Qoraqalpoq oshxonasi

Qoraqalpoq oshxonasi (qoraqalpoq tilida: qaraqalpaq asxanası) — qoraqalpoqlarning anʼanaviy taomnomasini oʻz ichiga olgan, qoʻshni Markaziy Osiyo xalqlari: oʻzbeklar, turkmanlar, qozoqlar hamda qirgʻizlarning oshpazlik sanʼati tajribalarini mujassamlashtirgan oʻziga xos milliy oshxona.

Qoraqalpoq oshxonasining xususiyatlari

Goʻshtli taomlar uchun asosan mol goʻshti, qoʻzichoq, tuya, ot goʻshti, quyon va parranda goʻshtlaridan foydalaniladi. Qoʻzi va mol goʻshtidan tayyorlangan taomlari esa mashhur. Qoraqalpoqlar musulmon boʻlgani sababli choʻchqa goʻshti tanovul qilishmaydi.

Taom tayyorlash uchun ishlatiladigan don, bugʻdoy uni, tariq, guruch, loviya, joʻxori kabi masalliqlar Qoraqolpoq oshxonasining ajralmas qismi sifatida eʼtirof etiladi. Kartoshka va sabzavotlar koʻproq isteʼmol qilinadi.

Taomlari asosan qovurish va pishirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Goʻsht va qaynatilgan taom turlari keng tarqalgan. Qoraqalpoq oshxonasining asosini qovurilgan goʻsht va qaynatilgan xamir aralashmasidan iborat taomlar tashkil etadi.

Eng keng tarqalgan taomlar — gurtik, palov, lagʻmon, manpar, shavla, manti, somsa, chuchvara, shoʻrva, mashaba shoʻrvadir.

Deyarli barcha taomlar bugʻdoy unidan tayyorlangan dumaloq nonlar bilan birga isteʼmol qilinadi.

Ovqatlanish davomida choy tortiq qilinadi. Bular asosan sutli, yashil yoki qora choy turlaridir. Bu odat oʻrta asrlarda koʻchmanchilar orasida keng tarqalgan boʻlib, bugungi kunda u nafaqat qoraqalpoqlar, balki oʻzbek, qozoq, turkmanlar va qirgʻizlar orasida ham mavjud.

Milliy taomlar

Oʻrta Osiyoning boshqa xalqlari qatori qoraqalpoqlar ham palov, shoʻrva, manti va boshqa koʻplab sharq xalqlariga oid boʻlgan taomlarini pishirib keladilar. Albatta, qoraqalpoq oshxonasining oʻziga xos xususiyatlari bor. Anʼanaviy taomlari boʻlgan: gurtik, palau, shaule (shavla), lagʻmon, kespas, boʻrek (chuchvara), aksaulak, karma, mashaba, guruch, goʻje, samsa, kirmish, goʻsh nan, zagara nan (zogʻora non) va boshqalar mavjud.

Keng tarqalgan taomlari

Qoraqalpoqlarning eng keng tarqalgan taomlaridan biri juveri gurtik (joʻxori unidan tayyorlangan beshbarmoq) va may gurtik (sariyogʻli beshbarmoq)dir. Bu taom qadimiy taom boʻlsa-da, uni hozirda ham qoraqalpoq ayollari koʻp tayyorlab keladilar. Bugʻdoy unidan katta xamirli chuchvara tayyorlash faqat qoraqalpoq oshxonasiga xos boʻlib, boshqa turkiy xalqlarda, xususan, qozoq, qirgʻiz va boshqirdlarda uchramaydi.

Qoraqalpoqlarning yana bir keng tarqalgan anʼanaviy taomi — goʻshtli turamadir.

Turama

Qoraqalpoqlarning eng mashhur anʼanaviy goʻshtli taomi turama (durama) boʻlib, u koʻp goʻshtli taom sirasiga kiradi. Idishning nomi tur soʻzidan olingan boʻlib, sochmoq maʼnosini bildiradi^[1]^[2]. Taom uchun asosan bugʻdoy unidan foydalaniladi. Qaynatilgan goʻsht, odatda, erkaklar tomonidan mayda qilib toʻgʻrab chiqiladi. Shundan soʻng, mayda toʻgʻralgan goʻsht aralashtiriladi. Uch yoki undan ortiq kishi uchun turama ovqatga qoʻshilgan bulon bilan umumiy idishda tortiladi. Turamaga bulondan tashqari, baʼzan tuzlama yoki serebe sousi qoʻshilishi mumkin. Ushbu taomning boshqa xalqlarda oʻxshashlari: noʻgʻay turamasi, qozoq norini, oʻzbek norini kabilardir. Bu taomlar oʻz navbatida beshbarmoqning boshqa turlari hisoblanadi^[3].

Asosiy taomlar va shoʻrvalar

Dimlama — sabzavotli pishirilgan goʻshtli taom
Doʻlma
Kabob
Qovurdoq
Qatiqli shoʻrva
Lagʻmon
Manti
Moshkichiri
Moshxoʻrda — mosh bilan tayyorlanadigan guruchli shoʻrva
Palov
Somsa
Ugra (lapsha)
Chalop — qatiq asosidagi sovuq shoʻrva
Chuchvara
Shavla
Shoʻrva — kartoshka va goʻshtli oddiy shoʻrva

Sutli mahsulotlar

Qatiq — sutni fermentatsiyalash natijasida olinadigan yuqori kaloriyali oziq-ovqat mahsuloti
Suzma — qatiqni filtrlash orqali olinadigan qalin, nordon sut mahsuloti
Qurt — keng tarqalgan sut mahsulotlaridan biri
Ayron — yuqori kaloriyali oziq-ovqat mahsuloti. Suzmaga suv va tuz qoʻshib olinadi
Qimiz — ot sutidan olinadigan anʼanaviy ichimlik turi

Manbalar

↑ М. P. Фасмер. Этимологический словарь русского языка. М.: Прогресс. 1964—1973.
↑ Назаров П. С. К этнографии башкир //Этнографическое обозрение. 1890. № 1. 185-b.
↑ „«Национальные кухни наших народов», В. В. Похлебкин“. 2013-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.

Adabiyotlar

Исай Абрамович Фельдман. Кухня народов СССР, Киев, 1990 — 238-bet. ISBN 5-88520-098-X.

Havolalar

[fasmer-1] М. P. Фасмер. Этимологический словарь русского языка. М.: Прогресс. 1964—1973.

[2] Назаров П. С. К этнографии башкир //Этнографическое обозрение. 1890. № 1. 185-b.

[3] „«Национальные кухни наших народов», В. В. Похлебкин“. 2013-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.

[1]

[2]

[3]