Qoraqalpoq oshxonasi
Qoraqalpoq oshxonasi (qoraqalpoq tilida: qaraqalpaq asxanası) — qoraqalpoqlarning anʼanaviy oshxonasi boʻlib, unda qoʻshni Markaziy Osiyo xalqlari boʻlgan: oʻzbeklar, turkmanlar, qozoqlar hamda qirgʻizlarning oshpazlik sanʼati tajribalarini oʻz ichiga olgan oʻziga xos milliy taomlar jamlanmasi nazarda tutiladi.
Qoraqalpoq oshxonasining xususiyatlari tahrir
Goʻshtli taomlar uchun asosan mol goʻshti, qoʻzichoq, tuya, ot goʻshti, quyon va parranda goʻshtlaridan foydalaniladi. Qoʻzi va mol goʻshtidan tayyorlangan taomlari esa mashhur. Qoraqalpoqlar musulmon boʻlgani sababli choʻchqa goʻshti tanovvul qilishmaydi.
Taom tayyorlash uchun ishlatiladigan don, bugʻdoy uni, tariq, guruch, loviya, joʻxori kabi masalliqlar Qoraqolpoq oshxonasining ajralmas qismi sifatida eʼtirof etiladi. Kartoshka va sabzavotlar koʻproq isteʼmol qilinadi.
Taomlari asosan qovurish va pishirish yoʻli bilan tayyorlanadi. Goʻsht va qaynatilgan taom turlari keng tarqalgan. Qoraqalpoq oshxonasining asosini qovurilgan goʻsht va qaynatilgan xamir aralashmasidan iborat taomlar tashkil etadi.
Eng keng tarqalgan taomlar — gurtuk, palov, lagʻmon, manpar, shavla, manti, somsa, chuchvara, shoʻrva, mashaba shoʻrvadir.
Deyarli barcha taomlar bugʻdoy unidan tayyorlangan dumaloq nonlar bilan birga isteʼmol qilinadi.
Ovqatlanish davomida choy tortiq qilinadi. Bular asosan sutli, yashil yoki qora choy turlaridir. Bu odat oʻrta asrlarda koʻchmanchilar orasida keng tarqalgan boʻlib, bugungi kunda u nafaqat qoraqalpoqlar, balki oʻzbek, qozoq, turkmanlar va qirgʻizlar orasida ham mavjud.
Milliy taomlar tahrir
Oʻrta Osiyoning boshqa xalqlari qatori qoraqalpoqlar ham palov, osh, manti va boshqa koʻplab sharq xalqlariga oid boʻlgan taomlarini pishirib keladilar. Albatta, qoraqalpoq oshxonasining oʻziga xos xususiyatlari bor. Anʼanaviy taomlari boʻlgan: gurtuk, palau, shaule (shiovla), lagʻmon, kespas, berek (chuchvara), aksaulak, karma, mashaba, guruch, goʻje, samsa, kirmish, goʻsh nan, zagara nan (zogʻora non) va boshqalar mavjud.
Keng tarqalgan taomlari tahrir
Qoraqalpoqlarning eng keng tarqalgan taomlaridan biri jueri gurtik (joʻxori unidan tayyorlangan beshbarmoq) va may gurtik (sariyogʻli beshbarmoq)dir. Bu taom qadimiy taom boʻlsa-da, uni hozirda ham qoraqalpoq ayollari koʻp tayyorlab keladilar. Bugʻdoy unidan katta xamirli chuchvara tayyorlash faqat qoraqalpoq oshxonasiga xos boʻlib, boshqa turkiy xalqlarda, xususan, qozoq, qirgʻiz va boshqirdlarda uchramaydi.
Qoraqalpoqlarning yana bir keng tarqalgan anʼanaviy taomi — goʻshtli turamadir.
Turama tahrir
Qoraqalpoqlarning eng mashhur anʼanaviy goʻshtli taomi turama (durama) boʻlib, u koʻp goʻshtli taom sirasiga kiradi. Idishning nomi tur soʻzidan olingan boʻlib, sochmoq maʼnosini bildiradi[1][2]. Taom uchun asosan bugʻdoy unidan foydalaniladi. Qaynatilgan goʻsht, odatda, erkaklar tomonidan mayda qilib toʻgʻrab chiqiladi. Shundan soʻng, mayda toʻgʻralgan goʻsht aralashtiriladi. Uch yoki undan ortiq kishi uchun turama ovqatga qoʻshilgan bulon bilan umumiy idishda xizmat qiladi. Turamaga bulyondan tashqari, baʼzan tuzlangan yoki serebe sousi qoʻshilishi mumkin. Ushbu taomning boshqa xalqlarda oʻxshashlari: noʻgʻay turamasi, qozoq norini, oʻzbek norini kabilardir. Bu taomlar oʻz navbatida beshbarmoqning boshqa turlari hisoblanadi[3].
Asosiy taomlar va shoʻrvalar tahrir
- Dimlama — sabzavotli pishirilgan goʻshtli taom
- Doʻlma
- Kabob
- Qovudoq
- Qatiqli palov
- Somsa
- Chalop — yogurt bilan sovuq shoʻrva
- Chuchvara
- Shovla
- Shoʻrva — bu soʻz odatda umumiy qilib barcha shoʻrva turlarini ifodalash uchun ishlatiladi.
Sutli mahsulotlar tahrir
- Qatiq — sutni fermentatsiyalash natijasida olinadigan yuqori kaloriyali oziq-ovqat mahsulotidir.
- Suzma — qatiqni filtrlash orqali olinadigan qalin, nordon sut mahsulotidir.
- Qurt — keng tarqalgan sut mahsulotlaridan biri.
- Ayron — yuqori kaloriyali oziq-ovqat mahsuloti. Suzmaga suv va tuz qoʻshib olinadi.
- Qimiz — ot sutidan olinadigan anʼanaviy ichimlik turi.
Manbalar tahrir
- ↑ М. P. Фасмер. Этимологический словарь русского языка. М.: Прогресс. 1964—1973.
- ↑ Назаров П. С. К этнографии башкир //Этнографическое обозрение. 1890. № 1. С. 185.
- ↑ „«Национальные кухни наших народов», В. В. Похлебкин“. 2013-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
Adabiyotlar tahrir
- Исай Абрамович Фельдман. Кухня народов СССР, Киев, 1990 — 238 bet. ISBN 5-88520-098-X.