sotsialistik Mehnat Qahramoni yetishib chiqdi.
Manbalar tahrir
- ↑ „Глубокое ауданының әкімдігі“. www.gov.kz.
- ↑ Shigʻis Qazaqstan oblisiniң Statistika departamentі. 01.07.2019[sayt ishlamaydi]
- ↑ Qazaqstan Respublikasiniң Statistika agenttіgі. Qazaqstan Respublikasi tұrgʻindariniң oblistar, qalalar men audandar, jinisi men jas erekshelіgі toptari, etnostiq bөlіgі boyinsha 2019 jildiң basindagʻi sani (Wayback Machine saytida 2013-01-17 sanasida arxivlangan)
- ↑ 2009 jilgʻi sanaq boyinsha Qazaqstan tұrgʻindariniң ұlttiq qұrami