Naqshidil Sulton
Naqshidil Sulton (usmonli turkcha: نقش دل سلطان ; 1761-yil — 1817-yil 28-iyul; forscha „Qalbga tikilgan kashta“ degan maʼnoni anglatadi) Usmonlilar imperiyasidagi Sulton Abdulhamid I ning oʻgʻli Mahmud II ning toʻqqizinchi va oxirgi turmush oʻrtogʻi edi.
| Naqshidil sulton | |
|---|---|
| Usmonli imperiyasida Volida sulton | |
 | |
| Saltanat | 28-Iyul 1808-yil – 28-Iyul 1817-yil |
| Tugʻilishi |
1761 Gruziya |
| Vafoti |
28-iyul 1817-yil Beshiktosh saroyi, Istanbul, Usmonli imperiyasi |
| Turmush oʻrtogʻi | Abdulhamid I |
| Dini | Sunni islom, avvalgisi Gruzin pravoslav |
MaʼlumotlarTahrirlash
Kelib chiqishiTahrirlash
Turli olimlarning fikriga koʻra, u Kavkaz mintaqasida boʻlgan oiladan chiqqan. Fikret Sarachoʻgʻli Istanbuldagi Toʻpqopi saroyi arxividan uning oʻlimi va dafn marosimiga oid hujjatlarni topdi. Nejdet Sakaogʻlu va Ibrohim Pazan kabi boshqa olimlar bu kelib chiqish nazariyasini davom ettirdilar va uning aslida gruzin ekanligini daʼvo qilishdi. U Usmonlilar saroyida ulgʻaygan va chuqur islomiy turkiy taʼlim olgan[1][2].
Shaxsga oid bahslarTahrirlash
U 1788-yilda dengizda gʻoyib boʻlgan Aimée du Buc de Rivery ekanligi va Napoleon Bonapartning sobiq rafiqasi imperator Jozefinaning uzoqdagi amakivachchasi boʻlganligi haqida xayoliy afsonalar mavjud. Ushbu afsonaga koʻra, Aimée du Buc de Rivery Barbar qaroqchilari tomonidan qoʻlga olingan va haram kanizaklari sifatida sotilgan, ammo bu haqda hech qanday dalil yoʻq.
Xatto 16-asr boshlariga toʻgʻri keladigan bir qancha qadimgi afsonalar allaqachon frantsuzlar va Usmonli monarxiyalari oʻrtasidagi aloqalarni koʻrsatgan. Bular siyosiy sabablarga koʻra uydirma boʻlib, ikki (bir-biriga bogʻliq boʻlgan) monarxiya oʻrtasidagi ittifoqlarni oqlash uchun moʻljallangan. Aimée-Nakshidil ertagi bu qadimgi ertaklarga bir nechta aniq parallelliklarni koʻrsatadi. Keyingi davrlarda bu va shunga oʻxshash haram ertaklari Frantsiyada Turkiya, Yaqin Sharq va umuman islomga nisbatan sirli va despotik tabiat deb qarashni davom ettirish uchun ishlatilgan, ammo aniqroq maʼlumotlar mavjud emas.
Biroq, ellik yil oʻtib, 1867-yilda Sultom Mahmudning oʻgʻli Sulton Abdulaziz Napoleon III mehmoni boʻlish uchun Parijga borganida. U Napoleon tomonidan katta ishtiyoq bilan kutib olindi va matbuotga buvilarining qarindoshlari borligini aytdi. Usmonlilar haramida qirollik aloqalari boʻlgan frantsuz ayoliga oid yana bir ixtiro qilingan anʼana Usmonli imperiyasi va Frantsiya hukmdorlarining siyosiy intilishlarini qoʻllab-quvvatlash uchun yaratilgan. Ixtiro qilingan anʼanalarning boshqa misollarida boʻlgani kabi, bu afsona ham tarixiy hodisa bilan erkin bogʻlangan. Dastlab bu afsona, xuddi oldingi afsonada boʻlgani kabi, ikki hukmdor oʻrtasidagi munosabatlarga ham urgʻu bergan[3].
Imperator turmush oʻrtogʻi sifatidaTahrirlash
Sulton Ahmad III ning qizi boʻlgan Nakshidil 1782-yilda Abdul Hamidga turmushga chiqdi. Unga „Yettinchi hasike“ unvoni berildi. 1783-yil 22-oktabrda u oʻzining birinchi farzandi, Shehzade Murod Seyfulloh ismli oʻgʻlini dunyoga keltirdi, u 1784-yil 3-martda chechakdan bir yoshida vafot etdi.
Bir yil oʻtgach, 1785-yil 20-iyulda u ikkinchi farzandi, oʻgʻli Shaxzoda Mahmudni (boʻlajak Sulton Mahmud II) tugʻdi[4].Bir yil oʻtib, 1786-yil 28-noyabrda u uchinchi farzandi, qizi Soliha Sultonni dunyoga keltirdi, u 1788-yil 10-aprelda bir yoshida vafot etdi[4].
1788-yilda Nakşidil Sultonahmetda „Nakşi Kadın Favvorasi“ deb nomlanuvchi qamoqxona yonidagi buloqni ishga tushirdi[4].Abdulhamid 1789-yilda vafot etganida beva qolgan.
Bevalik va Valide SultonTahrirlash
1807-yilda oʻgay oʻgʻli Sulton Mustafo IV taxtga oʻtirgandan soʻng, uning kundalik va haftalik mablagʻlari koʻtarildi. Bu yillarda Nakshidilning oylik va yillik daromad manbalari Fatih masjidi yaqinidagi Taşchi Xonda joylashgan uchta fermer xoʻjaligidan kelgan.
1809-yilda Uskudardagi Sarikadi qishlogʻi yaqinida „Nakshidil Sulton bulogʻi“ deb nomlanuvchi bir favvorani ishga tushirdi. 1817-yilda u Fotihda yana bir favvora, oshxona va oʻzining maqbarasini qurdi[4].
OʻlimTahrirlash
1816-yilda Nakshidil ogʻir kasallikka duchor boʻldi. Ikki yunon shifokori uni davolashga harakat qildi, lekin uni davolay olishmadi. Bosh tabib Nakshidilga Gumrukchu Usmon ogʻaning Chamlijadagi saroyida dam olishni maslahat berdi, lekin u yerdagi ob-havo uning sogʻligʻiga yomon taʼsir qildi va shu sababli u Beshiktosh saroyiga qaytib keldi va u yerda 1817-yil 22-avgustda sil kasalligidan vafot etdi. U Istanbulning Fotih shahrida joylashgan oʻzining maqbarasiga dafn etilgan[4].
Nakshidil vafot etgan vaqtda Istanbulda Fransiya elchisining rafiqasi oʻsha yerda bo‘lgan. U yozadi: [3]
| “ | Valide sulton vafot etdi. . . . Aytishlaricha, marhum Sulton frantsuz, asli amerikalik va u Nantda tug‘ilgan; qo'shimcha qilinishicha, ikki yoshida ota-onasi u bilan Amerikaga jo'nab ketishgan va ularni korsar qo'lga olib, Jazoirga olib ketgan va u erda halok bo'lgan. Kichkina qizni qul savdogar sotib oldi, u o'zining go'zalligiga ko'ra, bir kun kelib unga ko'rsatgan g'amxo'rligi uchun tovon to'lashini reja qilgan. U kutganida adashmagan; o'n to'rt yoshida u ko'zni qamashtiruvchi go'zal edi, u Grand-senyorga qarzdor bo'lgan o'lponga qo'shilish uchun Jazoir Deyida sotilgan. Abdulhamid huzuriga jo'natildi, u uni go'zal deb topdi va uni Kadin darajasiga ko'tardi, ya'ni unga uylandi. U unga bo'lajak hukmron sulton Mahmudni tug'ib berdi. Mahmud onasini azaldan katta hurmat qilgan. Aytishlaricha, u do'stona munosabatda cherkeslar yoki gruzinlardan ancha ustun bo'lgan, bu ajablanarli emas, chunki u frantsuz edi. | ” |
1818-yilda uning oʻgʻli Sulton Mahmud onasining xotirasiga „Nakshidil Sulton Sebil“ nomi bilan mashhur favvora (sebil) qurdirdi[4]. Uning oʻgʻli va nabirasi Abdulmejid I ham 1839-va 1861-yillarda sil kasalligidan vafot etgan[4].
FarzandlarTahrirlash
Abdul Hamid bilan birga Nakshidilning uchta farzandi bor edi:
- Shehzade Seyfulloh Murod (Topkapi saroyi, 22-oktyabr 1783-yil — Topkapi saroyi, 1785-yil 21-yanvar)[5]
- Mahmud II (To‘pkapi saroyi, 1785-yil 20-iyul — Istanbul, Turkiya, 1839-yil 1-iyul, Mahmud II maqbarasiga dafn etilgan), Usmonlilar imperiyasining 30-sultoni[5].
- Soliha Sulton (To‘pkapi saroyi, 1786-yil 27-noyabr — Topkapi saroyi, 1788 yil 10 aprel)[5].
GalereyaTahrirlash
Naksidil Valide Sulton maqbarasining ichki qismi
Naksidil Valide Sulton maqbarasi janub tomoni
Naksidil Valide Sulton maqbarasidagi favvora
Naksidil Valide Sulton maqbarasi gumbazi
ManbalarTahrirlash
- ↑ İbrahim Pazan. Padişah anneleri. Babıali Kültür Yayıncılığı, 2007. ISBN 978-9-944-11831-6.
- ↑ Sakaoğlu, Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Publications, 2008 — 358–360 bet. ISBN 978-9-753-29623-6.
- ↑ 3,0 3,1 Isom-Verhaaren 2006.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Uluçay 2011.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Sarıcaoğlu, Fikret. Kendi kaleminden bir Padişahın portresi Sultan I. Abdülhamid (1774-1789). Tatav, Tarih ve Tabiat Vakfı, 2001 — 17–18 bet. ISBN 978-9-756-59601-2.