Vikipediya

Pattadakal ibodatxona majmuasi

Pattadakal yaʼni Paṭṭadakallu yoki Raktapura deb ataladi, Shimoliy Karnatakada (Hindiston) eramizning Vll-Vlll-asrlarida hindu va Jain ibodatxonalari majmuasidir. Bagalakote tumanidagi Malaprabha daryosining gʻarbiy qirgʻogʻida joylashgan ushbu YuNESKOning Jahon merosi ob’ekti hisoblanadi[1][2] 14 milya (23 km) ni tashkil qiladi. Badamidan va taxminan 6 milya (9.7 km) uzoqlikda joylashgan, Aihole shahridan, ikkalasi ham Chalukya yodgorliklarining tarixiy ahamiyatga ega markazlari[3][4]. Yodgorlik Hindiston qonunlari boʻyicha qoʻriqlanadigan joy boʻlib, Hindiston arxeologik tadqiqoti (ASI) tomonidan boshqariladi[5].

YuNESKO Pattadakalni „Hindistonning shimoliy va janubidagi meʼmoriy shakllarning uygʻun aralashmasi“ va „eklektik sanʼat“ ning eng yuqori choʻqqisida tasvirlangan deb taʼriflagan[2]. Hind ibodatxonalari odatda Shivaga bagʻishlangan, ammo Vaishnavizm va Shaktizm ilohiyotining elementlari va afsonalari ham mavjud. Hind ibodatxonalaridagi frizlar turli Vedik va Puran tushunchalarini aks ettiradi, Ramayana, Mahabharata, Bhagavata Purana hikoyalarini, shuningdek, Panchatantra va Kiratarjuniya kabi boshqa hind matnlarining elementlarini tasvirlab beradi[2][4]. Jain ibodatxonasi faqat bitta Jinaga bagʻishlangan[4]. Murakkab frizlar va shimoliy va janubiy uslublarning uygʻunlashgan eng murakkab ibodatxonalari Papanatha va Virupaksha ibodatxonalarida joylashgan[6][7]. Virupaksha ibodatxonasi hindlarning faol uyi hisoblanadi.

Manzil tahrir

 

Tarixi tahrir

Pattadakal („toj kiyish joyi“) muqaddas joy hisoblangan, u yerda Malaprabha daryosi shimolga Himoloy va Kailasha togʻiga (uttara-vahini) burilib ketgan. Nomidan koʻrinib turibdiki, u Chalukya sulolasi davrida milodiy Vll asrda Vinayaditya kabi toj kiyish marosimlarida ishlatilgan[3][4]. Bu joyning boshqa nomlari „qizil tuproq vodiysi“ degan maʼnoni anglatuvchi Kisuvolal, „qizil shahar“ maʼnosini anglatuvchi Raktapura va „toj kiyish uchun qizil tuproq vodiysi“ degan maʼnoni anglatuvchi Pattada-Kisuvolal nomlari edi[3][8][9]. Hindiston arxeologik tadqiqoti maʼlumotlariga koʻra, bu sayt Shrivijaya matnlarida eslatib oʻtilgan va Ptolemey oʻzining Geografiyasida „Petirgal“ deb atagan edi.

Kadasiddheshwara ibodatxonasi tahrir

 
Ardhanarishvara (chap yarmi Shiva, oʻng yarmi Parvati) Kadasiddheswara ibodatxonasida.

Nisbatan kichik maʼbad boʻlgan Hindiston arxeologik tadqiqoti uni milodiy 7-asr oʻrtalariga, lekin Jorj Mishel uni 8-asrning boshlariga toʻgʻrilaydi. Maʼbad sharqqa qaragan va kvadrat garbha griha (sakrum muqaddas) atrofida qurilgan. Unda linga peetha (platforma) ustida joylashgan va Nandi buqasi unga tashqaridan qaragan, sakrum markazi atrofida mantapa bor. Boshqa mantapa kengaytirilgan eksenel sxemada aylanma yoʻlni taʼminlaydi. Maʼbadning katta qismi keyingi asrlarda eroziyaga uchragan yoki shikastlangan ekan. Shikhara (shpil) shimoliy Nagara uslubi (Rekhanagara) boʻlib, sharqda sukanasa proyeksiyasi mavjud. Sukanasa Parvati bilan birga shikastlangan Natarajaga ega boʻlib qolgan.

Jambulingeshvara ibodatxonasi tahrir

 
Jambulingeshvara ibodatxonasi tepasida joylashgan Nataraja sukanasa.

Chandrashekhara ibodatxonasi tahrir

 
Chandrashekhara ibodatxonasi.

Sangameshvara ibodatxonasi tahrir

Sangameshvara ibodatxonasi, shuningdek, Vijayeshvara ibodatxonasi deb ataladi, Chandrashekhara ibodatxonasining janubiy tomonida joylashgan, Dravida uslubidagi sharqqa qaragan katta ibodatxonadir[4]. Maʼbaddagi yozuvlar va boshqa dalillar uning 720-yildan 733-yilgacha boʻlgan davrini koʻrsatadi. Milodiy 734-yilda uning homiysi qiroli Vijayaditya vafoti natijasida maʼbad tugallanmagan, ammo keyingi asrlarda ish vaqti-vaqti bilan davom etgan[4]. Badami Chalukya hukmronligi davrida, milodiy 543-757-yillar orasida, boshqa muhim Sangameshvara ibodatxonalari, masalan, KuDavellidagi ibodatxonalar qurilgan, zamonaviy davrda bu maʼbad keng qamrovli tiklash ishlaridan soʻng Alampurga koʻchirildi[10]. Bu va boshqa ibodatxonalarda topilgan yozuvlarda turli asrlardagi homiy nomlari, jumladan hind malikalarining nomlari tilga olinadi va ular maʼbad meʼmorchiligi va sanʼatini faol qoʻllab-quvvatlaganliklarini aniq ravishda koʻrsatadi[4][11].

 
Sangameswara Shaiva ibodatxonasi devoridagi toʻliq boʻlmagan Vishnu avatar Varaha relyefi.

Kashi Vishvanatha ibodatxonasi tahrir

 
Kashi Vishvanatha ibodatxonasi Nandi bilan muqaddas joyga qaragan.

 

Manbalar tahrir

  1. ↑ „World Heritage Sites – Pattadakal“. Archaeological Survey of India. Qaraldi: 21-iyun 2016-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Group of Monuments at Pattadakal, UNESCO; See also Advisory Body Evaluation (ICOMOS), UNESCO
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 World Heritage Sites — Pattadakal — More Detail, Archaeological Survey of India, Government of India (2012)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Michell 2017.
  5. ↑ World Heritage Sites — Pattadakal; Group of Monuments at Pattadakal (1987), Karnataka; ASI, Government of India
  6. ↑ Cathleen Cummings 2014.
  7. ↑ Lippe 1967.
  8. ↑ „Pattadakal“. National Informatics Center. 2004-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-iyun 2016-yil.
  9. ↑ George Michell 2002.
  10. ↑ Carol Radcliffe Bolon (1985), The Durga Temple, Aihole, and the Saṅgameśvara Temple, KūḐavelli: A Sculptural Review, Ars Orientalis, The Smithsonian Institution and Department of the History of Art, University of Michigan, Vol. 15, pages 47-64
  11. ↑ Heather Elgood 2000. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pattadakal_ibodatxona_majmuasi&oldid=4211276" dan olindi