NATOga aʼzo davlatlar roʻyxati
NATO, Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (inglizcha: North Atlantic Treaty Organization, NATO; fransuzcha: Organisation du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) — Yevropa, Amerika Qoʻshma Shtatlari hamda Kanada kabi koʻpchilik mamlakatlar birlashgan jahondagi eng yirik harbiy va siyosiy jamlanmasi, yaʼni, „Yevropani tashqi taʼsirlardan himoya qilish“ uchun ushbu tashkilotga 4-aprel 1949-yil AQShda asos solingan. Tashkilot yaratilgan paytda 12 ta mamlakat aʼzo boʻlgan, hozirgi kunda esa aʼzolar soni 30 taga yetgan.
Tashkilot maqsadi
tahrirShimoliy Atlantika shartnomasi ittifoqiga qoʻshilgan mamlakatlar 1949-yilda tinch aholini xavfsizligini mustahkamlash maqsadida oldilaridagi Shimoliy Atlantika doirasidagi davlatlar bilan birlashishgan. Ittifoqqa aʼzo mamlakatlar yaxlit mudofaa tizimini yaratish va dunyo xavfsizligini saqlashni oʻz oldilariga maqsad qilishgan. 2010-yilda NATO "Zamonaviy mudofaaning ilgʻor ishtiroki" ijtimoiy harakati uchta muhim vazifalarni taqdim etdi, bular: jamoaviy mudofaa, inqirozni oldini olish va hamkorlik asosida xavfsizlikni kuchaytirish.
NATOga aʼzo mamlakatlar
tahrir
NATOga aʼzo davlatlar 1949-yil 4-aprelda Vashington shartnomasini imzolagan, shuningdek, Shimoliy Atlantika shartnomasining „10-moddasi“ va undan keyingi kelishuvlarga muvofiq hamda NATOga qoʻshilgan davlatlar mavjud hisoblanadi.
Hammasi boʻlib 30 ta davlat Shimoliy Atlantika alyansi aʼzosi[1], besh davlat hamkorlikni kengaytirish boʻyicha NATO dasturlarida ishtirok etadi, Serbiya NATO bilan individual hamkorlik rejasi dasturiga qoʻshilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Ittifoq mavjud boʻlgan davrda birorta ham davlat uni butunlay tark etmagan; Fransiya 1966-yilda blokning harbiy tashkilotini tark etgan va 2009-yilga kelin unga qayta qoʻshilgan.
Aʼzolik mezonlari
tahrirNATOga aʼzo davlatlar Vashington shartnomasida belgilangan tamoyillarga rioya qilishga kelishib olishgan[2][3]. Ittifoqqa qoʻshilish istagida boʻlgan davlatlar siyosiy muloqot va harbiy integratsiyani oʻz ichiga olgan koʻp bosqichli jarayondan oʻtishi va muayyan talablarga javob berishi lozim deb qaraladi, xususan:
- xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish;
- qonun ustuvorligi va inson huquqlari tamoyillariga sodiqligini namoyish etish;
- millatlararo nizolarni va tashqi hududiy nizolarni, ichki yurisdiktsiyaning bahsli masalalarini YXHT tamoyillariga muvofiq va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlarini oʻrnatishga intilish maqsadida tinch yoʻl bilan hal qilish;
- oʻz qurolli kuchlari ustidan tegishli demokratik va fuqarolik nazoratini oʻrnatish;
- Birlashgan Millatlar Tashkiloti maqsadlariga toʻgʻri kelmaydigan har qanday tarzda kuch ishlatish bilan tahdid qilish yoki qoʻllashdan tiyilish;
- ularning erkin institutlarini mustahkamlash hamda barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga hissa qo‘shish orqali tinch va do‘stona xalqaro munosabatlarni rivojlantirishga ko‘maklashish;
- Yevro-Atlantika Hamkorlik Kengashi ishini, „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturini va NATOga aʼzo boʻlmagan hamkor davlatlar bilan hamkorlikni rivojlantirishni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash va ishtirok etishni davom ettirish;
- iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy adolat va ekologik javobgarlik tamoyillariga rioya qilish orqali barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga sodiqligini namoyish etish;
- jamoaviy mudofaaga va Ittifoq oldida turgan yangi vazifalarni bajarishga harbiy xarakterdagi hissa qoʻshish, shuningdek, ularning mudofaa qobiliyatini bosqichma-bosqich oshirish boʻyicha majburiyatlarni olishga tayyor boʻlish;
- NATO institutlari ishida munosib ishtirok etish;
- standartlashtirish va birgalikda ishlashga intilish;
- Milliy dastur orqali bunday harbiy byudjetlarni rejalashtirish va amalga oshirish uchun muayyan mudofaa ustuvorliklariga mos keladigan zarur tuzilmani yaratish va kelajakda mumkin boʻlgan ishtirok etishga tayyorgarlik koʻrish uchun xodimlarni NATOning mavjud amaliyoti va protseduralari bilan tanishtirish uchun tegishli oʻqitish sxemalarini taʼminlash. ittifoq tuzilmalarining ishi;
- NATO tuzilmasi doirasida hamkorlikni taʼminlash va aʼzo boʻlishdan oldingi rasmiy huquqiy jarayonni taʼminlash uchun NATOni boshqaradigan tegishli huquqiy mexanizmlar va kelishuvlar bilan tanishish.
NATOga aʼzo davlatlar jadvali
tahrir| Bayrogʻi | Xaritada | Aʼzo davlat | Poytaxti | Aholisi[4] | Hududi[5] |
|---|---|---|---|---|---|
 |
.svg) |
Albaniya | Tirana | 3,088,385 | 28,748 km2 (11,100 kv mi) |
 |
.svg) |
Belgiya | Bryussel | 11,778,842 | 30,528 km2 (11,787 kv mi) |
 |
.svg) |
Bolgariya | Sofia | 6,919,180 | 110,879 km2 (42,811 kv mi) |
 |
.svg) |
Kanada | Ottava | 37,943,231 | 9,984,670 km2 (3,855,103 kv mi) |
 |
.svg) |
Xorvatiya | Zagreb | 4,208,973 | 56,594 km2 (21,851 kv mi) |
 |
.svg) |
Chexiya | Praga | 10,702,596 | 78,867 km2 (30,451 kv mi) |
 |
.svg) |
Daniya | Kopengagen | 5,894,687 | 42,943 km2 (16,580 kv mi)[6] 2,210,573 km2 (853,507 kv mi)[izoh 1] |
 |
.svg) |
Estoniya | Tallin | 1,220,042 | 45,228 km2 (17,463 kv mi) |
 |
.svg) |
Fransiya | Parij | 68,084,217 | 643,427 km2 (248,429 kv mi) |
 |
.svg) |
Germaniya[izoh 2] | Berlin | 79,903,481 | 357,022 km2 (137,847 kv mi) |
 |
.svg) |
Gretsiya | Afina | 10,569,703 | 131,957 km2 (50,949 kv mi) |
 |
.svg) |
Vengriya | Budapesht | 9,728,337 | 93,028 km2 (35,918 kv mi) |
 |
.svg) |
Islandiya | Reykyavik | 354,234 | 103,000 km2 (39,769 kv mi) |
 |
.svg) |
Italiya | Rim | 62,390,364 | 301,340 km2 (116,348 kv mi) |
 |
.svg) |
Latviya | Riga | 1,862,687 | 64,589 km2 (24,938 kv mi) |
 |
.svg) |
Litva | Vilnyus | 2,711,566 | 65,300 km2 (25,212 kv mi) |
 |
.svg) |
Lyuksemburg | Lyuksemburg | 639,589 | 2,586 km2 (998 kv mi) |
 |
.svg) |
Chernogoriya | Podgoritsa | 607,414 | 13,812 km2 (5,333 kv mi) |
 |
.svg) |
Niderlandiya | Amsterdam | 17,337,403 | 41,543 km2 (16,040 kv mi) |
 |
.svg) |
Shimoliy Makedoniya | Skopye | 2,128,262[izoh 3] | 25,713 km2 (9,928 kv mi) |
 |
.svg) |
Norvegiya | Oslo | 5,509,591 | 323,802 km2 (125,021 kv mi) |
 |
.svg) |
Polsha | Varshava | 38,185,913 | 312,685 km2 (120,728 kv mi) |
 |
.svg) |
Portugaliya | Lisbon | 10,263,850 | 92,090 km2 (35,556 kv mi) |
 |
.svg) |
Rumaniya | Buxarest | 21,230,362 | 238,391 km2 (92,043 kv mi) |
 |
.svg) |
Slovakiya | Bratislava | 5,436,066 | 49,035 km2 (18,933 kv mi) |
 |
.svg) |
Sloveniya | Lyublyana | 2,102,106 | 20,273 km2 (7,827 kv mi) |
 |
.svg) |
Ispaniya | Madrid | 47,260,584 | 505,370 km2 (195,124 kv mi) |
 |
.svg) |
Turkiya | Anqara | 82,482,383 | 783,562 km2 (302,535 kv mi) |
 |
.svg) |
Birlashgan Qirollik | London | 67,081,000 | 243,610 km2 (94,058 kv mi) |
 |
.svg) |
AQSH | Vashington | 334,998,398 | 9,833,520 km2 (3,796,743 kv mi) |
Manbalar
tahrir- ↑ Навроцкий, Владимир „Влияние реализации программы «Партнёрство ради мира» на процесс расширения НАТО“. Віче (февраль 2011). 2014-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 сентября 2014.
- ↑ {{{editor}}}: „Критерии членства в ВТО, ЕС и НАТО. Интеграционные перспективы Украины“ (uk) (2007). 2016-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Konrad-Adenauer-Stiftung „Что ожидается от новой администрации США во всем мире?“ (pdf) 71, 72. Институт Евро-Атлантического сотрудничества. 2014-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 августа 2014.[utochnit]
- ↑ „Member countries“. NATO (2020-yil 24-mart). 2020-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-mart.
- ↑ „Field Listing :: Area“. Central Intelligence Agency. 2014-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-mart.
- ↑ „AREA“. Statistics Denmark. 2019-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-yanvar.
- ↑ „North Macedonia — People and Society“. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2022-yil 1-yanvar.
NATO, Shimoliy Atlantika shartnomasi tashkiloti (inglizcha: North Atlantic Treaty Organization, NATO; fransuzcha: Organisation du traité de l'Atlantique Nord, OTAN) — Yevropa, Amerika Qoʻshma Shtatlari hamda Kanada kabi koʻpchilik mamlakatlar birlashgan jahondagi eng yirik harbiy va siyosiy jamlanmasi, yaʼni, „Yevropani tashqi taʼsirlardan himoya qilish“ uchun ushbu tashkilotga 4-aprel 1949-yil AQShda asos solingan. Tashkilot yaratilgan paytda 12 ta mamlakat aʼzo boʻlgan, hozirgi kunda esa aʼzolar soni 30 taga yetgan.
Tashkilot maqsadi
tahrirShimoliy Atlantika shartnomasi ittifoqiga qoʻshilgan mamlakatlar 1949-yilda tinch aholini xavfsizligini mustahkamlash maqsadida oldilaridagi Shimoliy Atlantika doirasidagi davlatlar bilan birlashishgan. Ittifoqqa aʼzo mamlakatlar yaxlit mudofaa tizimini yaratish va dunyo xavfsizligini saqlashni oʻz oldilariga maqsad qilishgan. 2010-yilda NATO "Zamonaviy mudofaaning ilgʻor ishtiroki" ijtimoiy harakati uchta muhim vazifalarni taqdim etdi, bular: jamoaviy mudofaa, inqirozni oldini olish va hamkorlik asosida xavfsizlikni kuchaytirish.
NATOga aʼzo mamlakatlar
tahrir NATOga aʼzo davlatlar 1949-yil 4-aprelda Vashington shartnomasini imzolagan, shuningdek, Shimoliy Atlantika shartnomasining „10-moddasi“ va undan keyingi kelishuvlarga muvofiq hamda NATOga qoʻshilgan davlatlar mavjud hisoblanadi.
Hammasi boʻlib 30 ta davlat Shimoliy Atlantika alyansi aʼzosi[1], besh davlat hamkorlikni kengaytirish boʻyicha NATO dasturlarida ishtirok etadi, Serbiya NATO bilan individual hamkorlik rejasi dasturiga qoʻshilish boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Ittifoq mavjud boʻlgan davrda birorta ham davlat uni butunlay tark etmagan; Fransiya 1966-yilda blokning harbiy tashkilotini tark etgan va 2009-yilga kelin unga qayta qoʻshilgan.
Aʼzolik mezonlari
tahrirNATOga aʼzo davlatlar Vashington shartnomasida belgilangan tamoyillarga rioya qilishga kelishib olishgan[2][3]. Ittifoqqa qoʻshilish istagida boʻlgan davlatlar siyosiy muloqot va harbiy integratsiyani oʻz ichiga olgan koʻp bosqichli jarayondan oʻtishi va muayyan talablarga javob berishi lozim deb qaraladi, xususan:
- xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish;
- qonun ustuvorligi va inson huquqlari tamoyillariga sodiqligini namoyish etish;
- millatlararo nizolarni va tashqi hududiy nizolarni, ichki yurisdiktsiyaning bahsli masalalarini YXHT tamoyillariga muvofiq va yaxshi qoʻshnichilik munosabatlarini oʻrnatishga intilish maqsadida tinch yoʻl bilan hal qilish;
- oʻz qurolli kuchlari ustidan tegishli demokratik va fuqarolik nazoratini oʻrnatish;
- Birlashgan Millatlar Tashkiloti maqsadlariga toʻgʻri kelmaydigan har qanday tarzda kuch ishlatish bilan tahdid qilish yoki qoʻllashdan tiyilish;
- ularning erkin institutlarini mustahkamlash hamda barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga hissa qo‘shish orqali tinch va do‘stona xalqaro munosabatlarni rivojlantirishga ko‘maklashish;
- Yevro-Atlantika Hamkorlik Kengashi ishini, „Tinchlik yoʻlida hamkorlik“ dasturini va NATOga aʼzo boʻlmagan hamkor davlatlar bilan hamkorlikni rivojlantirishni har tomonlama qoʻllab-quvvatlash va ishtirok etishni davom ettirish;
- iqtisodiy erkinlik, ijtimoiy adolat va ekologik javobgarlik tamoyillariga rioya qilish orqali barqarorlik va farovonlikni mustahkamlashga sodiqligini namoyish etish;
- jamoaviy mudofaaga va Ittifoq oldida turgan yangi vazifalarni bajarishga harbiy xarakterdagi hissa qoʻshish, shuningdek, ularning mudofaa qobiliyatini bosqichma-bosqich oshirish boʻyicha majburiyatlarni olishga tayyor boʻlish;
- NATO institutlari ishida munosib ishtirok etish;
- standartlashtirish va birgalikda ishlashga intilish;
- Milliy dastur orqali bunday harbiy byudjetlarni rejalashtirish va amalga oshirish uchun muayyan mudofaa ustuvorliklariga mos keladigan zarur tuzilmani yaratish va kelajakda mumkin boʻlgan ishtirok etishga tayyorgarlik koʻrish uchun xodimlarni NATOning mavjud amaliyoti va protseduralari bilan tanishtirish uchun tegishli oʻqitish sxemalarini taʼminlash. ittifoq tuzilmalarining ishi;
- NATO tuzilmasi doirasida hamkorlikni taʼminlash va aʼzo boʻlishdan oldingi rasmiy huquqiy jarayonni taʼminlash uchun NATOni boshqaradigan tegishli huquqiy mexanizmlar va kelishuvlar bilan tanishish.
NATOga aʼzo davlatlar jadvali
tahrir| Bayrogʻi | Xaritada | Aʼzo davlat | Poytaxti | Aholisi[4] | Hududi[5] |
|---|---|---|---|---|---|
| |
|
Albaniya | Tirana | 3,088,385 | 28,748 km2 (11,100 kv mi) |
| |
|
Belgiya | Bryussel | 11,778,842 | 30,528 km2 (11,787 kv mi) |
| |
|
Bolgariya | Sofia | 6,919,180 | 110,879 km2 (42,811 kv mi) |
| |
|
Kanada | Ottava | 37,943,231 | 9,984,670 km2 (3,855,103 kv mi) |
| |
|
Xorvatiya | Zagreb | 4,208,973 | 56,594 km2 (21,851 kv mi) |
| |
|
Chexiya | Praga | 10,702,596 | 78,867 km2 (30,451 kv mi) |
| |
|
Daniya | Kopengagen | 5,894,687 | 42,943 km2 (16,580 kv mi)[6] 2,210,573 km2 (853,507 kv mi)[izoh 1] |
| |
|
Estoniya | Tallin | 1,220,042 | 45,228 km2 (17,463 kv mi) |
| |
|
Fransiya | Parij | 68,084,217 | 643,427 km2 (248,429 kv mi) |
| |
|
Germaniya[izoh 2] | Berlin | 79,903,481 | 357,022 km2 (137,847 kv mi) |
| |
|
Gretsiya | Afina | 10,569,703 | 131,957 km2 (50,949 kv mi) |
| |
|
Vengriya | Budapesht | 9,728,337 | 93,028 km2 (35,918 kv mi) |
| |
|
Islandiya | Reykyavik | 354,234 | 103,000 km2 (39,769 kv mi) |
| |
|
Italiya | Rim | 62,390,364 | 301,340 km2 (116,348 kv mi) |
| |
|
Latviya | Riga | 1,862,687 | 64,589 km2 (24,938 kv mi) |
| |
|
Litva | Vilnyus | 2,711,566 | 65,300 km2 (25,212 kv mi) |
| |
|
Lyuksemburg | Lyuksemburg | 639,589 | 2,586 km2 (998 kv mi) |
| |
|
Chernogoriya | Podgoritsa | 607,414 | 13,812 km2 (5,333 kv mi) |
| |
|
Niderlandiya | Amsterdam | 17,337,403 | 41,543 km2 (16,040 kv mi) |
| |
|
Shimoliy Makedoniya | Skopye | 2,128,262[izoh 3] | 25,713 km2 (9,928 kv mi) |
| |
|
Norvegiya | Oslo | 5,509,591 | 323,802 km2 (125,021 kv mi) |
| |
|
Polsha | Varshava | 38,185,913 | 312,685 km2 (120,728 kv mi) |
| |
|
Portugaliya | Lisbon | 10,263,850 | 92,090 km2 (35,556 kv mi) |
| |
|
Rumaniya | Buxarest | 21,230,362 | 238,391 km2 (92,043 kv mi) |
| |
|
Slovakiya | Bratislava | 5,436,066 | 49,035 km2 (18,933 kv mi) |
| |
|
Sloveniya | Lyublyana | 2,102,106 | 20,273 km2 (7,827 kv mi) |
| |
|
Ispaniya | Madrid | 47,260,584 | 505,370 km2 (195,124 kv mi) |
| |
|
Turkiya | Anqara | 82,482,383 | 783,562 km2 (302,535 kv mi) |
| |
|
Birlashgan Qirollik | London | 67,081,000 | 243,610 km2 (94,058 kv mi) |
| |
|
AQSH | Vashington | 334,998,398 | 9,833,520 km2 (3,796,743 kv mi) |
Manbalar
tahrir- ↑ Навроцкий, Владимир „Влияние реализации программы «Партнёрство ради мира» на процесс расширения НАТО“. Віче (февраль 2011). 2014-yil 14-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 сентября 2014.
- ↑ {{{editor}}}: „Критерии членства в ВТО, ЕС и НАТО. Интеграционные перспективы Украины“ (uk) (2007). 2016-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ Konrad-Adenauer-Stiftung „Что ожидается от новой администрации США во всем мире?“ (pdf) 71, 72. Институт Евро-Атлантического сотрудничества. 2014-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 августа 2014.[utochnit]
- ↑ „Member countries“. NATO (2020-yil 24-mart). 2020-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 29-mart.
- ↑ „Field Listing :: Area“. Central Intelligence Agency. 2014-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 3-mart.
- ↑ „AREA“. Statistics Denmark. 2019-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-yanvar.
- ↑ „North Macedonia — People and Society“. Central Intelligence Agency. Qaraldi: 2022-yil 1-yanvar.
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "izoh", but no corresponding <references group="izoh"/> tag was found