Isʼhoq ibn Rahova

Is’hoq ibn Rohova al-Marvaziy al-Hanzaliy at-Tamimiy — (milodiy 778-853-yil (hijriy 161-238-yil)), buyuk mujtahid imom, Sharq mamlakatlarining mashxur shayxi, hifz ustasi, musulmonlar imomlaridan biri va diniy olim.

Is'hoq ibn Rahova
سحاق بن راهويه
Tavalludi	milodiy 778-yil (hijriy 161-yil) Bagʻdod
Vafoti	milodiy 853-yil (hijriy 238-yil) Huroson
Fuqaroligi	Abbosiylar
Kasbi	Muhaddis olim
Otasi	Tabixa ibn Ilyos ibn Mudar ibn Nizor ibn Maad ibn Adna

Uning mavqeyi quyidagicha: Abu Yaqub Is’hoq ibn Ibrohim ibn Muxlad ibn Ibrohim ibn Abdulloh ibn Matar bin Ubayd ibn Alloh bin Gʻolib ibn Al-Varis ibn Ubayd Alloh ibn Attia ibn Murra ibn Kaʼb ibn Hammam ibn Asad ibn Murroh ibn Amr ibn Hanzala ibn Molik ibn Zayd ibn Manat ibn Tamim ibn Murr ibn Ad ibn Tabixa ibn Ilyos ibn Mudar ibn Nizor ibn Maad ibn Adnan, Abu Yaqub laqabli Al-Hanthali At-Tamimi Al-Marzaviy Abu Muhammad.

Uning unvoni

Kishilar otasidan nima uchun „Ibn Rahova“ deb atalishining sabibini soʻrashganda uning Makka yoʻlida tugʻilganligini aytadi, shuning uchun Marv ahli: Rahova yaʼni, „yoʻlda tugʻilgan“ deb atashgan. Ahmad ibn Salama aytadilar: Is’hoqning: "Shahzoda Abdulloh ibn Tohir menga: „Nima uchun senga Ibn Rahova, deyildilar?“ — deganini eshitdim. Bu qanday maʼnoni bildiradi? Buni aytishdan uyalmaysizmi? U aytdi: Bilingki, ey shahzoda, otam Makka yo‘lida tug‘ilgan. Otam bu haqida gapirishni yomon koʻrar edi. Menga kelsak, men uni yomon koʻrmayman.

Uning bilim talabi

Imom Is’hoq ibn Rahova at-Tamimiy yoshligidan o‘z yurtida ilm o‘rganishni boshlagan, oʻmirlik paytlarida Abdulloh ibn Muborak kabi ulugʻ olimlardan dars olgan, keyinchalik ilm talabida boshqa yurtlarga sayohat qilgan. 184-yili yigirma uch yoshga to‘lganida, Iroqda, u yerdan boshqa mamlakatlarga oʻtib, Hijoz , Yaman va Shomga o‘xshash yurtlarda ilm oldi, bir muddat Misrga kirmadi, keyinchalik Misrda ham katta olimlarning qoʻllarida ilm oʻrgandi. Yana Bag‘dodga borib, u yerda hadis roviylaridan bir qancha hadis eshitib oʻzi ham rivoyat qildi. Abu Muoviya ad-Dorir, Vaki’ ibn al-Jarroh va Hammod ibn Usomani uchratib, ulardan ham bir qancha hadis rivoyatini eshitdi, so‘ng Hijozga safar qildi. Sufyon ibn Uyayna, Al-Fudayl ibn Ayoz At-Tamimiy va boshqalar kabi maʼbad ulamolaridan bo‘ldi, so‘ng Yamanga yo‘l oldi, Abdurazzoq Al-Sanʼoniy va boshqalardan hadis eshitdi va boshqa yerlarga safar qildi. Levant va Boqiyya ibn Valid, Valid ibn Muslim va boshqalardan eshitgan hadislarini koʻplab ilm toliblariga yetkazdi.

So‘ngra Xurosonga qaytib, Nishopurda umrining oxirigacha muallimlik bilan shugʻullanadi.

Ustozlari

U Ibn al-Muborakdan koʻplab hadis eshitgan, hijriy 184-yilda boshqa yurtlarga sayohat qilgan va roviylar bilan uchrashib, hadis eshitgan va eshitganlarini yozgan. Tobeinlarning hayotini ham oʻrgangan. Tobeinlardan Al-Fadl ibn Muso Al-Sinoniy, Al-Fadil bin Ayyad va Mutamar bin Sulaymon Abd al-Aziz bin Abd al-Samad al-Ammiy, Abdulaziz binni eshitdi. Muhammad ad-Daravardiy, Abu Xolid al-Ahmar, Jarir ibn Abdul-Hamid, Sufyon ibn Uyayna, Iso bin Yunus, Abu Tamila Yahyo bin Vaz, Atob bin Bashir al-Jazariy, Abu Muoviya al-Dorir va marhum Ibn Abd al-Aziz, Abdulloh bin Vahb, Mukhalled bin Yazid, Hatim bin Ismoil, Umar bin Horun Al-Balxi, Muhammad bin Jafar Ghandra, Al-Volid bin Muslim, Ismoil bin Aliya, Vaki` bin Al-Jarroh, Baqiyya bin Valid, Hafs ibn Gʻoyas, Abdulloh ibn Idris va Al- Valid ibn Muslim, Shuayb ibn Ishoq, Abd al-Ala bin Abd al-Ala Al-Somiy, Al-Nadr bin Shomil, Muhammad bin Fodil, Yazid bin Horun, Asbat bin Muhammad, Abdul Vahhob Al-Saqafiy, Yahyo bin Said Al-Qatton, Abu Bakr ibn Ayyosh, Ubayda ibn Homid va Abdurrahmon bin Mahdiy va Abdul Razzoq Al-Sanʼoniy kabi olimlardan dars olgan.

Zamondoshlari

• Dastlab ilm oʻrgangan ustozlari: Baqiyya ibn Valid va Yahyo ibn Odam
• Va Ahmad ibn Hanbal va Yahyo ibn Moin ham tengdoshlaridandir.
• Ishoq ibn Mansur, Muhammad ibn Yahyo, Muhammad bin Ismoil al-Buxoriy, Muslim bin al-Hajjoj „Sahihlarida“, Abu Dovud, an- Nisoiy „Sunan“larida, Muhammad bin Iso as-Salomiy „Jomi’“larida, Ahmad ibn Salamada., Ibrohim bin Abu Tolib, Muso bin Horun va Muhammad bin Nasr al-Marvaziy Dovud bin Ali Al-Dhaheriy, Abdulloh bin Muhammad bin Shiruh, uning o‘g‘li Muhammad bin Ishoq, Jaʼfar Al Faryobiy, Ishoq bin Ibrohim Al Bashti, Al Husayn bin Muhammad Al Qabboniy, Muhammad bin Al Nadr Al Jarudiy, Abu Al Abbos Al Hasan bin Sufyon, Abu Al Abbos Al Siraj.

U haqida olimlarning soʻzlari

Imom Is’hoq ibn Rahova an-Nimimiy muhaddislar orasida yuksak mavqeda boʻlgan, rivoyat qilish va yod olishda u zotga sharq va gʻarbda biror kishi teng kelolmagan.

Asarlari

Is'hoq ibn Rahovada mazkur kitoblarning jamlanmalari bor;

• „At-Tafsir al-kabir“, „Musnad“ va „Tafsir“ni yod olganlar yozgan va faqat yod bilan rivoyat qilingan.
• Fiqh kitobi.
• Buyuk masjid.
• Kichik masjid.

Buxoriyning „Sahih“ to‘plami

Tarixchilar Al-Buxoriyning kitobni tuzish vaqtida Is’hoq ibn Rohava bilan kengashda bo‘lganini taʼkidlashgan. Ibn Rahova Al-Buxoriyning qalbidan joy oldi va u sahihlarini toʻplay boshladi/.