Vikipediya

Kompyuter tomografiyasi

(Kompyuter tomografdan yoʻnaltirildi)

Kompyuter tomografiya (KT) va magnit-rezonans tomografiyaning (MRT) yaratilishi tibbiyot uchun olamshumul voqea bo‘ldi. Ushbu zamonaviy diagnostika usullari XX asrning 90-yillari tibbiyotga kirib keldi. Bunday ixtiro mualliflari Nobel mukofotiga haqli ravishda sazovor bo‘lishdi. KT va MRT tekshiruvlaridan tibbiy diagnostikaning har qanday yo‘nalishida foydalanish mumkin. Ayniqsa, KT va MRT nevrologiyada juda katta ahamiyatga ega. Biroq…

Baʼzi bemorlar vrach tavsiyasi bo‘lmasa-da, bosh miyasini KT yoki MRT qildirib yurishadi. U yerdagi „atrofiya“ yoki „ensefalopatiya“ so‘zlarini o‘qib vahimaga tushishadi. Bu holatlar haqida kitobda maʼlumot berganmiz.

Kompyuter tomografiyasi (odatda KT deb qisqartiriladi; ilgari aksial kompyuterli tomografiya yoki AKT skanerlash deb ataladi) tananing batafsil ichki tasvirlarini olish uchun ishlatiladigan tibbiy tasvirlash usulidir. Kompyuter tomografiyasini oʻtkazadigan xodimlarga radiograflar yoki radiologiya texnologlari deyiladi.[1][2]

KT skanerlari tananing turli toʻqimalari tomonidan rentgen nurlanishining zaiflashishini oʻlchash uchun aylanadigan rentgen trubkasi va gentriga joylashtirilgan bir qator detektorlardan foydalanadi. Keyin turli burchaklardan olingan bir nechta rentgen oʻlchovlari tomografik (kesimdagi) tasvirlarni (virtual „boʻlaklar“) ishlab chiqarish uchun tomografik rekonstruksiya algoritmlari yordamida kompyuterda qayta ishlaydi. Magnit-rezonans tomografiya (MRT) kontrendikedir boʻlgan metall implantlar yoki yurak stimulyatori boʻlgan bemorlarda kompyuter tomografiyasidan foydalanish mumkin.

1970-yillarda ishlab chiqilganidan beri KT skanerlash koʻp qirrali tasvirlash usuli ekanligini isbotladi. KT tibbiy diagnostikada eng koʻp qoʻllanilsa-da, u tirik boʻlmagan obyektlarning tasvirlarini yaratish uchun ham ishlatilishi mumkin. 1979-yilda fiziologiya yoki tibbiyot boʻyicha Nobel mukofoti janubiy afro-amerikalik fizik Allan MakLeod Kormak va britaniyalik elektrotexnika muhandisi Godfrey Xounsfildga „kompyuterli tomografiyani rivojlantirish uchun“ birgalikda berildi.[3]

Turlari

tahrir

Tasvirni olish va protseduralar asosidagi bozorda har xil turdagi skanerlar mavjud.

Ketma-ket KT

tahrir

Bosqichli KT sifatida ham tanilgan ketma-ket KT bu KT stoli bosqichma-bosqich harakatlanadigan skanerlash usulining bir turi. KT stoli maʼlum bir joyga koʻtariladi, soʻngra rentgen trubkasi aylanishi va kesim olish bilan toʻxtaydi. Keyin KT stoli yana suriladi va yana bir boʻlak olinadi. Bu skanerlash vaqtini oshiradi.[4]

Spiral KT

tahrir
 
KT nurlari va bemorni kompyuter tomografiyasi tizimida tasvirlash
 
Koʻkrak qafasining kompyuter tomografiyasi. Eksenel kesim (oʻngda) 33 raqamiga (chapda) mos keladigan tasvirdir.

Spiral KT yoki spiral KT deb ataladigan aylanish trubkasi butun rentgen trubkasi skanerlangan hududning markaziy oʻqi atrofida aylantiriladigan tasvirlash usulidir. Ushbu turdagi KT ning asosiy cheklovi uskunaning aylanish tezligini cheklaydigan uskunaning hajmi va inertsiyasidir (doiraning qarama-qarshi tomonidagi rentgen trubkasi va detektor majmuasi). Baʼzi dizaynlar ikki rentgen nurlari manbalari va detektor massivlaridan vaqtinchalik ruxsatni yaxshilash usuli sifatida burchak bilan ofsetdan foydalanadi.[5][6]

Elektron x-nurli tomografiya

tahrir

Elektron nurli tomografiya (EBT) KTning oʻziga xos shakli boʻlib, unda etarlicha katta rentgen trubkasi qurilgan boʻlib, faqat rentgen trubkasining katodi va anodi oʻrtasida harakatlanadigan elektronlar dastasi burilish gʻaltaklari yordamida aylantiriladi. .[7] Ushbu tur skanerning katta afzalligi bor, chunki skanerlash tezligi ancha tezroq boʻlishi mumkin, bu yurak va arteriyalar kabi harakatlanuvchi tuzilmalarni sifatli tasvirlash imkonini beradi.[8] Ushbu dizayndagi skanerlar yigiruv trubkasi turlari bilan solishtirganda kamroq ishlab chiqarilgan, bu asosan rentgen trubkasi va detektor majmuasini qurish bilan bogʻliq yuqori xarajat va cheklangan anatomik qamrov tufayli.[9]

Ikki energiyali KT

tahrir

Spektral KT sifatida ham tanilgan Dual Energy CT — bu kompyuter tomografiyasining rivojlanishi boʻlib, unda ikkita maʼlumot toʻplamini yaratish uchun ikkita energiya ishlatiladi.[10] Dual Energy CT ikki xil maʼlumotlar toʻplamini olish uchun ikki manbali, ikkita detektorli qatlamli yagona manba, energiyani almashtirish usullari bilan bitta manbadan foydalanishi mumkin.[11]

  1. Ikki manbali KT anʼanaviy bitta quvurli tizimlardan farqli oʻlaroq, ikkita rentgen naychali detektor tizimiga ega rivojlangan skanerdir.[12][13] Ushbu ikkita detektor tizimi bir xil tekislikda 90 ° da bitta gentriga oʻrnatiladi.[14] Ikki manbali kompyuter tomografiyasi skaneri faqat yarim aylanishda toʻliq KT boʻlagini olish orqali yuqori vaqtinchalik aniqlik bilan tez skanerlash imkonini beradi. Tez suratga olish yuqori yurak urish tezligida harakatning xiralashishini kamaytiradi va nafasni ushlab turish vaqtini qisqartiradi. Bu, ayniqsa, nafasini ushlab turish qiyin boʻlgan yoki yurak urishini kamaytiradigan dori-darmonlarni qabul qila olmaydigan bemorlar uchun foydalidir.[14][15]
  2. Energiyani almashtirish bilan yagona manba — bu Dual Energy CT ning yana bir usuli boʻlib, unda bitta trubka energiyani tez-tez almashtirish orqali ikki xil energiyada ishlaydi.[16][17]

KT perfuzion tasviri

tahrir
 

KT perfuzion koʻrish kontrast moddani yuborish paytida qon tomirlari orqali oqimni baholash uchun KTning oʻziga xos shaklidir.[18] Qon oqimi, qonning oʻtish vaqti va aʼzolar qon hajmini oʻrtacha sezgirlik va oʻziga xoslik bilan hisoblash mumkin.[18] Ushbu turdagi KT yurakda qoʻllanishi mumkin, ammo anomalliklarni aniqlash uchun sezgirlik va oʻziga xoslik KT ning boshqa shakllariga qaraganda past boʻladi.[19] Bu miyada ham qoʻllanishi mumkin, bu yerda KT perfuzion tasviri odatda anʼanaviy spiral KT yordamida aniqlanmasdan oldin yomon miya perfuziyasini aniqlay oladi.[18][20] Bu boshqa KT turlariga qaraganda insult tashxisi uchun yaxshiroqdir.[20]

PET KT

tahrir
Asosiy maqola: PET-CT
 
Koʻkrak qafasining PET-KT tekshiruvi

Pozitron emissiya tomografiyasi — kompyuter tomografiyasi gibrid KT usuli boʻlib, u bitta gentrida pozitron emissiya tomografiyasi (PET) va rentgen kompyuter tomografiyasi (KT) skanerini birlashtirib, bir seansda ikkala qurilmadan ketma-ket tasvirlarni olish imkonini beradi., ular bitta superpozitsiyalangan (birga roʻyxatdan oʻtgan) tasvirga birlashtirilgan. Shunday qilib, organizmdagi metabolik yoki biokimyoviy faollikning fazoviy taqsimlanishini tasvirlaydigan PET tomonidan olingan funktsional tasvirlar KT skanerlashda olingan anatomik tasvir bilan aniqroq mos kelishi yoki bogʻlanishi mumkin.[21]

PET-KT tekshirilayotgan organning anatomik va funktsional tafsilotlarini beradi va har xil turdagi saratonlarni aniqlashda yordam beradi.[22][23]

Tibbiy foydalanish

tahrir

1970-yillarda joriy etilganidan beri[24] KT anʼanaviy rentgenografiya va tibbiy ultratovushni toʻldirish uchun tibbiy tasvirlashda muhim vositaga aylandi. U yaqinda profilaktik tibbiyot yoki kasalliklarni skrining qilish uchun ishlatilgan, masalan, yoʻgʻon ichak saratoni xavfi yuqori boʻlgan odamlar uchun KT kolonografiyasi yoki yurak xastaligi xavfi yuqori boʻlgan odamlar uchun toʻliq harakatlanuvchi yurak skanerlashi. Bir nechta muassasalar aholi uchun toʻliq tanani skanerlashni taklif qiladi, ammo bu amaliyot asosan qoʻllanadigan radiatsiya dozasi tufayli sohadagi koʻplab professional tashkilotlarning tavsiyalari va rasmiy pozitsiyalariga zid keladi.[25]

Koʻpgina mamlakatlarda soʻnggi yigirma yil ichida kompyuter tomografiyasidan foydalanish keskin oshdi.[26] 2007 yilda Qoʻshma Shtatlarda taxminan 72 million, 2015 yilda esa 80 milliondan ortiq skanerlash amalga oshirilgan[27][28]

Bosh

tahrir
 
Inson miyasining kompyuter tomografiyasi, bosh suyagidan tepaga qadar. Vena ichiga kontrastli vosita bilan qabul qilinadi. Andoza:Noprint

Boshning kompyuter tomografiyasi odatda infarkt (insult), oʻsmalar, kalsifikatsiyalar, qon ketishi va suyak travmalarini aniqlash uchun ishlatiladi.[29] Yuqorida aytilganlardan gipodens (qorongʻi) tuzilmalar shish va infarktni, giperdens (yorqin) tuzilmalar kalsifikatsiyani va qon ketishini va suyak shikastlanishini suyak oynalarida ajratish sifatida koʻrishi mumkin. Shishlar ular keltirib chiqaradigan shish va anatomik buzilishlar yoki atrofdagi shishlar bilan aniqlanishi mumkin. Boshning kompyuter tomografiyasi, shuningdek, N-lokalizator deb nomlanuvchi qurilma yordamida intrakranial oʻsmalar, arteriovenoz malformatsiyalar va boshqa jarrohlik davolash mumkin boʻlgan sharoitlarni davolash uchun KT boʻyicha stereotaktik jarrohlik va radiojarrohlikda qoʻllanadi.[30][31][32][33][34][35]

Boʻyin

tahrir

Kontrastli KT odatda kattalardagi boʻyin massalari uchun tanlovning dastlabki tadqiqotidir. Qalqonsimon bezning KT qalqonsimon bez saratonini baholashda muhim rol oʻynaydi. KT tez-tez tasodifan qalqonsimon bez anormalliklarini topadi va koʻpincha qalqonsimon bez anormalliklari uchun afzal qilingan tergov usuli hisoblanadi.

Shuningdek qarang

tahrir

 

Havolalar

tahrir

Andoza:Medical imaging

  1. ↑ „Patient Page“. ARRT – The American Registry of Radiologic Technologists. 2014-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Individual State Licensure Information“. American Society of Radiologic Technologists. 2013-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-iyul.
  3. ↑ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1979“ (en-US). NobelPrize.org. Qaraldi: 2019-yil 10-avgust.
  4. ↑ Terrier, F.. Spiral CT of the Abdomen (en). Springer Science & Business Media, 2012-12-06 — 4-bet. ISBN 978-3-642-56976-0. 
  5. ↑ Fishman, Elliot K.. Spiral CT: Principles, Techniques, and Clinical Applications (en). Raven Press, 1995. ISBN 978-0-7817-0218-8. 
  6. ↑ Hsieh, Jiang. Computed Tomography: Principles, Design, Artifacts, and Recent Advances (en). SPIE Press, 2003 — 265-bet. ISBN 978-0-8194-4425-7. 
  7. ↑ Stirrup, James. Cardiovascular Computed Tomography (en). Oxford University Press, 2020-01-02. ISBN 978-0-19-880927-2. 
  8. ↑ Talisetti, Anita; Jelnin, Vladimir; Ruiz, Carlos; John, Eunice; Benedetti, Enrico; Testa, Giuliano; Holterman, Ai-Xuan L.; Holterman, Mark J. (December 2004). "Electron beam CT scan is a valuable and safe imaging tool for the pediatric surgical patient". Journal of Pediatric Surgery 39 (12): 1859–1862. doi:10.1016/j.jpedsurg.2004.08.024. ISSN 1531-5037. PMID 15616951. 
  9. ↑ Retsky, Michael (31 July 2008). "Electron beam computed tomography: Challenges and opportunities". Physics Procedia 1 (1): 149–154. doi:10.1016/j.phpro.2008.07.090. ISSN 1875-3892. 
  10. ↑ Johnson, Thorsten. Dual Energy CT in Clinical Practice (en). Springer Science & Business Media, 2011-01-18. ISBN 978-3-642-01740-7. 
  11. ↑ Johnson, Thorsten. Dual Energy CT in Clinical Practice (en). Springer Science & Business Media, 2011-01-18 — 8-bet. ISBN 978-3-642-01740-7. 
  12. ↑ Carrascosa, Patricia M.. Dual-Energy CT in Cardiovascular Imaging (en). Springer, 2015-10-03. ISBN 978-3-319-21227-2. 
  13. ↑ Schmidt, Bernhard; Flohr, Thomas (2020-11-01). "Principles and applications of dual source CT" (en). Physica Medica. 125 Years of X-Rays 79: 36–46. doi:10.1016/j.ejmp.2020.10.014. ISSN 1120-1797. PMID 33115699. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S112017972030257X. 
  14. ↑ 14,0 14,1 Seidensticker, Peter R.. Dual Source CT Imaging (en). Springer Science & Business Media, 2008-05-24. ISBN 978-3-540-77602-4. 
  15. ↑ Schmidt, Bernhard; Flohr, Thomas (2020-11-01). "Principles and applications of dual source CT" (English). Physica Medica: European Journal of Medical Physics 79: 36–46. doi:10.1016/j.ejmp.2020.10.014. ISSN 1120-1797. PMID 33115699. https://www.physicamedica.com/article/S1120-1797(20)30257-X/abstract. 
  16. ↑ Mahmood, Usman; Horvat, Natally; Horvat, Joao Vicente; Ryan, Davinia; Gao, Yiming; Carollo, Gabriella; DeOcampo, Rommel; Do, Richard K. et al. (May 2018). "Rapid Switching kVp Dual Energy CT: Value of Reconstructed Dual Energy CT Images and Organ Dose Assessment in Multiphasic Liver CT Exams". European Journal of Radiology 102: 102–108. doi:10.1016/j.ejrad.2018.02.022. ISSN 0720-048X. PMID 29685522. PMC 5918634. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5918634. 
  17. ↑ Johnson, Thorsten R. C. (November 2012). "Dual-Energy CT: General Principles" (en). American Journal of Roentgenology 199 (5_supplement): S3–S8. doi:10.2214/AJR.12.9116. ISSN 0361-803X. PMID 23097165. https://www.ajronline.org/doi/10.2214/AJR.12.9116. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Wittsack, H.-J.; Wohlschläger, A.M.; Ritzl, E.K.; Kleiser, R.; Cohnen, M.; Seitz, R.J.; Mödder, U. (2008-01-01). "CT-perfusion imaging of the human brain: Advanced deconvolution analysis using circulant singular value decomposition" (en). Computerized Medical Imaging and Graphics 32 (1): 67–77. doi:10.1016/j.compmedimag.2007.09.004. ISSN 0895-6111. PMID 18029143. 
  19. ↑ Williams, M.C.; Newby, D.E. (2016-08-01). "CT myocardial perfusion imaging: current status and future directions" (en). Clinical Radiology 71 (8): 739–749. doi:10.1016/j.crad.2016.03.006. ISSN 0009-9260. PMID 27091433. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Donahue, Joseph; Wintermark, Max (2015-02-01). "Perfusion CT and acute stroke imaging: Foundations, applications, and literature review" (en). Journal of Neuroradiology 42 (1): 21–29. doi:10.1016/j.neurad.2014.11.003. ISSN 0150-9861. PMID 25636991. 
  21. ↑ Blodgett, Todd M.; Meltzer, Carolyn C.; Townsend, David W. (February 2007). "PET/CT: form and function". Radiology 242 (2): 360–385. doi:10.1148/radiol.2422051113. ISSN 0033-8419. PMID 17255408. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17255408/#:~:text=CT%20is%20complementary%20in%20the,identify%20and%20localize%20functional%20abnormalities.. 
  22. ↑ Ciernik, I.Frank; Dizendorf, Elena; Baumert, Brigitta G; Reiner, Beatrice; Burger, Cyrill; Davis, J.Bernard; Lütolf, Urs M; Steinert, Hans C et al. (November 2003). "Radiation treatment planning with an integrated positron emission and computer tomography (PET/CT): a feasibility study". International Journal of Radiation Oncology*Biology*Physics 57 (3): 853–863. doi:10.1016/s0360-3016(03)00346-8. ISSN 0360-3016. PMID 14529793. https://doi.org/10.1016/S0360-3016(03)00346-8. 
  23. ↑ Ul-Hassan, Fahim; Cook, Gary J (August 2012). "PET/CT in oncology". Clinical Medicine 12 (4): 368–372. doi:10.7861/clinmedicine.12-4-368. ISSN 1470-2118. PMID 22930885. PMC 4952129. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4952129. 
  24. ↑ Curry, Thomas S.. Christensen's Physics of Diagnostic Radiology (en). Lippincott Williams & Wilkins, 1990 — 289-bet. ISBN 978-0-8121-1310-5. 
  25. ↑ „CT Screening“. hps.org. 2016-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  26. ↑ "Radiation dose associated with common computed tomography examinations and the associated lifetime attributable risk of cancer". Arch. Intern. Med. 169 (22): 2078–86. December 2009. doi:10.1001/archinternmed.2009.427. PMID 20008690. PMC 4635397. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4635397. 
  27. ↑ "Projected cancer risks from computed tomographic scans performed in the United States in 2007". Arch. Intern. Med. 169 (22): 2071–7. December 2009. doi:10.1001/archinternmed.2009.440. PMID 20008689. PMC 6276814. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6276814. 
  28. ↑ „Dangers of CT Scans and X-Rays – Consumer Reports“. Qaraldi: 2018-yil 16-may.
  29. ↑ Surgeons (AAOS), American Academy of Orthopaedic. Critical Care Transport (en). Jones & Bartlett Learning, 2017-03-20 — 389-bet. ISBN 978-1-284-04099-9. 
  30. ↑ Galloway, RL Jr. „Introduction and Historical Perspectives on Image-Guided Surgery“, . Image-Guided Neurosurgery Golby: . Amsterdam: Elsevier, 2015 — 3–4-bet. ISBN 978-0-12-800870-6. 
  31. ↑ Tse, VCK „Techniques of Stereotactic Localization“, . Principles and Practice of Stereotactic Radiosurgery Chin: . New York: Springer, 2015 — 28-bet. ISBN 978-0-387-71070-9. 
  32. ↑ Saleh, H „Developing Stereotactic Frames for Cranial Treatment“, . Stereotactic Radiosurgery and Stereotactic Body Radiation Therapy Benedict: . Boca Raton: CRC Press, 2015 — 156–159-bet. ISBN 978-1-4398-4198-3. 
  33. ↑ Khan, FR „Deep Brain Stimulation Surgical Techniques“, . Brain Stimulation Lozano: . Amsterdam: Elsevier, 2013 — 28–30-bet. DOI:10.1016/B978-0-444-53497-2.00003-6. ISBN 978-0-444-53497-2. 
  34. ↑ Arle, J „Development of a Classic: the Todd-Wells Apparatus, the BRW, and the CRW Stereotactic Frames“, . Textbook of Stereotactic and Functional Neurosurgery Lozano: . Berlin: Springer-Verlag, 2009 — 456–461-bet. ISBN 978-3-540-69959-0. 
  35. ↑ "Invention of the N-localizer for stereotactic neurosurgery and its use in the Brown-Roberts-Wells stereotactic frame". Neurosurgery 70 (2 Supplement Operative): 173–176. June 2012. doi:10.1227/NEU.0b013e318246a4f7. PMID 22186842.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kompyuter_tomografiyasi&oldid=5188971" dan olindi