Pulpit — tish boʻshligʻini toʻldirib turadigan gʻovak biriktiruvchi toʻqima — pulpaning yalligʻlanishi. P. davolanmasa, vaqt oʻtishi bilan oʻlgan pulpadagi Mikroorganizmlar mikroblar tish kanali orqali tish atrofidagi toʻqimalarga oʻtadi, natijada tish ildizi uchidagi toʻqimalar yalligʻlanib, periodontit kelib chiqadi Pulpaning yallig‘lanishi unga taʼsir etgan taassurotlar oqibatida kelib chiqadi. Bu taʼsirlarning

asosini kariyes bo‘shlig‘idagi mikroorganizmlar, ularning toksinlari, dentinning organik yemirilishi oqibatida hosil bo‘lgan taassurotlar,

kimyoviy va termik taʼsiri ostida kelib chiqadi. Pulpitni keltirib chiqaruvchi sabablarga quyidagilar kiradi:

— Ko‘pincha karyies kovagidagi infeksiyalar dentin kanallari orqali pulpa bo‘shlig‘iga kiradi va natijada yallig‘lanish hosil bo‘ladi.

— Pulpaning gematogen yallig‘lanishi ham kuzatilgan.

Masalan gripp, osteomiyelit va boshqa kasalliklarda.

— Jarohat tishning maʼlum qismi sinishi oqibatida tish bo‘shlig‘ining ochilib qolishi, kariyes kovagiga ishlov berish va shakllantirish jarayonida tish bo‘shlig‘ining ochilib qolishi, tishga sunʼiy qoplamalardan metallokeramika qoplamasini qo‘yish uchun charxlanganda pulpa kamerasining ochilib qolishi.

— Parodontda jarrohlik davo muolajalarini o‘tkazayotganda.

— Kimyoviy moddalar taʼsiri ostida (ayrim plomba ashyolari).

— Harorat taʼsiri ostida (kariyes kovagiga ishlov berish va sunʼiy qoplama qo‘yish maqsadida tish to‘qimalari charxlanganda).

Pulpitlar tasnifi: tahrir

Fayl:Pulpit2rd.jpg
Pulpit tishlarning tashqi ko'rinishi

I. O‘tkir pulpitlar.

a) qisman,

b) umumiy.

II. Surunkali pulpitlar.

a) fibroz,

b) gangrenoz,

d) gipertrofik.

III. Surunkali pulpit huruji.

Pulpitlarning har bir turi o‘ziga xos klinik belgilarga ega. Tashxis subyektiv va obyektiv belgilarga asoslanib aniqlanadi.

O‘TKIR PULPITLAR tahrir

O‘tkir o‘choqli pulpit tahrir

O‘tkir o‘choqli pulpitda bemor qisqa muddatli, xurujsimon termik taʼsir tufayli zo‘rayadigan og‘riqdan shikoyat qiladi. Og‘riqlar orasidagi oraliq davomli. Tunda og‘riqlar zo‘rayadi.

Og‘riqlar mexanik, ximik va termik taʼsirdan zo‘rayadi. Tashqi ko‘rik o‘zgarishsiz. Bemor og‘rigan tishni aniq ko‘rsatadi. Og‘iz bo‘shlig‘ida ko‘rik o‘tkazilganda chuqur kariyes kovagi borligi, zondlaganda pulpa bo‘shlig‘i yopiq va kovak tubi og‘riqliligi aniqlanadi. Sovuq va issiq taʼsirdan hosil bo‘lgan og‘riq to‘xtamaydi va og‘riqlar 10-20 daqiqa davom etadi. Pulpitning elektr sezuvchanligi pasaygan bo‘ladi.

O‘tkir umumiy pulpit tahrir

O‘tkir umumiy pulpitda bemor o‘z-o‘zidan hosil bo‘luvchi davomli, xurujsimon og‘riqdan shikoyat qiladi. Og‘riqlar orasidagi oraliq qisqargan. Og‘riqlar uchlamchi nerv shoxlari bo‘ylab uzatiladi va natijada bemor bezovta qilayotgan tishni aniq ko‘rsatib bera olmaydi. Zondlanganda pulpa bo‘shlig‘i yopiq. Termometriya iliqdan og‘riqli bo‘lib sovuq taʼsirdan og‘riqlarning susayishi kuzatiladi. Pulpaning elektr sezuvchanligi tishning hamma do‘mboqlarida pasaygan bo‘ladi. Perkussiya ayrim hollarda og‘riqli. Tunda og‘riqlar zo‘rayadi.

SURUNKALI PULPITLAR tahrir

Surunkali fibroz pulpit tahrir

Kasallik anamnezi aniqlanganda bezovta qilayotgan tish, avval o‘tkir pulpitga xos bo‘lgan og‘riqlar bilan bezovta qilganligi maʼlum bo‘ladi. Surunkali fibroz pulpitda og‘riqlar

mexanik va termik taʼsirlardan hosil bo‘ladi. Zondlanganda chuqur kariyes kovagi borligi, kariyes kovagi tish bo‘shlig‘i bilan tutashmaganligi va aniq zondlanganda bir nuqtada og‘riqli bo‘lib, qonaydi. Termometriya sovuq taʼsirdan og‘riqli bo‘lib hosil bo‘lgan og‘riq, avval sust bo‘lib borgan sari zo‘rayib boradi. EOD o‘tkazilganda pulpaning sezuvchanligi 20-40 mkA ga teng. Rentgenologik tekshirish ildiz uchida suyak to‘qimasining so‘rilishi kuzatiladi.

Surunkali gangrenoz pulpit tahrir

Surunkali gangrenoz pulpit o‘tkir pulpit va uzoq davom etgan surunkali fibroz pulpit oqibatida kelib chiqadi. Bemor termik taʼsirdan yaʼni issiqdan hosil bo‘lgan og‘riqdan

shikoyat qiladi. Og‘izdan noxush hid keladi. Zondlanganda kariyes bo‘shlig‘i tish bo‘shlig‘i bilan tutashgan va ayrim hollarda tutashmagan ham bo‘lishi mumkin. Tish bo‘shlig‘i zondlanganda og‘riq turli chuqurlikda hosil bo‘ladi, bu esa gangrenoz jarayonining qay darajada tarqalganligiga bog‘liq. Zondlanganda og‘riqning yo‘qligi pulpaning nobud

bo‘lganligi belgisidir. Pulpaning elektr sezuvchanligi pasaygan va u 40-90 mkA ga teng. Rentgenogrammada ildiz uchi to‘qimalarida so‘rilish kuzatiladi.

Surunkali gipertrofik pulpit tahrir

Surunkali fibroz pulpit oqibatida kelib chiqadi. Baʼzida qisqa muddatli og‘riq mexanik taʼsirdan va ayrim holatlarda issiq ovqatdan paydo bo‘lishi mumkin. Bemorlar mexanik taʼsir natijasida tishidan o‘sgan to‘qimaning qonashidan shikoyat qiladilar. Tishning toj qismi biroz yemirilgan, kariyes kovagidan o‘sib chiqqan granulyatsiyali o‘sma ko‘rinib turadi va zondlanganda qonaydi. Agar zondni chuqurroq kirgizsak og‘riqli reaksiya hosil bo‘ladi.

Surunkali pulpit huruji tahrir

Bemor o‘z-o‘zidan hosil bo‘luvchi hurujsimon og‘riqdan shikoyat qiladi. Og‘riqlar kuchli bo‘lib uchlamchi nerv shoxlari bo‘ylab irradiatsiya qilinadi. Ayrim hollarda og‘riqlar

simillovchi bo‘lib tishlaganda zo‘rayadi. Kasallik tarixi aniqlanganda tish, avval pulpitlarning biror bir turi bilan og‘riganligi maʼlum bo‘ladi. Zondlanganda tish bo‘shlig‘i ochiq, og‘riqli. Pulpaning elektr sezuvchanligi pasaygan. Rentgenogrammada tishning ildiz uchida periodontal yoriqning kengayganini va suyak to‘qimasining so‘rilishi kuzatiladi.

PULPITLARNI DAVOLASH tahrir

Pulpit kasalligini davolashdan asosiy maqsad tishning anatomik va funksional holatini tiklash. Pulpitlarni davolashning barcha usullarini quydagi ko‘rinishda tizimlashtirish mumkin.

Biologik usulda davolash tahrir

Fayl:Pulpit3rd.JPG
Pulpitlarni biologik usulda davolash: 1 – pulpa; 2 – davolovchi taglik; 3 – dentin; 4 –ajratuvchi taglik; 5 – plomba.

Davolashning bu usuli tish pulpasining to‘liq saqlanishini va hayotiy faolligini davom ettirishni taʼminlaydi. Davolash texnikasi klinik belgilarga qarab o‘ziga xos bo‘lishi mumkin. Tish kariyes kovagi charxlanayotgan paytda qo‘qqisdan pulpa bo‘shlig‘i ochilib qolgan (travmatik pulpit) taqdirda, kariyes kovagiga so‘lak tushirmaslikka harakat qilish zarur. Tezlik bilan kovakni biror iliq antiseptik bilan yuvib, quritib jarohatlangan sohaga tarkibida gidrooksi kalsiysi bo‘lgan pastadan qo‘yiladi. Kariyes kovagi suvli dentin bilan vaqtinchalik berkitiladi. Jarohatlangan tish 5-7 kun mobaynida bolani bezovta qilmasa, ikkinchi qatnovda vaqtinchalik plombani doimiy plomba bilan almashtiriladi. O‘tkir pulpitda birinchi murojaat paytida tish kariyes kovagi birmuncha kengaytirilib ochiladi. Kovak tub sathidagi yumshoq dentin 3-4 %li dikainning suvdagi eritmasi bilan yoki anestezin kristallari yordamida 2-3 minut mobaynida og‘riqsizlantiriladi. Shundan keyin kariyes kovagi tub sathi va devorlaridan jarohatlangan dentin to‘qimasi qavatma qavat ko‘chiriladi. Tish koronka bo‘shlig‘i kichik sharsimon bor yordamida ehtiyotkorlik bilan ochiladi. Bu hol umumiy o‘tkir diffuz pulpitda yallig‘langan pulpa kovagida yig‘ilgan ekssudatning oqib chiqishini va bir qadar pulpa to‘qimasida (qo‘yilgan davolovchi plomba taʼsirida) tiklanish jarayonlarini taʼminlaydi. Qisman (chegaralangan) o‘tkir pulpitda koronka bo‘shlig‘ini ataylab ochish shart emas. Yallig‘lanish natijasida hosil bo‘lgan pulpa bo‘shlig‘idagi ekssudat shakllanmagan bo‘lib, anchagina keng ildiz kanallari orqali sizib oqib, pastga tushishi mumkin. Yupqa dentin qavati dentin yo‘llari orqali kovakka qo‘yilgan dori diffuz yo‘li bilan yallig‘langan pulpaga bemalol o‘tib, taʼsir ko‘rsatadi.

Vital amputatsiya usuli tahrir

Bu usul pulpaning faqat toj qismini olib tashlash va ildiz qismidagi pulpani saqlab qolishga asoslangan. Ushbu usulda davolash uchun ko‘rsatmalar:

1. Shakllanmagan ildizli sut va doimiy tishlarda (asosan oldingi guruh) kechadigan surunkali fibroz pulpitda;

2. O‘tkir mexanik jarohat natijasida koronka qismi sinib, pulpa ochilib qolgan hollarda (jarohatdan keyin 48 soat mobaynida).

Davolash quyidagi bosqichlardan iborat:

1. Og‘riqsizlantirish;

2. Borlarni tez-tez almashtirib, kariyes kovagidagi nekrozga uchragan to‘qimalarni qatlamma-qatlam olib tashlash;

3. Kariyes kovagini antiseptik eritmalar bilan yuvib quritish;

4. Sterillangan bor yordamida pulpa bo‘shlig‘ini ochish va toj qismidagi pulpani amputatsiya qilish;

5. Qonni to‘xtatish;

6. Pulpa bo‘shlig‘ining tub qatlamiga tarkibida gidrooksi kalsiysi bo‘lgan pasta qo‘yib steril paxta ustidan 5-7 kunga suvli dentin bilan berkitish;

7. 5-7 kun ichida bezovta qilmasa, doimiy plombaga almashtirish.

Vital eksternatsiya usuli tahrir

Vital eksternatsiya usuli bilan davolanganda bemor bir marta keladi va pulpani nekroz qiluvchi vositalardan foydalanmaydi. Vital eksternatsiya usuli quyidagi bosqichlardan iborat:

1. Og‘riqsizlantirish. Buning uchun o‘tkazuvchi va infiltratsiya usullaridan foydalaniladi;

2. Kariyes kovagini charxlash, tish bo‘shlig‘ini ochish;

3. Toj qismidagi va ildiz qismidagi pulpani olib tashlash;

4. Ildiz kanaliga mexanik va dorili ishlov berish;

5. Ildiz kanalini plombalash;

6. Doimiy plomba qo‘yish.

Hozirda pulpitlarni davolashda vital eksternatsiya usulidan keng foydalaniladi.

Divital eksternatsiya usuli tahrir

Divital eksternatsiya usulida davolash uchun bemor ikki marta keladi va pulpani nekroz qiluvchi vositalardan foydalaniladi.

Ko‘rsatma: o‘tkir umumiy pulpit, surunkali pulpitlar, surunkali pulpit huruji.

Qarshi ko‘rsatmalar: ildizi shakllanmagan tishlar, ildizi so‘rilgan sut tishlar, ildiz kanali yomon o‘tuvchi premolyar va molyar tishlar.

Pulpani to‘liq olib tashlash nekroz qiluvchi pastalar (mishyakli pasta) qo‘yilganidan so‘ng amalga oshiriladi.

Divital eksternatsiya usuli quyidagi bosqichlardan iborat:

Birinchi qatnov

1. Og‘riqsizlantirish;

2. Kichik o‘lchamli sharsimon yoki teskari konus shaklli bor yordamida tish bo‘shlig‘ini bir nuqtada ochish;

3. Tish bo‘shlig‘ining ochilgan, qonayotgan nuqtasiga mishyak pastasi, og‘riqsizlantiruvchi suyuqlikka xo‘llangan paxta tamponi bilan qo‘yish. So‘ng suvli dentin bilan berkitish. Nekroz qiluvchi pasta bir ildizli tishlarda 24 soatga, ko‘pildizli tishlarda 48 soatga qoldiriladi. Surunkali gipertrofik pulpitda nekroz qiluvchi pastani 1,5-2 marta oshirish lozim bo‘ladi.

Ikkinchi qatnov

1. Vaqtinchalik plombani olib tashlash;

2. Kariyes kovagini charxlash tish bo‘shlig‘ini ochish;

3. Nekroz bo‘lgan pulpani olib tashlash;

4. Ildiz kanalida mexanik va dori-darmon bilan ishlov berish;

5. Ildiz kanalini plombalash;

6. Ildiz kanalini to‘liq plombalanganligini rentgenogramma yordamida tekshirish;

7. Doimiy plomba qo‘yib tishning anatomik shaklini tiklash.

Hozirgi vaqtda ushbu usul kam qo‘llaniladi.

Divital amputatsiya usuli tahrir

Divital amputatsiya usuli o‘tkir umumiy pulpit, surunkali pulpitlarni davolashda qo‘llaniladi. Bu usul quyidagi bosqichlardan iborat.

1. Og‘riqsizlantirish;

2. Kariyes kovagini charxlash, tish bo‘shlig‘ini ochish;

3. Toj qismidagi pulpani olib tashlash;

4. Ildiz qismidagi pulpani mumlash. Buning uchun rezorsinformalin eritmasini ildiz kanallariga yuborish va plombalash.

Pulpitlarni davolashda vujudga kelishi mumkin bo‘lgan asoratlar.

1. Biologik usul bilan davolashda ko‘rsatmani to‘g‘ri aniqlamaslik;

2. Tashxisni noto‘g‘ri aniqlanishi;

3. Ildiz yoki bifurkatsiya sohasi perforatsiyasi;

4. Ildiz kanalida endodontik asbobning sinishi;

5. Ildiz kanali uchun plombani noto‘g‘ri tanlanishi;

6. Ildiz kanalini to‘liq plombalanmasligi;

7. Ildiz kanalini plombalashda plomba ashyosini ildiz uchi teshigidan chiqarib yuborish;

8. Davolashning divitalizatsiya usuli qo‘llanilganda vaqtinchalik plombani noto‘g‘ri qo‘yilishi sababli tishda og‘riq paydo bo‘lishi;

9. Arsenat kislotasining ortiqcha miqdorda qo‘yilganligi yoki ko‘rsatilgan muddatdan uzoqroq vaqt mobaynida tish kovagida qolishi oqibatida periodontning yallig‘lanishi.

Tayanch iboralar: tahrir

Pulpit — pulpa to‘qimasining yallig‘lanishi;

Vital amputatsiya usuli — pulpaning faqat toj qismini olib tashlash va ildiz qismidagi pulpani saqlab qolishga asoslangan davolash usuli;

Vital eksternatsiya usuli — bemorning birinchi qatnovida pulpani nekroz qiluvchi vositalardan foydalanilmasdan to‘liqligicha olishga asoslangan davolash usuli;

Divital eksternatsiya usuli — pulpani nekroz qiluvchi vositalardan foydalanilgan holda, ikki qatnovda davolashga asoslangan usul;

Arsenat kislotasi — nekroz qiluvchi vosita.

Ekssudat — suyuqlik[1].

Yana qarang tahrir

Manbalar tahrir

  1. N.A. TASHPULATOVA. Stomatologik kasalliklar. «Fan va texnologiya» 2016.