Vikipediya

Turkiya siyosatida ayollar

  Turkiyadagi ayollar milliy siyosatda faol ishtirok etmoqda va oxirgi saylovlarda Turkiya parlamentidagi ayollar soni muttasil ortib bormoqda.

Turkiyada ayollar 1934-yildan beri ovoz berish huquqiga ega.

Kelib chiqishi tahrir

 
Hati Chirpan, Turkiya parlamentidagi birinchi ayollardan biri, 1935-yil.

Turkiya Respublikasi 1923-yil 29-oktabrda Usmonlilar imperiyasining oʻrnida tashkil topgan. Baʼzi Valide Sultonlarning (qirolicha onalarining) Usmonli sultonlari ustidan siyosiy kuchi sezilarli boʻlsa-da, ayniqsa , Ayollar Sultonligi deb atalgan davrda, Usmonlilar davrida ayollarning hech qanday rasmiy siyosiy lavozimda xizmat qilish imkoniyati yoʻq edi.

Jumhuriyat davrining dastlabki kunlaridagi taniqli ayol siyosiy faollardan biri 1923-yil iyun oyida Turkiyada birinchi ayollar partiyasini asos solgan Nezihe Muhiddin edi; ammo, u hech qachon qonuniylashtirilmagan, chunki respublika hali rasman eʼlon qilinmagan. Respublika asoschisi Mustafo Kamol Otaturk mamlakatni modernizatsiya qilish, jumladan, birinchi marta ayollar uchun fuqarolik va siyosiy tenglik kabi qator islohotlarni boshladi. 1926-yil 17-fevralda Turkiya yangi fuqarolik kodeksini qabul qildi, unga koʻra turk ayollari va erkaklarining huquqlari saylov huquqidan tashqari teng deb eʼlon qilindi.[1] Turk ayollari mahalliy saylovlarda ovoz berish huquqiga ega boʻldilar.

Prezident tahrir

Shu kungacha ayol prezident boʻlmagan.

Parlament spikeri tahrir

Hozirgacha Turkiyada Buyuk Millat Majlisining birorta ham ayol raisi boʻlmagan.

Vitse prezident tahrir

Vitse-prezident lavozimi 2018-yilda tashkil etilgan va Turkiyada birorta ham ayol vitse-prezident boʻlmagan.

Bosh vazir (1920-2018) tahrir

1983-yildan buyon iqtisod boʻyicha turk professori boʻlgan Tansu Chiller siyosatga 1990-yil noyabrida kirib, konservativ „ Haqiqiy yoʻl“ partiyasiga (DYP) qoʻshildi. 1993-yil 13-iyunda u partiya yetakchisi etib saylandi va oʻsha yilning 25-iyunida Chiller koalitsion hukumatning Bosh vaziri etib tayinlandi va shu kungacha Turkiyaning birinchi va yagona ayol bosh vaziri boʻldi. U bu lavozimda 1996-yil 6-martgacha Turkiyaning 50, 51 va 52- hukumatida ishlagan.

№ Portret Bosh Vazir Ishga kirishdi Chap ofis Ofisdagi vaqt Hukumat Prezident
22   Tansu Chiller



(1946-) 		1993-yil 25-iyun 1995-yil 5-oktabr 2 yil, 256 kun I. Chiller



(50-chi hukumat) 		Sulaymon Demirel
1995-yil 5-oktabr 1995-yil 30-oktabr II. Chiller



(51-hukumat)
1995-yil 30-oktabr 1996-yil 6 mart III. Chiller



(52-hukumat)

Turkiyada Bosh vazirlik 2018-yilda tugatilgan.

Hukumat vazirlari tahrir

 
Turkiyaning birinchi ayol ichki ishlar vaziri Meral Akshener
 
Turkiyaning birinchi ayol milliy taʼlim vaziri Nimet Baş
 
Turkiyaning birinchi ayol oila, mehnat va ijtimoiy xizmatlar vaziri Fatma Shahin
 
Turkiyaning Yevropa Ittifoqi ishlari boʻyicha birinchi ayol vaziri Beril Dedeogʻlu
 
Turkiyaning birinchi ayol savdo vaziri Ruhsar Pekjan

Turkiya hukumatining birinchi ayol vaziri Turkan Akyol, 1971-yil. U Nihat Erimning texnokratik hukumatida Sogʻliqni saqlash vaziri boʻlgan.(Turkiyaning 33-hukumati)[2][3] 1983-yilda u SODEP asoschilaridan biri boʻlgan, Sotsial-demokratiya partiyasining qisqartmasi boʻlgan yangi partiya. 1980-yillarda Turkiyaning asosiy siyosiy partiyalaridan biriga aylangan.

Parlament spikeri oʻrinbosarlari tahrir

 
Ayshe Nur Bahchekapili, Turkiya parlamenti spikeri oʻrinbosari

Bugungacha Turkiya Buyuk Millat Majlisida birorta ham ayol kengashi raisi ishlamagan boʻlsa-da, bir qancha siyosatchilar turli davrlarda parlament raisi oʻrinbosari boʻlib ishlagan. 1972-yilda Turkiya Respublikasi Prezidentining birinchi ayol oʻrinbosari CGP parlament deputati Nermin Neftchi boʻlgan. Boshqa bir necha ayol spiker oʻrinbosarlari Meral Akshener (MHP), Guldal Mumju (CHP) va nihoyat Ayşe Nur Bahçekapili (AK Partiya) edi.[4][5][6]

Partiya rahbarlari tahrir

 
Emine Ulker Tarhan, sobiq sudya va Anadolu partiyasi rahbari

Turk partiyasining birinchi ayol yetakchisi Behiche Boran (1910-1987) edi. Turkiya Ishchilar partiyasi (TİP) aʼzosi boʻlgan u 1970-yilda partiya raisi etib saylangan va 1980-yil 11-sentabrdagi harbiy toʻntarishdan soʻng barcha siyosiy partiyalar yopilguniga qadar bu lavozimda ishlagan.[7] Boshqa ayol partiya yetakchilari:

  • Mübeccel Göktuna (1915-1999) Turkiya Milliy Ayollar partiyasi (TUKP) (1972-1981)
  • Rahshan Ejevit (1923-2020), Demokratik chap partiya (DSP) (1985-1987), Demokratik chap xalq partiyasi (DSHP) (2010)
  • Tansu Chiller (1946-yilda tugʻilgan) Haqiqiy yoʻl partiyasi (DYP) (1993-2002), (1993-yildan 1996-yilgacha Bosh vazir)
  • Nesrin Nas (1958-yilda tugʻilgan), Vatan partiyasi (ANAP) (2003-2004)
  • Filiz Kochali (1958-yilda tugʻilgan), Sotsialistik Demokratiya partiyasi (2004-2009)
  • Gultan Kishanak (1961-yilda tugʻilgan), Tinchlik va Demokratiya partiyasi (BDP), (2011-2014)
  • Sebahat Tuncel (1975-yilda tugʻilgan) Xalq demokratik partiyasi (HDP) (2013-2014)
  • Figen Yüksekdag (1971-yilda tugʻilgan), Xalq demokratik partiyasi (Turkiya) (2014-2017) hamraisi
  • Emine Ulker Tarxan (1963-yilda tugʻilgan), Anadolu partiyasi (2014-2015) 2014-yildan boshlab u partiyaning asoschisi va rahbari.
  • Fatma Benal Yazgan (1947-yilda tugʻilgan), Ayollar partiyasi (Turkiya) (2014-yildan hozirgacha)
  • Meral Akşener (1956-yilda tugʻilgan), Yaxshi partiya (2017-yildan hozirgi kungacha) hammuassisi va rahbari
  • Serpil Kemalbay, Xalq demokratik partiyasi (2017-2018) hamraisi
  • Pervin Buldan (1967-yilda tugʻilgan), Xalq demokratik partiyasi (2018-yildan hozirgacha) hamraisi

Ayollar partiyalari tahrir

Ikki partiya ayollar tomonidan tashkil etilgan: 1972-yilda Turkiya Milliy Ayollar partiyasi (1980-yilgacha) va 2014-yilda Ayollar partiyasi (Turkiya)

Parlament guruhi raisi oʻrinbosari tahrir

Turkiya konstitutsiyasiga koʻra, yigirmadan ortiq oʻringa ega boʻlgan har bir partiya parlament guruhini tuzadi va har bir guruh 1-3 nafar guruh raisi oʻrinbosari (turkcha: grup başkanvekili) parlament boshqaruviga nisbatan ham, boshqa partiya guruhlari bilan munosabatlarda ham tegishli partiyani parlamentda vakillik qilish, shuningdek, partiya raisi yoʻqligida deputatlik guruhiga raislik qilish vakolatiga ega boʻlganlar. Turkiya parlamentidagi birinchi ayol guruh raisi oʻrinbosari 1996-1999- yillar orasida Respublika Xalq partiyasidan Oya Arasli edi[8] Keyinchalik parlamentda ikki parlament guruhi raislari bor edi: Emine Ulker Tarxan Respublika Xalq partiyasi va Pervin Buldan Tinchlik va demokratiya partiyasi.[9]

Parlament aʼzolari tahrir

 
Turkiya Respublikasining birinchi ayol deputati (1935).



Yuqori qator (chapdan oʻngga): Mebrure Gonench (Afyon), Hati Cırpan (Anqara), Turkan Örs Baştug (Antaliya), Sabiha Gokchul Erbay (Balıkesir), Şekibe Insel (Bursa), Hatice Oʻzgener (Chanqiri)



Oʻrta qator (chapdan oʻngga): Huriye Baha Öniz (Diyarbakir), Fatma Shakir Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Oymen (Anqara), Benal Nevzat Istar Ariman (Izmir), Ferruh Gupgup (Kayseri)



Pastki qator (chapdan oʻngga): Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulash (Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Hatice Sabiha Goʻrkey (Sivas), Seniha Nafiz Hizal (Trabzon)
 
Anqara deputati Hati Chirpan Turkiya parlamenti minbarida.

1935-yil 8-fevralda boʻlib oʻtgan umumiy saylovlar bilan saylangan Turkiya parlamentining birinchi ayol deputatlari.

Gubernator tahrir

 
Lale Aytaman Turkiyaning birinchi ayol gubernatori.

Turkiyaning birinchi ayol gubernatori Lale Aytaman. 1991—1995-yillar oraligʻida Mugʻla gubernatori boʻlib ishlagan Aytaman bu lavozimga Prezident Turgut Oʻzal tomonidan tayinlangan. Ayni paytda Turkiyaning birinchi ayol tuman hokimi Oʻzlem Bozkurt Gevrek boʻldi. 1995-yilda Chanqirining Oʻrta tumanida xizmat qilgan. Bu yillardan keyin ayol hokimlar va tuman hokimlari soni tez sur’atlar bilan koʻpaydi.[10]

Mahalliy hukumatlar tahrir

Turkiyadagi birinchi ayol muhtor (qishloq rahbari) 1933-yilda Aydin viloyatining Çine tumanidagi Demirjidere qishlogʻining (hozirgi Karpuzlu) muhtori boʻlgan Gulkiz Ürbül edi. Saylovlarda u etti nafar erkak nomzodga qarshi chiqdi.[11] Birinchi ayol shahar hokimi 1950- yilda Mersin hokimi etib saylangan Mufide İlhan edi.

Manbalar tahrir

  1. ↑ Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları,İstanbul,2011,ISBN 978-9944-88-172-2 p.188.
  2. ↑ Türkiyeʼnin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
  3. ↑ „Erkek egemen Türkiye“ (tr). Hürriyet (2010-yil 11-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 2-fevral.
  4. ↑ „İlk kadın TBMM başkanvekili vefat etti“. www.hurriyet.com.tr. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
  5. ↑ Parliament page/Meral Akşener (turkcha)
  6. ↑ Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (turkcha)
  7. ↑ „T24 online newspaper“. 2013-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
  8. ↑ „CHP'ye 12 yıl sonra kadın grup başkanvekili“. Radikal. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
  9. ↑ „Meclisteki kadın yönetcilerden çağrı“. Milliyet. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
  10. ↑ „Mesleklerine Göre İlk Türk Kadınları | KPSS Güncel Bilgiler“. www.kpssguncelbilgi.com.
  11. ↑ „Türkiye'nin ilk kadın muhtarı/Tarih/milliyet blog“. blog.milliyet.com.tr. Qaraldi: 30-apr 2020-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkiya_siyosatida_ayollar&oldid=3745122" dan olindi