Vardak viloyati
Vardak viloyati[2] (pushtu : وردګ ; Dari : وردگ), Vardag yoki Maydoni Vardak deb ham ataladi, Afgʻonistonning 34 viloyatidan biri boʻlib, Afgʻonistonning markaziy mintaqasida joylashgan. Sakkiz tumanga boʻlingan va taxminan 500 ming aholiga ega [1][3]. Viloyat markazi Maydon Shahr, viloyatdagi eng zich tuman Saydobod tumanidir. Vardak oʻzining mashhur baland choʻqqilaridan biri (Shoh Fuladiy) [2] nomi bilan mashhur.
|
| ||
| Viloyat | ||
|---|---|---|
| Tarkibida | Afgʻoniston | |
| Maʼmuriy markazi | Maydon Shahr | |
| Hokim | Muhammad Aminjon[1] | |
| Hokim oʻrinbosari | Sher Ahmad Ammar[1] | |
| Rasmiy tili | pushtun, dariy | |
| Aholi (2021) | 671 817 kishi | |
| Dinlar tarkibi | islom | |
| Maydoni | 10 348 km² | |
| Balandligi dengiz sathidan Baland choʻqqisi |
Gurbut togʻi 2900m m | |
| Vaqt mintaqasi | +4:30 | |
| Qisqacha | AF-WAR | |
| Xaritada | ||
 | ||
| Koordinatalari: 34°24′0″N 68°24′0″E / 34.40000°N 68.40000°E G O | ||
2021-yilda Tolibon 2021 — yilgi hujum paytida viloyat ustidan nazoratni qoʻlga kiritdi.
Tarix tahrir
Kommunistik davrda Vardak aholisi hech qachon kommunistik hukumatga jiddiy yordam koʻrsatmagan[4]. Vardak viloyati Afgʻonistondagi fuqarolar urushi davrida Kobulga yaqinligi va qishloq xoʻjaligi yerlari tufayli muhim ahamiyatga ega boʻlgan. Hududda Hizb-i Vahdatning muhim ishtiroki boʻlgan. Hududning katta qismi 1995 -yilning qishida Tolibon tomonidan bosib olingan[4] Bunda Maydon Shahr terror nishoni boʻlgan Tolibonning Kobulga borishning asosiy yoʻli boʻlib qolmoqda.
2008 va 2009-yillarda Vardakda xavfsizlik bilan bogʻliq vaziyat keskin yomonlashdi. Muhammad Usmon Tariq Ilyosning hisobotiga koʻra, 2008-yil oxiriga kelib Logar ham, Vardak ham amalda Tolibon nazorati ostida boʻlgan[4]. 2009-yil aprel holatiga koʻra, Ichki ishlar vazirligi (Afgʻoniston) butun viloyatni „Yuqori xavf“ roʻyxatiga kiritgan edi[5].
2017-yil oktabr oyida AQSh kuchlari 1-batalyonning 87-piyoda polki va 10-maxsus operatsiyalar guruhidan iborat boʻlgan qoʻshinlar viloyatni Tolibon nazoratidan olib tashlash uchun hujum boshladi.
2019-yil 21-yanvar kuni Tolibonning viloyatdagi harbiy baza va politsiya oʻquv markaziga hujumi natijasida 125 nafar NDS zobiti halok boʻldi. Kamida 30 kishi yaralangani xabar qilingan. Hujum butun mamlakat boʻylab har kuni kuchli zoʻravonlik davrida sodir boʻldi[6].
Geografiya tahrir
Vardak viloyati — Afgʻonistonning markaziy va sharqiy mintaqasida joylashgan; shimoli-sharqda Parvon, sharqda Kobul va Logar, janubda Gʻazni va gʻarbda Bamyon bilan chegaradosh. Vardak viloyatining poytaxti Maydan Shar boʻlib, u taxminan Kobuldan 35 kmda joylashgan . Vardak viloyati 9934 kishilik hududni egallaydi . Bu mamlakatning qolgan qismi kabi togʻli va tekisliklar va koʻplab vodiylar, masalan, Tangi vodiysi . Uning aholisining aksariyati qishloq joylarda yashaydi. Aholi eng zich joylashgan hududlar Kobul-Qandahor shossesi boʻyida joylashgan. Viloyatning qolgan qismida aholi kam yashaydi, qishloqlar irrigatsiya va suv manbalari mavjud boʻlgan hududlarda toʻplangan (CSO va UNFPA, 2003 ). Mashhur dovonlarga Unai dovoni va Hajigak dovoni kiradi.
Iqtisodiyot va sanoat tahrir
Sanoat jihatidan viloyatda bitta marmar zavodi ishlab turibdi, viloyat markazida va Sayid Obod tumanida marmar konlari mavjud boʻlsa-da, hukumat taqiqi tufayli hozirda qazib olinmayapti. Maydon Shahrda tijorat faoliyatining asosiy qismi. Vardak qishloq xoʻjaligi va chorvachilik mahsulotlari savdosi bilan bogʻliq boʻlsa-da, tosh qazish ham bu hududda rivojlanayotgan biznes hisoblanadi. Maydon shaharliklar ham karez tozalash va taʼmirlashda usta boʻlib, shu maqsadda mamlakatimizning boshqa hududlariga ham boradi. Vardakda neft, temir, yoqut va zumrad kabi koʻplab tabiiy resurslar mavjud.
Qishloq xoʻjaligi Vardak viloyatidagi uy xoʻjaliklarining 43 foizi uchun asosiy daromad manbai hisoblanadi. Viloyatda qishloq xoʻjaliklarining beshdan toʻrt qismi (79%) qishloq xoʻjaligi erlari yoki tomorqalariga egalik qiladi yoki ularni boshqaradi. Biroq, viloyatdagi uy xoʻjaliklarining qariyb toʻrtdan bir qismi (24%) savdo va xizmat koʻrsatish sohalaridan daromad oladi va uy xoʻjaliklarining qariyb yarmi (45%) qishloq xoʻjaligidan tashqari mehnat orqali daromad oladi.
Taʼlim tahrir
Vardak viloyatida umumiy savodxonlik darajasi 25% ni tashkil qiladi. Viloyatda 251 ta boshlangʻich va oʻrta taʼlim maktabida 105 ming 358 oʻquvchi taʼlim oladi. Ushbu maktablarda 2909 nafar oʻqituvchi dars beradi.[7]
Demografiya tahrir
2021-yil holatiga koʻra, Vardak viloyatining umumiy aholisi taxminan 671 817 kishini tashkil qiladi.[3] Viloyatda asosan pushtunlar (70%), shia hazoralari va sunniy tojiklar qolgan aholining katta qismini tashkil qiladi. Tojiklar asosan viloyatning shimoliy tumanlarida, hazoralar esa viloyatning gʻarbiy qismida istiqomat qiladi. Viloyatda, shuningdek, etnik ozarbayjonlar boʻlgan va shia islomiga eʼtiqod qiluvchi kichik qizilboshlar yashaydi.[8][9]
Tumanlar tahrir
| Tuman | Poytaxt | Aholi[3] | Hudud[10] | Izohlar |
|---|---|---|---|---|
| Chaki Vardak | Chaki Vardak | 97 059 | 1273 | |
| Mirdad kuni | Miran | 35 687 | ||
| Hiso-I-Avali Bihsud | 42 582 | |||
| Jaghatu | 52 585 | 2005-yilda Gʻazni viloyatidan koʻchirilgan | ||
| Jalrez | 60 966 | |||
| Markazi Bihsud | Behsud | 137 208 | ||
| Maydon Shar | Maydon Shar | 46 611 | ||
| Nirx | 65 562 | |||
| Saydobod | Saydobod | 133,5773 | 1163 |
Yana qarang tahrir
- Vardak (pashtun qabilasi)
- Afgʻoniston viloyatlari
Manbalar tahrir
- ↑ 1,0 1,1 „د نږدې شلو ولایاتو لپاره نوي والیان او امنیې قوماندانان وټاکل شول“ (2021-yil 7-noyabr).
- ↑ „Wardak“. Office of the President of Afghanistan.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Estimated Population of Afghanistan 2021-22“. National Statistic and Information Authority (NSIA) (2021-yil aprel). 2021-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 21-iyun.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "nsia" defined multiple times with different content - ↑ 4,0 4,1 4,2 Elias, Mohammed Osman Tariq „The Resurgence of the Taliban in Kabul, Logar and Wardak“,. Decoding the New Taliban: Insights from the Afghan Field Giustozzi: . Hurst & Company, 2009. ISBN 978-1-85065-961-7. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Elias" defined multiple times with different content - ↑ British Broadcasting Corporation.
- ↑ Taliban Attack on Afghan Military Base and Police Training Center Kills 12 21 January 2019.
- ↑ „Ministry of Rural Rehabilitation and Development“. Mrrd.gov.af (2012-yil 4-avgust). Qaraldi: 2012-yil 15-avgust.
- ↑ „Maydan Wardak Province“. Understanding War. Qaraldi: 2013-yil 25-sentyabr.
- ↑ „Mayden Wardak Provincial Overview“. Program for Culture & Conflict Studies. Naval Postgraduate School. Qaraldi: 2021-yil 24-iyun.
- ↑ Afghanistan Geographic & Thematic Layers
Havolalar tahrir
- Urushni oʻrganish instituti tomonidan Vardak viloyati
- Vardak viloyati dengiz aspiranturasi tomonidan