Pozvol shartnomasi
Pozvol, Pasvalys yoki Pozvol shartnomasi yoki tinchlik shartnomasi 1557-yil 5-14-sentabrda Livoniya Konfederatsiyasi va Polsha-Litva ittifoqi oʻrtasida tuzilgan tinchlik shartnomasi boʻlib, birinchisi oʻz hududlarini Polsha-Litva himoyasiga oldi[1]. Shartnomadan oldin Livoniya Konfederatsiyasi aʼzolari oʻrtasidagi kelishmovchiliklar va Polsha qiroli va Litva Buyuk Gersogi Sigismund II Avgust tomonidan harbiy bosim paydo boʻldi va rus podshosi Ivan IV ni Livoniya urushini boshlash uchun qoʻzgʻatdi[2].
Tarix tahrir
Tevtonik ritsarlarning buyuk ustasi Albert (Albrecht) protestant islohotini joriy qildi va Tevton ordeni davlatining janubiy qismini sekulyarizatsiya qildi, 1525-yilda Polsha himoyasi ostida Prussiya gersogligida Yevropadagi birinchi protestant davlatini yaratdi[4]. Uning Livoniya ordenlariga protestantizmni joriy qilish harakatlari qarshilikka uchradi va Livoniya Konfederatsiyasini ikkiga boʻldi[5].
Riga arxiyepiskopi sifatida oʻz yepiskopligida lyuteran cherkovi buyrugʻini amalga oshirishga uringan Albertning ukasi Vilgelm Meklenburg gersogi protestant Kristoferni yepiskop yordamchisi etib tayinlaganida, katolik mulklari isyon koʻtarib, Vilgelm va Kristoferni hibsga olishdi[5].
Ushbu mojaroda davom etayotgan Daniya vositachiligi Polsha qiroli va Litva Buyuk Gersogi Sigismund II Avgustning aralashuvi va Vilgelmning ukasi Albertning Krakov himoyachisining shartlari bilan bekor boʻldi[5]. Albert Vilgelm va Kristoferni ozod qilishni va Livoniya Konfederatsiyasi uning himoyasini qabul qilishni talab qildi[5]. U urush eʼlon qilgan[6] va oʻz talablarini taʼkidlash uchun qoʻshin toʻplagan[5], 1557-yil iyulda Livoniyaga joʻnab ketgach[7], livoniyaliklar taslim boʻlib, 14-sentabrda[8] uchta tegishli shartnoma[9] imzoladilar. Sigismund II Avgust armiyasining Pozvol (Pasvalis, Podzvol, Pozvol) yaqinidagi qarorgohda kelishuv boʻlib oʻtdi[10].
Uchala shartnoma ham Livoniya mulklari va Sigismund oʻrtasidagi munosabatlarga tegishli edi[11]. Dastlabki ikkita shartnoma Muqaddas Rim imperiyasi elchilarining vositachiligi natijasi boʻlib, 5-sentabrda tuzilgan[6]. Vilgelm arxiyepiskop lavozimiga qayta tiklandi, uning erkinligi va barcha avvalgi huquqlari tasdiqlandi[7]. Livoniya Litva bilan munosabatlarini tikladi va ikkala qirollik ham mudofaa va hujum shartnomasini tuzdilar[9]. Yangi grand master Vilgelm fon Fyurstenberg buyurtma uchun ittifoqni imzoladi[7] va boshqa ikkita shartnomani 14-sentabrda buyruqning boshqa aʼzolari bilan birga ratifikatsiya qildi[11].
Oqibatlari tahrir
Ittifoq Rossiya podsholigiga qarshi qaratilgan edi, keyin bu hududda gegemonlikka intildi va shartnomani casus belli deb hisobladi[1]. Mart oyida Podshoh Ivan IV „Dahshatli“ Novgorod shartnomasi bilan rus-shved urushini tugatgan va oʻsha paytdan boshlab Dorpat (Tartu) ning boʻysunishini daʼvo qilib, Livoniyaga eʼtibor qaratgan[5].
Livoniya urushi (1558-1583) boshlanishidan oldin podshoh Livoniyaga bostirib kirish orqali Pozvolga munosabat bildirdi[1]. Natijada, Reval (Tallin) himoya qilish uchun Shvetsiyaga murojaat qildi, Ösel (Saaremaa) Daniya-Norvegiya tomonidan bosib olindi va ordenning egasi Gottar fon Kettler Rossiya tomonidan bosib olingan tartib davlatidan qolgan narsalarni dunyoviylashtirib, uni rasman Sigismundga boʻysundirdi.
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 1,2 De Madariaga (2006), p. 127
- ↑ Frost (2000), pp. 4-5
- ↑ Frost (2000), p. 5
- ↑ Frost (2000), p. 2
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Frost (2000), p. 4
- ↑ 6,0 6,1 Tiberg (1984), p. 86
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Reddaway (1978), p. 353
- ↑ Lubieniecki (1995), p. 798
- ↑ 9,0 9,1 Macinnes et al. (2000), p. 67
- ↑ Kiaupa (2005), p. 107
- ↑ 11,0 11,1 Tiberg (1984), p. 90
Adabiyotlar tahrir
- De Madariaga, Isabel. Ivan the Terrible. Yale University Press, 2006 — 127 bet. ISBN 0-300-11973-9.
- Frost, Robert I. The Northern Wars. War, State and Society in Northeastern Europe 1558-1721. Longman, 2000. ISBN 978-0-582-06429-4.
- Kiaupa, Zigmantas. The history of Lithuania, 2, Baltos lankos, 2005. ISBN 9955-584-87-4.
- Lubieniecki, Stanisław. History of the Polish Reformation, Harvard theological studies Williams, George Huntston: . Fortress Press, 1995. ISBN 0-8006-7085-X.
- Ships, guns, and Bibles in the North Sea and Baltic States, c. 1350-c. 1700, Northern European Historical Research Network Proceedings. Tuckwell Press, 2000. ISBN 1-86232-167-1.
- Reddaway, William Fiddian. The Cambridge history of Poland. Octagon, 1978. ISBN 0-374-91250-5.
- Tiberg, Erik. Zur Vorgeschichte des Livländischen Krieges, Acta Universitatis Upsaliensis. Studia historica Upsaliensia (German). Almqvist och Wiksell, 1984. ISBN 91-554-1509-1.