Vikipediya

Tarixiy Vedik dini

Vediklik dini, Vedizm, Qadimgi hinduiylik dini

Vedik madaniyatining so'nggi Vedik davrida tarqalishi. Aryavarta shimoli-g'arbiy Hindiston va g'arbiy Gang tekisligi bilan cheklangan, sharqdagi Katta Magadha esa Vedik bo'lmagan hind-oriylar tomonidan ishg'ol qilingan. [1] [2] Shaxalarning joylashuvi toʻq qizil rangda yozilgan.

 Andoza:Indo-European topics Tarixiy vedik dini (shuningdek, vediklik, vedizm yoki qadimgi hinduizm [lower-alpha 1] va keyinchalik braxmanizm (shuningdek, braxminizm deb ham ataladi) nomi bilan ham tanilgan) Hindistonning shimoli-g'arbiy qismidagi hind-oriy xalqlari orasida diniy g'oyalar va amaliyotlarni tashkil etgan ( Panjob va Gʻarbiy Gang tekisligi) Vediklar davrida (miloddan avvalgi 1500–500) paydo bo'lgan, tarqalgan va rivojlangan.. [3][4] [5] [2] Bu gʻoyalar va bu haqidagi ma'lumotlar qadimgi Vedik matnlarida uchraydi. Ayrim Vediklikka doir an'ana va marosimlar bugungi kunda ham ayrim joylarda o'tkaziladi. [6][7][8] Bu hinduizmni shakllantirgan asosiy anʼanalardan biridir, lekin hozirgi hinduizm tarixiy Vedik dinidan keskin farq qiladi. [5] [9] [note 1]

Vediklik dini Hindiston yarimorolining shimoli-g'arbiy mintaqasida ilk vediklar davrida (miloddan avvalgi 1500–1100) tarqalgan.Ushbu dinning ildizi Yevroosiyo cho'li Sintashta madaniyati (miloddan avvalgi 2200–1800), keyingi O'rta Osiyo Andronovo madaniyati (Miloddan avvalgi 2000–900 yillar) va Hind vodiysi sivilizatsiyasi (miloddan avvalgi 2600–1900) ga borib taqaladi degan qarashlar ham mavjud., [10] [lower-alpha 2] [11] Bu markaziy osiyolik hind-aryanlar dinining kompozitsiyasi boʻlib, oʻzi “eski Markaziy Osiyo va yangi hind-evropa unsurlarining sinkretik aralashmasi” [10] boʻlib, “oʻziga xos diniy eʼtiqod va amaliyotlarni” [12] oʻz ichiga olgan. Baqtriya-Marg'iyona madaniyatidan ; [12] va Hind vodiysidagi Xarappa madaniyati qoldiqlari. [11]

So'nggi Vedik davrida (miloddan avvalgi 1100–500 yillar) braxmanizm vedik dinidan, Kuru - Panchala qirolligining mafkurasi va vedik dini yo'nalishlaridan biri sifatida rivojlanib, Kuru-Panchala shohligi tugatilgandan keyin yanada kengroq hududlarga tarqaldi. Braxmanizm zamonaviy hinduizmni shakllantirgan asosiy ta'sirlardan biri bo'lib, u Sharqiy Gang tekisligidagi Vedik bo'lmagan hind-oriylik diniy merosi (shuningdek, buddizm va jaynizmni keltirib chiqargan) va mahalliy diniy an'analar bilan bir biriga bog'liqlik jihatlari mavjud.[13] [2] [1] [14] [lower-alpha 1]

Vedik dinining o'ziga xos marosimlari, an'ana va qurbonliklari, jumladan, quyidagilarni o'z ichiga oladi: Soma marosimlari; majburiy marosimlar ( havir ) bilan bog'liq olov marosimlari ; shuningdek, Ashvamedha ( ot qurbonligi ).[15][16] O'liklarni dafn etish va kuydirish marosimlari, olovda yoqish marosimlari Rigvedik davridan beri kuzatilgan.[17] Vediklik dinida ta'kidlangan xudolarga Dyaus, Indra, Agni, Rudra va Varuna kabilar kiradi va muhim axloqiy tushunchalar qatoriga satya va ṛta kiradi.

Terminologiya tahrir

Vedizm miloddan avvalgi 2-ming yillikda hind-oriylar Hind daryosi vodiysiga yoppasiga kirib kelib joylashganida, Vedik dinining eng qadimgi shaklini rivojlangan. Braxmanizm Gang daryosi havzasida miloddan avvalgi davrlarda shakllangan yanada tarqalgan shaklga ishora qiladi. (Miloddan avvalgi 1000-yil).[18] [14] Hestermanning fikriga koʻra, “Jamiyatning brahmana (ruhoniy) sinfi diniy va huquqiy ahamiyati tufayli u erkin tarzda braxmanizm deb nomlanadi”.[18]

Kelib chiqishi va rivojlanishi tahrir

Hind-Oriy Vedik dini tahrir

Vedik dini Vedik hind-aryan qabilalarining, oriylarning [19] [20] [lower-alpha 3] diniy e'tiqodlariga ishora qiladi, ular Hindiston yarimorolining Hind daryosi vodiysi hududiga ko'chib o'tishgan va istiqomat qilishgan.( Hind vodiysi sivilizatsiyasi ) [3] [lower-alpha 2] Vediklik dini va undan keyingi braxmanizm Vedalarning afsonalari va marosim mafkuralariga asoslanadi va ulardan andoza oladi. Ular hind dinining agamik, tantrik va mazhab shakllaridan qisman ajralib turadi. Ular vedik bo'lmaganlarning obro'siga qarab muomala qiladilar. Vedik dini Vedalarda va ular bilan bog'liq bo'lgan katta hajmli Vedik adabiyotida va manbalarida, jumladan, turli ruhoniylar maktablari tomonidan hozirgi zamongacha saqlanib qolgan ilk Upanishadlarda tasvirlangan. [3] U gʻarbiy Gang tekisligida vediklar davrida eramizdan boshlab mavjud boʻlgan. (1500–1100)  Miloddan avvalgi [9] [lower-alpha 4] va so'nggi Vedizm davrida (miloddan avvalgi 1100–500) braxmanizmga aylangan. [14] [24] Sharqiy Gang tekisligida keyingi Brahman mafkurasini rad etgan va Jaynizm va Buddizm hamda Mauriya imperiyasining vujudga kelishiga sabab boʻlgan va boshqa hind-oriy majmuasi vakillariga hukmronlik qilgan. [1] [2]

Hind-oriylar hind-evropa tillari oilasining bir tarmog'ida so'zlashuvchilar bo'lib, ular Sintashta madaniyatida paydo bo'lgan va keyinchalik Andronovo madaniyatiga aylangan. Bular o'z navbatida O'rta Osiyo cho'llarining Kurgan madaniyatidan kelib chiqqan rivojlangan degan qarashlar mavjuddir.. [10] [lower-alpha 2] [lower-alpha 5] Qadimgi Vedik davrining eng keng tarqalgan deb hisoblangan davri 2-chi asrga to'g'ri keladi. miloddan avvalgi ming yillik.[44]

vediklik dini ayrim jihatlari va odatlari bilan Hinduizm dinining ajdodi hisoblanadi


Heinrich von Stietencronning fikriga ko'ra, 19-yilda asrda, g'arbiy nashrlarda Vedik dini hinduizmdan farq qiladi va unga aloqasi yo'q deb hisoblangan. Hindiylik dini purohita, tantra va bxaktiga asoslangan yo'nalishlar orqali hindu eposlari va Puranalar bilan bog'langan deb hisoblangan. 20- asrda Vedik dinini va uning umumiy va yozma merosi va afsonalarini zamonaviy hinduizm bilan yaxshiroq tushunish va o'rganish olimlarni tarixiy Vedik dinini zamonaviy hinduizm dinining ajdodlari sifatida, vediklik dini hinduizmning eng qadimgi ko'rinishi sifatida ko'rishga olib keldi. [45] Tarixiy Vedik dini hozirda hinduizmning qadimgi inqilobi sifatida qabul qilinadi, lekin ular bir xil emas, chunkiyozma manbalardagi dalillar bu ikki din orasida anchagina sezilarli farqlar borligini koʻrsatadi, masalan,o'limdan keyingi hayotga ishonish yoku keyinchalik ishlab chiqilgan reenkarnasyon va samsara tushunchalari. [46]  Hindu islohot harakatlari va Neo-Vedanta Vedik merosi va "qadimgi hinduizm" ni ta'kidladi va bu atama ba'zi hindular tomonidan tanlandi. [45]

Yozma yodgorliklar tahrir

 
Vasishka davridagi Yupa qurbonlik posti, milodiy 3-asr. Isapur, Mathura yaqinida. Mathura muzeyi .

Vedik manbalari Hindistonning eng qadimgi tillaridan bo'lmish sanskrit tilida tuzilgan. Vedik davriga oid matnlar asosan to'rtta Vedik manbasi mavjud, bulardan biri Samxitadir, ammo Brahmanalar, Aranyakalar va ba'zi eski Upanishadlar [lower-alpha 6] ham bu davrda o'z manbalariga ega bo'lishgan va yozishgan. ammo farqli jihatlaridan biri Vedalarda yozma matnlar marosimlar va qurbonliklar bilan bog'liq qayd etilgan. Ushbu matnlar zamonaviy hinduizmning matnlarining bir qismi sifatida ham ko'rib chiqiladi.[47]  

  • Antony David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language. How Bronze-Adge riders from the Eurasian steppes shaped the modern world. Princeton Univercity Press.

Qo'shimcha o'qish tahrir

  • Bronkhorst, Johannes (2017), „Brahmanism: Its place in ancient Indian society“, Contributions to Indian Sociology, 51 (3): 361–369, doi:10.1177/0069966717717587

Havolalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Bronkhorst 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Samuel 2010.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Heesterman 2005.
  4. ↑ "Vedic religion". Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Vedic-religion. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Sullivan 2001.
  6. ↑ Knipe 2015.
  7. ↑ Witzel, Michael „Kalash Religion (extract from 'The Ṛgvedic Religious System and its Central Asian and Hindukush Antecedents“,. The Vedas: Texts, language, and ritual Griffiths: . Groningen: Forsten, 2004 — 581–636 bet. 
  8. ↑ „Kalasha religion“.
  9. ↑ 9,0 9,1 Michaels 2004.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Anthony 2007.
  11. ↑ 11,0 11,1 White 2003.
  12. ↑ 12,0 12,1 Beckwith 2011.
  13. ↑ "Vedic religion". Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/Vedic-religion. "It [Vedic religion] takes its name from the collections of sacred texts known as the Vedas. Vedism is the oldest stratum of religious activity in India for which there exist written materials. It was one of the major traditions that shaped Hinduism." 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Witzel 1995.
  15. ↑ Prasoon, Shrikant „Ch. 2, Vedang, Kalp“,. Indian Scriptures. Pustak Mahal, 11 August 2010. ISBN 978-81-223-1007-8. 
  16. ↑ Griffith, Ralph Thomas Hotchkin. The Texts of the White Yajurveda. Translated with a popular commentary, Reprint, Benaras: E. J. Lazarus and Co. [1899], 1987. ISBN 81-215-0047-8. 
  17. ↑ Stephanie Jamison. The Rigveda — Earliest Religious Poetry of India. Oxford University Press, 2015 — 1393, 1399 bet. ISBN 978-0190633394. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Jan C. Heesterman (1987) (1987), Vedism and Brahmanism, MacMillan Encyclopedia of Religion
  19. ↑ Kuz'mina 2007.
  20. ↑ Singh 2008.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Michaels 2004, s. 33.
  22. ↑ Witzel 1995, ss. 3–4.
  23. ↑ Flood 1996, s. 21.
  24. ↑ Bronkhorst 2016.
  25. ↑ 25,0 25,1 Flood 1996, ss. 30–35.
  26. ↑ Hiltebeitel 2007, s. 5.
  27. ↑ Samuel 2010, s. 53–56.
  28. ↑ Flood 1996, s. 30.
  29. ↑ Hiltebeitel 2007, ss. 5–7.
  30. ↑ 30,0 30,1 Anthony 2007, s. 454.
  31. ↑ Anthony 2007, ss. 410–411.
  32. ↑ Anthony 2007, s. 408.
  33. ↑ Anthony 2007, ss. 375, 408–411.
  34. ↑ Kenoyer, M.. Ancient Cities of the Indus Valley Civilization. Oxford, U.K.: Oxford University Press, 1998 — 174 bet. 
  35. ↑ Witzel, Michael (2001). "Autochthonous Aryans? The Evidence from Old Indian and Iranian Texts". Electronic Journal of Vedic Studies (EJVS) 7 (3): 1–93. http://www.people.fas.harvard.edu/~witzel/EJVS-7-3.pdf. 
  36. ↑ Ratnagar, Shereen. Selective Remembrances: Archaeology in the construction, commemoration, and consecration of national pasts, 2008 — 349–378 bet. 
  37. ↑ Bhan, Suraj. The Making of History, 2002 — 41–55 bet. 
  38. ↑ Bryant 2001.
  39. ↑ Bryant, Edwin. 2001. The Indo-Aryan Controversy, p. 342[oydinlashtirilsin]
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Singh 2008, s. 186.
  41. ↑ 41,0 41,1 Bryant & Patton 2005.
  42. ↑ Mallory & Adams 2006, ss. 460–461.
  43. ↑ Flood 1996, s. 33.
  44. ↑ Pletcher, Kenneth. The History of India. Britannica Educational Publishing, 2010 — 60 bet. 
  45. ↑ 45,0 45,1 von Stietencron 2005.
  46. ↑ Laumakis 2008.
  47. ↑ Goodall, Dominic. Hindu Scriptures. Motilal Banarsidass, 2001 — ix–xx bet. ISBN 978-81-208-1770-8. 


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found
Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "note", but no corresponding <references group="note"/> tag was found

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarixiy_Vedik_dini&oldid=3771531" dan olindi