Smilax

Smilax ( lotincha: Smílax ) - Smilax oilasiga mansub lianalar yoki toqqa chiqadigan butalar turkumi. Ushbu oila 240 dan ortiq turlarini o'z ichiga oladi, ular asosan Osiyo va Amerikaning tropiklarida, Tinch okeani orollarida uchratish mumkin. Evropada uchta turi, Afrikada ikkitasi turi keng tarqalgan. Turlarning turlari ba'zan "Sarsaparilla" yoki "Sarsaparilla" deb ataladi. Bu nom Ispan tilidan keladi. zarzaparrilla: zarza - "blackberry" (yoki umuman tikanli buta) va parrilla (parraning kichrayishi - "uzum").

Hikoya

Smilaxning eng mashhur turlari Markaziy Amerika va Karib dengizi shtatlarida keng tarqalgan: Meksika, Peru, Braziliya, Kolumbiya, Yamayka.

1553-yilda Sieza de Leon o'zining "Peru yilnomasi" asarida bu o'simliklarning birinchi tavsiflab berdi va ularning ayrim kasalliklari, xususan, sifilisni davolashdagi ahamiyati haqida xabar berdi:

Smilax qo'pol . Botanika illyustratsiyasi P. -VA. shubha

Biologik tavsif

Turning vakillari daraxtsimon yasmiqlar yoki yopishgan yoki egilgan butalar, asosan tikanli poyali va ikki qatorli doimiy yashil barglari bo'ladi. Boshoqlar egilgan bo'ladi.

Gullar bir jinsli ( qalqonlarda to'plangan ikki qavatli o'simliklar ). Rang paneli oddiy, 6 ta bepul varaqdan iborat; erkak guldastada 6 qism uchun, kamdan-kam hollarda 7 — 15 stamens; urg'ochi guldastada 6 yoki 1 — 3 filamentli staminodalar va yuqori uch och qoshlari bo'lgan bitta zararkunanda; har bir uyada bitta — ikkita ko'chat.

Iqtisodiy ahamiyati va qo'llanilishi

Smilax jinsidagi o'simliklarning sovg'a ildizlari ( farmatsevtika nomi — lat. Radix Sarsaparillae, « ildiz sarsaparil » ) tarkibida steroid saponinlar mavjud bo'lib, asosiy — parillin va sarsaparillosidning oligozidlari, sarsapogeninning hosilasi. Ildizlarning ajralishi revmatizm va podagra uchun diuretik, antifilit sifatida ishlatiladi .

Sarsaparil ildizi Evropaga 1536-yilda ispanlar tomonidan olib kirilgan. — 1545-yil. O'shandan beri sifiliz, uzoq vaqtdan beri revmatizm va boshqalarga qarshi qo'llanila boshlandi.

Savdoda sarsaparil ildizining bir nechta navlari mavjud bo'lib, ular quyidagi xususiyatlarga ega edi:

• Endoderma hujayralari deyarli to'rtburchak ( tasavvurlar ); ularning devorlari juda qalinlashmagan, shuning uchun hujayra bo'shlig'i katta va ) Endoderma hujayrasining barcha devorlari bir tekis qalinlashgan. Gonduras Sassaparel ( Markaziy Amerikaning sharqiy qirg'og'idan, Gondurasdan ), b ) Hujayraning ichki devori tashqi tomondan ancha qalinroq. Caracas Sassaparel ( Venesueladan keladi, Karakas ). Endoderma hujayralari tangensdan chiqib ketdi; ichki devor tashqi tomondan qalinroq. Manzilla Sassaparel ( Meksikaning g'arbiy sohilidagi Manzilla shahridan ). Endoderma hujayralari radius orqali chiqariladi. va ) Hujayra devorlari juda qalin emas, hujayra bo'shlig'i keng. Tampik yoki bug 'sassaparel ( Braziliyaning Pava shahridan yoki Meksikaning Tampiko shahridan ). b ) Hujayraning ichki devori juda qalinlashgan, bo'shliq tor, deyarli to'rtburchaklar. Veracruz Sassaparel ( dan Veracruz ). Sassaparel navlarining eng muhim tarkibiy qismi — glyukozid parillin ( 1-1.88% ).

Tibbiy maqsadlar uchun uzunligi 70 va undan ortiq, qalinligi 3 — 6 mm bo'lgan, uzunlamasına yivlar bilan ajinlangan kulrang-jigarrang po'stlog'i bilan qoplangan Gonduras ildizining yon silindrsimon qismlaridan foydalanish afzalroq deb ishonilgan. Po'stloqning ichki qatlami sezilarli darajada kraxmalni o'z ichiga oladi; ildizning markazida sarg'ish yog'och qismi; yadro markazi oq yadro bilan ifodalanadi, shuningdek kraxmalga boy; ildizning ta'mi shilliq, keyin biroz achchiq va o'tkir. Preparat bo'laklarga bo'linadi va shu shaklda dorixonalarda saqlanadi. Kraxmaldan tashqari, multilatsin ( ajralmas modda ), qatronlar, achchiq ekstraktiv moddalar va organik kislotalarni o'z ichiga oladi. U ofitsiantning tsitman dekoratsiyasi ko'rinishidagi ikkilamchi va uchinchi darajali sifilisni davolashda ishlatilgan; tashqarida u kamdan-kam hollarda tish amaliyotida chayish sifatida ishlatilgan.

Kavkazdagi Sassaparilla

Sassaparilla Kavkazning Qora dengiz sohillarida, xususan, Sochi shahri yaqinida va Abxaziyada o'sadi. Bundan tashqari, sarsaparilla Janubiy Dog'istonning Kaspiy qirg'og'ida ( Samur daryosi deltasining subtropik o'rmonlarida) keng tarqalgan.Mahalliy aholi yosh kurtaklardan yig'ib olinadi va yig'ib olinadi ( mo'ylovi ) to'q qizil, konservalangan ovqat kabi va turli xil go'shtli taomlar uchun ziravor kabi ovqatlanadilar. G'arbiy Gruziyada sassaparili podvalining mo'ylovi Gruziya milliy ishtahasini ( Gruziya nomi sassaparili, yuklarga tayyorlash uchun ishlatiladi. ). O'simlikning yangi o'g'irlangan kurtaklari ( toplari ) ko'pincha xom oziq-ovqatlarda iste'mol qilinadi, ular mazali nordon va suvli. Zavodning yog'och qismi iste'mol qilinmaydi, chunki u nafaqat yechib bo'lmaydigan, balki po'lat simga ham o'xshaydi va hatto o'tkir shpiklar bilan ajratilgan ( tikanlar ). Shaxsiy boshoqlar orasidagi o'rtacha masofa taxminan 7 — 12 sm.

Yovvoyi tabiatda o'sadigan yog'och sassaparil kurtaklarining uzunligi ko'pincha 30 — 50 metrga etadi, bu kurtaklar sindirish uchun juda kuchli va arqonlar ishlab chiqarish uchun javob beradi. Voyaga etgan numb kurtaklarining rangi quyuq yashil rangga ega va o'rtacha diametri 7 — 8 mm. O'zining kuchi bilan katta yoshli odamning qochishini hatto o'tkir pichoq bilan ham qo'lda kesish oson emas.

XIX va XX asrlar oxirida Smilax jinsi to'rt qismga bo'lingan:

• Coprosmanthos Kunth ( Nemexia Rafin. ), 6 stamens, tuxumdon uyalarida 2 tuxumdon ; Bunga Smilax china L. ham kiradi, bir yoshli yumaloq tuxumsimon, 5-7 nerv barglari boʻlgan, Sharqiy Osiyoda, Yaponiyada yovvoyi holda oʻsadigan va rizom, radix yoki ruber Chinae yetkazib beruvchi buta, undan syrupus Sarsaparillae compositus olinadi; Smilax herbacea L. xuddi shu bo'limga tegishli edi, Amerika turi.
• Coilanthus DC. Tepalar gulning ichki tomoniga moyil; stamens 6, tuxumdonning har bir uyasida bittadan tuxumdon; 8 turi Osiyo, Avstraliya, Yangi Kaledoniyada o'sadi.
• Eusmilax DC. ( Parilaks Rafin.) Tepals tashqariga buklangan, qadimgi va yangi dunyoda 160 ga yaqin tur mavjud; Bunga Smilax medica Cham. et Schlecht. kiradi, yopishtiruvchi buta, burchakli poyasi kordatli tuxumsimon barglari va qizil mevalari bilan; Meksikada o'sadi va ushbu bo'limning boshqa turlari tomonidan etkazib berilgan Veracruz sarsaparilla ildizini beradi: Smilax syphilitica Humb. et Bonpl., tropik Amerikada o'sadi, Smilax officinalis Kunth, o'sha yerda, Smilax papyracea Duhamel, Fransiya Gvianasida o'sadi, Braziliyada, Smilax pseudosyphilitica Kunth, Braziliya va Gvianada o'sadigan va boshqa ko'plab turlar.

O'simliklar ro'yxati ma'lumotlar bazasiga ko'ra, jinsga 248 tur kiradi.

Adabiyot

• Udalova R. A. Smilacaceae oilasi // O'simlik hayoti. 6 jildda T. 6. Gulli o'simliklar / Ed. A. L. Taxtadjyan . - M .: Ta'lim, 1982. - S. 226-228.
• Rey Bredberi. Sarsaparilla hidi .

Manbalar

• Sassaparel // Brockhaus va Efronning entsiklopedik lug'ati: 86 t. ( 82 t. Va 4 qo'shing. ). — SPb., 1890 — 1907 yil.