Mo'minlarning onalari

Muhammad payg'ambarning ayollari yoki mo'minlarning onalari (arabcha: أمهات المؤمنين ‎ - Muhammad payg'ambarga turmushga chiqqan ayollar.

Taniqli tarixchi Al- Masudiy oʻzining “Murujuz-zahab” kitobida Muhammadning 15 ta xotinlari borligini taʼkidlaydi. Vattning ta'kidlashicha, ko'plab qabilalar Muhammad bilan qarindoshlik da'vo qilgan, shuning uchun xotinlar ro'yxatini juda bo'rttirib ko'rsatishgan bo'lishi mumkin. U zot bor-yoʻgʻi oʻn bitta xotin (Xadicha r.a bilan) ismini aytadi, bu esa anʼanaviy gʻoyalarga yaqinroqdir (ikkita kanizakning nomini ham beradi) Muhammad Qurʼon kelishidan oldin ularning hammasiga uylangan, u yerda toʻrt nafardan ortiq boʻlish taqiqlangan edi.. Oysha onamizdan boshqa barcha xotinlar undan oldin turmushga chiqqanlar, yani bokira emas edilar. Barcha xotinlar "mo'minlarning (yoki haqiqiy imonlilarning) onasi" maqomiga ega edilar.

Xadicha binti Xuvaylid

Xadicha binti Xuvaylid (arabcha: خديجة بنت خويلد 555 - 619) - Muhammadning birinchi xotini, sodiqlarning onasi. U Makkaning Quraysh qabilasidan edi. Birinchi turmush oʻrtogʻi Atik ibn Azizdan qiz koʻrgan. Oʻlimidan soʻng Tamim qabilasidan Abu Holaga turmush qurib, undan bir oʻgʻil va ikki qiz tugʻdi. Abu Hola vafotidan keyin Muhammadga turmushga chiqdi.

Xadicha obro'li va fazilatli ayol edi. U savdo-sotiq bilan shug'ullangan va buning uchun u o'z nomidan Suriyada savdo operatsiyalarini amalga oshirgan odamlarni yollagan. Uning savdo vakillaridan biri Muhammad edi, bir kuni Xadichaning xizmatkori Maysara bilan birga chiqib, unga katta foyda keltirdi. Maysara unga Muhammad alayhissalomning rostgoʻyligi, aqli rasoligi va boshqa fazilatlari haqida ma’lumot berdi, shundan soʻng Xadicha oʻzining vakili, dugonasi Nafisa binti Munabbih orqali Muhammadga turmush qurishni taklif qildi. Bu taklifni qabul qildi/Oʻshanda Xadicha 40, Muhammad 25 yoshda edi. Bu nikohdan o'g'il al-Qosim, qizlari Zaynab, Ruqayya, Ummu Kulsum, Fotima va o'g'il Abdulloh tug'ildi.

Xadicha Muhammad SAV payg'ambar ekanliklariga birinchi bo'lib ishongan. U har doim erini hamma narsada qo'llab-quvvatlagan va Muhammad uni eng yaxshi ayol deb atagan. Umrlarining oxirigacha Xadichani yaxshi xotirasida saqladilar va uning vafotigacha u zotning yolgʻiz xotini boʻlib qoldi.

Sauda binti Zama

Sauda binti Zama ibn Qayis ibn Abd Shams (arabcha: سودة بنت زمعة noma'lum, Makka - noma'lum, Madina) - Muhammadning ikkinchi xotini, sodiqlarning onasi unvoniga ega. Muhammadga Saudga 53 yoshlarida, Xadicha vafotidan keyin va Madinaga koʻchirilgandan soʻng uylanganlar. U birinchi musulmonlardan biri as-Sakron ibn Amrning bevasi edi. Uning otasi Quraysh qabilasidan edi. Sauda bint Zama Efiopiyaga ko'chib kelgan birinchi ayol edi. Birinchi eri Makka mushriklari tomonidan zulmga uchragan amakivachchasi Sakron ibn Amr edi. Makkaga qaytgandan keyin Sakran vafot etdi. Sauda va Saqronning 637 yilda Jalula jangida shahid bo'lib vafot etgan o'g'li bor edi.

Muhammad paygʻambarligining oʻninchi yilida, Xadicha vafotidan bir necha yil oʻtib, Shavvol oyida Saudga uylandilar. U Muhammaddan katta edi . Sauda taqvodor ayol edi. Muhammad vafotidan keyin Sauda xayriya ishlariga pul sarflagan.Madinada xalifa Umar hukmronligining oxirida vafot etdi.

Oisha binti Abu Bakr

Oisha binti Abu Bakr eng yaqin hamrohi Abu Bakrning qizidir. Oisha zukkoligi bilan ajralib turardi va Xadichadan keyin xotinlar orasida eng sevimlisi deb nomlandi. U 615-yilda musulmonlarning Efiopiyaga koʻchishi paytida otasiga hamroh boʻlgan. 622-yilda u Muhammadga turmushga chiqadi. Oysha juda ko'p hadislarni, shu jumladan Muhammadning oilaviy hayotiga oid hadislarni etkazgan.Bu Muhammad o'z uyi devorlarida nima qilgani va aytgani haqidagi ma'lumotdir, aksariyat hollarda bunga faqat uning oila a'zolari guvoh bo'lishi mumkin edi. Ba'zi islom manbalariga ko'ra, Oisha Muhammadga 6 yoshida turmushga berilgan va nikoh boshlanganda u to'qqiz yoshda edi. Biroq, boshqa manbalarga ko'ra, u to'y paytida allaqachon o'n yoshda edi.

Ba'zi tarixiy yilnomalardan ma'lumotlar ham bor, unga ko'ra u o'n besh yoki hatto o'n yetti yoshda bo'lgan. Musulmon manbalari va tadqiqotlarida Oisha onamizning turli yoshlari uchraydi. Shu bilan birga, Ibn Hishom va boshqa baʼzi tarixchilarning maʼlumotlariga koʻra, Oisha (roziyallohu anho) islomni birinchi boʻlib qabul qilganlar qatorida boʻlgan, yaʼni nikoh paytida u 15 yoshda boʻlgan. Qolaversa, ayrim tarixchi va tadqiqotchilar Muhammaddan oldin Jubayr ibn Mutim unashtirilgani va u 17 yoshdan oshganiga oid dalillar keltiradi. Shuningdek, koʻplab tarixiy yilnomalarda hijriy 73 yilda 100 yoshida vafot etgan Oysha onamizning singlisi Asmo haqida ma’lumotlar berilgan. Demak, hijrat davrida (Muhammadning Makkadan Madinaga hijrati) u 27 yoshda edi. Shu bilan birga, Oysha o'zidan 10 yosh kichik ekanligi ma'lum. Va bu, o'z navbatida, Muhammadga turmushga chiqqan paytda u 17 yoshda bo'lganligini anglatadi.

Xalifa Usmon o'ldirilgach, u xalifaning qotillarini zudlik bilan jazolashni talab qilganlar qatorida edi. Yangi xalifa Ali ibn Abu Tolib tergovga shoshilmadi va xalifalikdagi vaziyatning barham topishini kutishni afzal ko'rdi. Bu Oisha roziyallohu anhoning qarindoshlari Talha va az-Zubayr boshchiligidagi askarlarni qo'zg'olonga ko'tarishiga sabab bo'ldi. Keng tarqalgan noto'g'ri tushuncha.Oysha va uning tarafdorlari xalifa deb tan olishdan bosh tortdilar. Aslida ularning maqsadi Usmonning qotillariga “teng mukofot” berish edi. Oysha tarafdorlari Basradagi jinoyatning 600 ga yaqin ishtirokchisini qatl qilib, adolatni oʻzlari amalga oshira boshladilar. Qoʻzgʻolonchilar dastlab Kufani egallab, keyin Basraga yoʻl olishdi, u yerda 656 - yilda tuyalar jangi boʻlib, Oisha tarafdorlari magʻlubiyatga uchradi. Oyshaning o'zi Makkaga hibsga olingan, u yerda ozod qilingan va keyin vafot etgan. Boshqa barcha mahbuslar ham Alining buyrugʻi bilan ozod qilindi.

Hafsa binti Umar

Hafsa binti Umar hamrohi Umarning qizi. U Muhammadning paygʻambarligi boshlanishidan taxminan besh yil oldin tugʻilgan va otasi bilan Makkada islomni qabul qilgan. Hafs zulmidan qochib, eri Xunais ibn Xuzaf bilan birga avval Habashistonga, keyin Madinaga hijrat qiladi. Hunaylar Badr va Uhud janglarida qatnashdilar. Uhud jangida ogʻir yaralanib vafot etadi.Hafsa beva qolgach, otasi Umar uni Usmon ibn Affonga, soʻngra Abu Bakr Siddiqga nikohlab bermoqchi boʻldi. Ularning birortasiga rozi bo'lmagan Umar Muhammadga murojaat qildi va u zot o'zim Hafsga uylanaman, qizi Ummu Kulsumni Usmonga beraman, deb javob berdi. Muhammad va Hafsa oʻrtasidagi nikoh hijriy 3-yilda boʻlgan. Bu vaqtda Muhammad Oisha binti Abu Bakr va Sauda binti Zamaga uylangan edilar. Hafsa oʻzining taqvodorligi, koʻp vaqtini Allohga ibodat bilan oʻtkazganligi va shu bilan birga irodaliligi bilan ajralib turardi. Hafsa rivoyat qilgan 60 ga yaqin hadis ma'lum. Shuningdek, u xalifa Abu Bakr davrida to'plangan Qur'onning birinchi nusxasini saqlab qoldi, keyin xalifa Usmonning iltimosiga binoan unga berildi va ko'paytirildi. Hafsa 60 yoshida Madinada vafot etgan.

Zaynab binti Xuzayma

Zaynab binti Xuzayma (arabcha: زينب بنت خزيمة 595 - 626) - Muhammadning uylanganidan uch oy o'tgach vafot etgan xotini. Zaynab binti Xuzayma Amir ibn Sasa qabilasidan edi. Ehtiyojmandlarga koʻrsatgan rahm-shafqati va e’tibori uchun u Ummu Masakin (kambagʻallarning onasi) laqabini oldi. Birinchi eri Tufayl ibn Horis edi. Tufayldan ajrashgach, Zaynab Badr jangida vafot etgan Ubayda ibn Horisga turmushga chiqdi.Hijriy 3-yilda Amir ibn Sasa qabilasi Muhammad alayhissalom vakillarini oʻldiradi, shu sababli bu qabila musulmonlar bilan munosabatlari keskin yomonlashadi. Muhammad qon toʻkilmasligi uchun bu qabila vakili boʻlgan Zaynab binti Xuzaymaga uylanishga qaror qildilar. Ularning nikohi hijriy 4-yilda boʻlgan. Toʻydan bir necha oy oʻtib Zaynab vafot etdi. U solih va taqvodor ayol boʻlib, koʻp vaqtini namoz bilan oʻtkazar edi..

Zaynab binti Jahsh

Zaynab binti Jahsh Muhammadning sahobasi Zayd ibn Horisning sobiq rafiqasi. Zaynab binti Jahsh birinchi musulmon ayollardan biri edi. U Muhammadning bashorati boshlanishidan taxminan 20 yil oldin tug'ilgan. Tug'ilganda uning ismi Barra edi, lekin Muhammad unga yangi ism - Zaynab qo'ydi. Turmushga chiqmagan qiz bo'lgan Zaynab birinchilardan bo'lib Madinaga ko'chib o'tdi. Muhammad uni ozod qilingan Zayd ibn Horisaga turmushga beroqchi bo'ldilar va shu bilan johiliyat davridagi odatlarni bekor qildi, unga ko'ra ozod ayol avvalgi qulga turmushga chiqa olmaydi. Zaynab va uning akalari bu nikohga qarshi edilar, ammo Ahzob surasining 36- oyati nozil boʻlgach, u bu nikohga rozi boʻldi. Uning Zayd ibn Horisa bilan nikohi baxtsiz boʻldi va Zayd xotini bilan ajrashishga qaror qildi. Muhammadning barcha nasihatlariga qaramay, bir yildan soʻng ajrashishdi.

Muhammad bu nikohning buzilishidan juda xafa bo'ldi. Vaziyatni oʻnglab, Zaynabga uylanmoqchi boʻldilar, lekin asrab olgan oʻgʻlining sobiq xotiniga uylanishni man qilgan johiliyat davri odatlari bunga toʻsqinlik qildi. Biroq oʻsha paytda bu odatni bekor qiluvchi , shu bilan birga asrab olingan bolalarga oʻz vasiylarining nomini qoʻyishni taqiqlovchi oyatlar nozil qilingan. Shundan soʻng, hijriy 5-yilda Muhammad Zaynab binti Jahshga uylandi. Zaynab mehnatkash, fazilatli va taqvodor ayol edi. U ko'p vaqtini namoz va ro'za bilan o'tkazdi. Zaynab binti Jahsh 53 yoshida Madinada vafot etdi. U Muhammadning vafotidan keyin vafot etgan birinchi xotini edi.

Juvayriya binti al-Horis

Juvayriya binti al-Horis Banu Mustalik qabilasining boshligʻi Horis ibn Dirorning qizi. Hijriy 5-yilda musulmonlar Mustalik qabilasini magʻlub etib, Juvayriya qoʻlga olindi. Uning otasi Muhammad alayhissalomning huzurlariga kelib, uni ozod qilishni soʻrab, tuyalar koʻrinishida fidya toʻlashga majbur boʻldi. Juvayriya ozod boʻlgach, Muhammaduning otasi va boshqa yaqin sheriklari bilan gaplashib,natijada ular islomni qabul qildilar. Shundan soʻng Muhammad Horis ibn Dirordan Juvayriyani nikohlab berishni soʻradilar. Nikohdan keyin musulmonlar 100 ga yaqin Mustalikiylar oilasini asirga ozod qildilar.

Safiya binti Huyay

Safiya binti Huyay ibn Axtab (arabcha: صفية بنت حيي بن أخطب 610, Madina - 670, Madina) - Muhammadning xotini, Banu Nodir qabilasining boshlig'i Huyayya ibn Axtabning qizi va Muhammad va musulmonlarning ashaddiy dushmani boʻlib, ansorlar va muhojirlar oʻrtasida janjal qilish imkoniyatini qoʻldan boy bermay, Quraysh bilan ittifoq tuzdi. Safiya yoshligida juda goʻzal boʻlgan, u yashagan Madinada ham unga turmushga chiqmoqchi boʻlganlar koʻp boʻlgan. Uning birinchi eri qabilasining mashhur shoiri Sallam bin Mishkam al-Qurayza edi, biroq ularning nikohi uzoq davom etmadi.

Madinaning yahudiy qabilalari (Banu Qaynuqa, Banu Nodir va Banu Qurayza) musulmonlar bilan tuzgan shartnomalarini buzgach, haydab chiqarildi va Banu Nodir Xaybarga joylashdi. Madinadan haydalgandan keyin Safiyaning otasi Muhammad bilan adovatini to'xtatmadi va bir marta arab qabilalari bilan Madinaga hujum qilishga kelishib oldi, ammo musulmonlar bu fitnadan xabar topdilar va Xaybarga ko'chib o'tishga qaror qildilar. Xaybar jangida Safiyaning otasi va eri halok boʻldi, Safiyaning oʻzi esa qabilasining boshqa vakillari bilan birga asirga olinadi. Asirga olingan Safiyani koʻrgan Muhammad uni oʻziga kanizak qilib oladi, keyin esa uni qullikdan ozod qiladi. Ozodlikka chiqqanidan keyin unga dinini saqlab, xohlagan joyiga borish yoki Muhammad bilan bilan qolishga qaror qildi. Muhammadning Safiyaga uylanishlari munosabati bilan ularning oldiga mehmonlar kelib, oʻzlari bilan taom olib kelishdi.Safiya Muhammadga uylanganda yoshi 17 yoshda edi. Usmon ibn Affon hukmronligining oxirida boshlangan gʻalayonlarda Safiya xalifaning yoniga oʻtib, uni himoya qilishga harakat qiladi. Safiya binti Huyay hijriy 50-yilda vafot etdi va Madinadagi Jannatul-Baqiy qabristoniga dafn qilindi.

Ramla binti Abu Sufyon

Ummu Habiba Ramla bint Abu Sufyon Qurayshning nufuzli rahbari Abu Sufyon ibn Harbning qizi. Islom dinini qabul qilishdan oldin, Ramla ota-bobolarining butparastlik e'tiqodidan voz kechdi va hanifalikni tan oldi. U islomni qabul qilishdan oldin nasroniy boʻlgan eri Ubaydulloh ibn Jahsh bilan birga Islomni qabul qilgan. Quraysh zulmidan qochib, Efiopiyaga hijrat qilishdi va u yerda Ubaydulla birdan dindan qaytdi (ridda) va yana nasroniylikni qabul qildi. Ramlani nasroniylikni qabul qilishga bo'lgan qat'iy urinishlariga qaramay, u Islomga sodiq qoldi va u bilan ajrashdi. Shundan so'ng u Makkaga qaytib kela olmadi, chunki otasi Abu Sufyon musulmonlarning ashaddiy raqibi edi. Bularning barchasidan xabar topgan Muhammad bu ayolning samimiy e'tiqodiga hayratini bildirdilar. U zot o'z vakilini Habashistonlik najoshiy Najoshiy huzuriga yuborib, Ramlani unga uylanish uchun Madinaga yuborishni iltimos qildi. Ular hijriy 7-yilda turmush qurishdi. Bu nikoh Muhammadga Makka mushriklarining yetakchisi Abu Sufyon bilan oʻrtasidagi ziddiyatni yumshatish imkonini berdi. Ramla binti Abu Sufyon taqvodor va taqvodor ayol edi. U 665 yilda, akasi Muoviya davrida, 70 yoshida vafot etdi. 65 dan ortiq hadislar ma'lum bo'lib, ular rivoyat qilgan.

Ummu Salama binti Abu Umaya

Ummu Salama binti Abu Umayya Muhammadning xotini. Uning asl ismi Hind edi, lekin hamma uni Ummu Salama deb bilar edi.Otasining ismi Umayya Abu ibn al-Mugʻira al-Mahzumiy, onasi Atika binti Amir edi. Umayya Abu ibn al-Mugʻiyra arablar orasida oʻzining saxiyligida kamdan-kam odam boʻlib, buning uchun uni hatto “sayohatchining xayrixohi” deb ham atashgan. Ummu Salama va uning turmush oʻrtogʻi Abdulloh ibn Abdulasad birinchi musulmonlardan boʻlib, buning uchun Qurayshlar hujumiga uchrab , Efiopiyaga hijrat qilishga majbur boʻldilar. 625-yil 23-martda Uhud jangida uning eri Abdulloh ibn Abdulasad olgan yaralaridan vafot etadi.

Abdulloh ibn Abdulasad Uhud jangida vafot etgach, u Ayyin al-Arab (arablarning bevasi) nomi bilan mashhur boʻldi. U kichkina bolalari bilan yolg'iz qoldi, ammo muhojirlar va ansorlardan yordam oldi.. Ammo u Muhammadning turmush qurish taklifiga rozi bo'ldi. Ummu Salamaning uchta farzandi bor edi va to'rtinchi farzandi Muhammad bilan turmush qurgandan so'ng tug'ildi Hijriy 62-yilda sakson toʻrt yoshida Madinada vafot etdi va Jannatul Boqiy qabristoniga dafn qilindi. Ummu Salama moʻminlarning soʻnggi tirik onasi edi.

Rayhana binti Zayd

Rayhana binti Zayd binti Amr (arabcha: ريحانة بنت زيد بن عمرو — Muhammadning xotinlaridan biri. Uning kanizakligi haqida xabarlar bor. Rayhana binti Zayd yahudiylarning Qurayza qabilasidan edi. Uning birinchi eri ma'lum bir Hakam edi. 626 yilda musulmonlarning Qurayza qabilasiga qarshi yurishidan so'ng u asirga olinib, Muhammadning huzurlariga bordi. U zot Rayxonani islom dinini qabul qilishga taklif qildilar, lekin u rad etdi. Biroz vaqt o'tgach, u Islomni qabul qilganini e'lon qildi va shundan keyin Muhammad uni qo'yib yubordi. Rayhona solih va taqvoli ayol edi. U Muhammadning boshqa xotinlaridan oldin vafot etdi.

Maymuna binti al-Horis

Maymuna binti al-Horis (594-674) Muhammadning amakisi Abbosning sobiq kelini edi. Uning tug'ilgan ismi BarrMuhammad Abbosning maslahati bilan hijriy 7-yilda unga uylandi. U uning oxirgi xotini edi, shundan keyin u hech kimga turmushga chiqmadi. Maymuna solih va taqvoli ayol edi. U zotning 70 ga yaqin hadislari ma'lum.

Mariya al-Qibtiya

Mariya al-Qibtiya (arabcha: مارية القبطية noma'lum, Misr - 637, Madina) - Muhammadning kanizagi, unga 628 yilda Misr hukmdori Mukaukis tomonidan sovg'a qilingan

Maryamning otasi obro'li kopt nasroniylaridan biri bo'lgan, onasi esa Rimlik edi. Hijriy 6-yilda (627-628)) MuhammadXatib ibn Abu Baltni Misr hukmdori Mukaukisga maktub bilan yubordi, unda u zot yangi e'tiqod paydo bo'lganligi haqida xabar berib, unga qo'shilishga taklif qildi. Maktubga javoban Mukaukis ko'plab sovg'alarni yubordi, jumladan Mariya va uning singlisi Sirinni ham. Madinaga yoʻlda qizlar Islom dinini qabul qilib, moʻmin musulmon ayollar sifatida Madinaga kirdilar.

Maryam Madinaga yetib kelgach, “al-Aliya” (hozirgi al-Avaliy) degan joyga joylashtirildi. Muhammadga turmushga chiqdi.Ikki yil o'tgach, Maryam Muhammadning o'g'lini tug'di, uning ismini Ibrohim qo'ydi. Tug'ilganidan 16 oy o'tgach, Ibrohim to'satdan kasal bo'lib, vafot etdi. 637 yilda Mariya al-Kibtiya vafot etdi va uning jasadi al-Baqiy qabristoniga dafn qilindi.

Mo'minlarning onalari

Muhammad alayhissalomning barcha xotinlari “moʻminlarning onalari” unvoni bilan taqdirlangan.

Adabiyotlar

• Али-заде А. А. Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY-SA 3.0)
• Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
• Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.] : in 12 vol. / ed. by P. J. Bearman, Th. Bianquis, C. E. Bosworth, E. van Donzel, B. Lewis, W. P. Heinrichs et al. — Leiden : E.J. Brill, 1960—2005. (платн.)
• Şakir M. Hz. Ademden bugüne kadar İslam tarihi. C. 2. İstanbul: Kahraman yayınları, 1993. S.153.