Qozon hodisasi

Qozon hodisasi – 1970–1980-yillarda Qozon shahrida va Tatar Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasining bir qator shaharlarida kichik yoshdagi va voyaga yetmagan shaxslardan tashkil topgan ko‘plab to‘dalarning umumiy nomi. Qozon chekkasidagi ishchilar yashaydigan tumanlardan kelgan oʻsmirlar oʻzlari yashaydigan tumanlar yoki koʻchalar nomlariga mos keladigan nomlarni olgan yoshlar toʻdalariga birlashdilar. Toʻdalar shahardagi hudud uchun kurasha boshladilar, armatura va metall sharlar yordamida ommaviy janglar uyushtirdilar. Ushbu janglar koʻpincha oʻlim bilan yakunlandi. Qozonning deyarli barcha tumanlarida toʻdalar tashkil topdi: bu guruhlar oʻrtasidagi toʻqnashuvlarga guvoh boʻlgan maktab oʻquvchilari oʻz tengdoshlari oʻrtasida oʻz taʼsirini kuchaytirish uchun ularga taqlid qilishga ishtiyoqmand boʻlib, toʻqnashuvlarni oddiy hol deb qabul qilishdi. „Qozon hodisasi“ning paydo boʻlishining zaruriy shartlaridan biri Tyap-Lyap toʻdasining faoliyati hisoblanadi.

Gorkining Qozon turar-joy massivi, unda koʻcha toʻdasining koʻplab aʼzolari va xuddi shu nomdagi „Pervaki“ boʻlajak jinoiy toʻdasi yashagan.

Qozon yoshlar toʻdalari boshqa shaharlardagi gopnik guruhlardan maʼlum bir iyerarxiya mavjudligi, harakatlarining koʻlami va toʻqnashuvlar oqibatlari bilan ajralib turardi. Ular koʻpincha ommaviy janjallarda munosabatlarni tartibga solishdi va boshqa jinoyatlarni sodir etishdi. Koʻcha toʻdalarining aksariyati SSSR parchalanishi va tub ijtimoiy-siyosiy oʻzgarishlar bilan oʻz faoliyatini toʻxtatdi, ularning baʼzilari Qozonda uyushgan jinoiy guruhlar sifatida tanildi. Bunday Qozon guruhlari orasida „Boriskovo“, „Gryaz“, „Jilka“, „Kinoplyonka“, „Kaluga“, „Pervaki“, „Hadi Taktash“ va boshqalar keng tarqalgan. Yoshlar toʻdalarining koʻpligi tufayli Qozon oʻsmirlar jinoyati timsoliga aylandi, SSSRning jinoiy poytaxtlaridan biri sifatida shuhrat qozondi va koʻplab „asfalt uchun urushlar“ boʻlgan vaqt „asfalt davri“ deb nomlandi.

„Qozon hodisasi“ haqida maʼlumotlar jurnalist Robert Garayevning „Slovo patsana. Kriminalniy Tatarstan 1970–2010-x“ (2020) kitobida tasvirlangan. 2023-yilda „Slovo patsana. Krov na asfalte“ seriali chiqdi, uning syujeti ushbu hodisa bilan bogʻliq voqealarga asoslangan.