Vikipediya

Islom va mushuklar

Uy mushugi islomda ehtiromga sazovor hayvondir. Musulmonlar mushuklarning tozaligidan hayratga tushib, ularni „eng ajoyib uy hayvonlari“ deb bilishadi[1].

Sarayevo, Bosniya va Gersegovinadagi Gʻozi Husrev-beg masjidi hovlisidagi yovvoyi mushuk

Ehtiromning kelib chiqishi tahrir

Mushuklar qadim zamonlardan beri Yaqin Sharqda hurmatga sazovor boʻlgan. Garchi juda oʻzgartirilgan shaklda boʻlsa ham, Islomda ham bu anʼana bor[2]. Koʻpgina hadislarga koʻra, Islom paygʻambari Muhammad mushuklarni taʼqib qilish va oʻldirishni taqiqlagan[1].

Muhammad paygʻambarning sahobalaridan biri mushuklarga boʻlgan munosabati uchun Abu Hurayra (lit. "Mushukchaning otasi") nomi bilan tanilgan[3]. Abu Hurayra raziyallohu anhu „Muhammad payg‘ambardan solih ayol mushukdan g‘azablanib, uni arqon bilan bog‘lab, o‘lgunicha ovqat va suv bilan taʼminlashga beparvo bo‘lgani uchun do‘zaxga kirganligi“ni eshitganini aytgan[4]. Afsonaga koʻra, Abu Saidning mushugi Muhammad paygʻambarni ilondan qutqargan[1].

Tarix tahrir

 
Qohirada imomning yonida yostiqda o‘tirgan mushuk, John Frederick Lewis

Amerikalik shoir va sayohatchi muallif Bayard Taylor (1825-1878) mushuklar bemalol yuradigan Suriya kasalxonasini koʻrganida hayratda qolgan. Uy mushuklari boshpana va oziqlantiriladigan muassasa vaqf, shuningdek, qarovchilarning ish haqi, veterinariya xizmati hamda mushuklar uchun oziq-ovqat bilan taʼminlangan. Qohirada yashovchi ingliz sharqshunosi Edward William Lane (1801-1876) ilk bor XIII asrda Misr sultoni Baybars tomonidan qurdirilgan mushuk bogʻini tasvirlab bergan, uning yevropalik zamondoshlari mushuklarga nisbatan mutlaqo boshqacha munosabatda boʻlishgan, ularni yeyishgan yoki papalik farmonlari ostida oʻldirishgan[1].

Wilfred Thesiger The Marsh Arabs kitobida mushuklarga Mesopotamiya qishloqlaridagi jamoat binolariga bepul kirishga ruxsat berilganligini va hatto oziqlantirilganligini taʼkidlaydi[5]. Mushuklar omborlari va oziq-ovqat doʻkonlarini zararkunandalardan himoya qilishdan tashqari, qogʻozga asoslangan arab-islom madaniyati kitoblarini yoʻq qilgan sichqonlarni ovlagani uchun shu yerlik insonlar tomonidan qadrlangan. Shu sababli, mushuklar koʻpincha rasmlarda islom olimlari va kutubxonachilar bilan bir qatorda tasvirlangan. Oʻrta asr Misr zoologi Al-Damiriy (1344-1405) birinchi mushuk Nuh kemasidagi hayvonlar sichqonlardan shikoyat qilgandan soʻng, Alloh sherni aksirtirganda yaratilganligini yozgan[1].

Gigiyena va sterilizatsiya tahrir

Islom anʼanalarida mushuklar tozaligi uchun eʼzozlanadi. Ular Islomda poklik deya qaraluvchi tahorat olish kabi amalni bajargan deb hisoblanadilar va shuning uchun uylarga, hatto masjidlarga[1], jumladan Masjid al-Haromga ham kirishlari mumkin. Mushuklarning isteʼmol qilgan taomlari musulmonlar uchun joiz emas, mushuklar ichgan suv esa tahorat uchun (musulmonlarning tahorati) joizdir[1]. Bundan tashqari, baʼzi musulmonlar orasida mushuklar namoz oʻqiyotgan odamlarni qidiradi degan eʼtiqod mavjud[6].

Hayvonlarni sterilizatsiya qilish masalasida musulmon olimlari turlicha fikrga ega. Biroq, koʻpchilik „agar mushukni sterilizatsiya qilishdan biron bir foyda boʻlsa va bu uning oʻlimiga olib kelmasa“ mushuklarni sterilizatsiya qilishga ruxsat berishini taʼkidlaydi[7]. XX asr Saudiya Arabistonining sunniy imomi Muhammad ibn al-Usaymin shunday vaʼz qilgan:

Agar mushuklar juda ko'p bo'lsa, ular noqulaylik tug'dirsa va bu ish ularga zarar bermasa, unda hech qanday yomon narsa yo'q, chunki bu ularni yaratilgandan keyin o'ldirishdan yaxshiroqdir. Ammo agar mushuklar yetarli bo'lsa va bezovtalik tug'dirmasa, ularni ko'paytirish uchun yolg'iz qoldirish yaxshidir[7].

Muizza tahrir

Qohiradagi Al-Azhar masjidida mushukni munchoqlar bilan oʻynatayotgan erkak

Koʻpgina musulmonlar Muizza (yoki Muʿizza; arabcha: معزة) Muhammad paygʻambarning sevimli mushugi ekanligini bilishadi[8][9]. Paygʻambar Muhammad bir kuni azon sadolaridan uygʻondi. U namozga borishga tayyorlanib, kiyinishni boshladi, keyinroq u Muizza mushugi namoz kiyimining yengida uxlab yotganini payqadi. Muhammad paygʻambar uni uygʻotishdan koʻra, qaychi bilan yengini kesib, mushukni bezovta qilmaslikni maʼqul koʻradi. Yana bir hikoyada Muhammad paygʻambar masjiddan qaytgach, Muizza unga taʼzim qiladi. Keyin paygʻambar tabassum qiladi va sevimli mushugini uch marta muloyimlik bilan silab, barcha mushuklarga yuqoridan sakraganda oyoq bilan tekis qoʻnish qobiliyatini beradi[8][9]. Hadis yoki qoʻshimcha asarlarda bunday mushuk yoki unga bogʻliq voqea haqida hech qanday izoh yoʻq[10] va shunga oʻxshash hikoyalar VI asr Arabistonidan boʻlgan boshqa birovga tegishli boʻlib, hikoyaning kelib chiqishini tushuntirishi mumkin[11].

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Campo, Juan Eduardo. Encyclopedia of Islam. Infobase Publishing, 2009 — 131 bet. ISBN 978-0-8160-5454-1. 
  2. ↑ Baldick, J. „Into the modern world“,. Mystical Islam: An Introduction to Sufism. London, New York: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2012 — 132−168 bet. ISBN 9781860646317. 
  3. ↑ Glassé, Cyril. The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira, 2003 — 102 bet. ISBN 0759101906. „The attachment to cats of one of the Companions, Abū Hurayrah ('Father of the Kitten'), is proverbial.“ 
  4. ↑ Liberal Islam: A Source Book Kurzman: . Oxford University Press, 1998 — 121 bet. ISBN 0-19-511622-4. 
  5. ↑ Thesiger, Wilfred. The Marsh Arabs. London: Longmans, 1964. 
  6. ↑ Glassé, Cyril. The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira, 2003 — 102 bet. ISBN 0759101906. „Stories of cats who seek out persons who are praying, and of cats sensitive to the presence of grace, are common.“ 
  7. ↑ 7,0 7,1 Abdul-Rahman, Muhammad Saed „Chapter 13: Transactions Animal Rights“,. Islam: Questions and Answers—Jurisprudence and Islamic Rulings: General and Transactions, Part 1. Herne Hill, London, UK: MSA Publication Limited, 2004 — 323–325 bet. ISBN 1-86179-411-8. 
  8. ↑ 8,0 8,1 Geyer, Georgie Anne. When Cats Reigned Like Kings: On the Trail of the Sacred Cats. Kansas City, Missouri: Andrews McMeel Publishing, 2004 — 28 bet. ISBN 0-7407-4697-9. „In still another charming legend about the Prophet, one day his favorite cat Muezza bowed to thank him for some kind favor and, by this story, Prophet Muhammad then passed his hand down three times the length of the animal's back, giving to it—and to all cats evermore—the enviable capacity always to land squarely on their feet.“ 
  9. ↑ 9,0 9,1 Stall, Sam. 100 Cats Who Changed Civilization: History's Most Influential Felines. Quirk Books, 2007 — 40 bet. ISBN 978-1-59474-163-0. 
  10. ↑ Motala. „Did Nabi (sallallahu 'alayhi wa sallam) have a cat named Muezza?“ (en-GB). Hadith Answers (2020-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2021-yil 15-mart.
  11. ↑ „The Prophet's cat Muezza“ (en-GB). Islamic Portal (2020-yil 9-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 15-mart.

Havolalar tahrir 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Islom_va_mushuklar&oldid=3872324" dan olindi