Vikipediya

Xitoy havo shari hodisasi

2023-yilning 28-yanvaridan 4-fevraliga qadar Shimoliy Amerika havo hududida, jumladan Alyaska, Kanadaning gʻarbiy qismi va unga tutash AQSh hududlarida Xitoy tomonidan boshqariladigan[4]. Xitoy hukumati bu havo yoʻlidan uchib ketgan fuqarolik meteorologik tadqiqot dirijabl ekanligini taʼkidlagan[5]. 4-fevral kuni AQSh harbiy-havo kuchlari prezident Jo Baydenning buyrugʻiga binoan Janubiy Karolina sohillari yaqinidagi hududiy suvlar ustida havo sharini urib tushirgan[6][7][8][9][10][11]. Bu voqea Qoʻshma Shtatlar va Xitoy munosabatlarini keskinlashtirdi va Qoʻshma Shtatlar Davlat kotibi Entoni Blinkenni Pekinga 2018-yildan beri birinchi boʻlgan diplomatik tashrifini kechiktirishga undagan[5][12][13][14][15]. Kanada va Xitoy munosabatlarini yanada keskinlashtirgan. chunki Kanada mamlakat havo hududini buzgani uchun Xitoy elchisiga chaqiruv yuboragn[16]. 3-fevral kuni AQSh Mudofaa vazirligi ikkinchi Xitoy shari Lotin Amerikasi ustidan oʻtayotganini eʼlon qilgan[17][18][19]. Balon qoldiqlari topilgan va tahlil qilish uchun Virjiniya shtatining Quantico shahridagi FQB laboratoriyasiga yuborilgan[20].

Xitoy havo shari

1-fevral kuni Montana shtatining Billings shahridan suratga olingan shar[1][2][3]
Asosiy maʼlumotlar
Sana 2023-yil 28-yanvar – 4-fevral
Joylashuv AQSh, Kanada, Lotin Amerikasi va hududiy suvlar ustidagi havo hududi
Mamlakat AQSh
Halokat turi Havo hududining buzilishi, diplomatik hodisa
Sabab Xitoyning yuqori balandlikdagi havo sharlari xorijiy havo hududiga kirishi

Tarixi

tahrir

Aygʻoqchi sharlar tarixi

tahrir

Aygʻoqchi sharlardan harbiy texnologiya sifatida foydalanish XIX-XX asrlarga toʻgʻri kelgan. Bu davrda turli harbiylar, Sovuq urush davrida AQSh va Sovet Ittifoqida ham ulardan foydalanganlar. Manevrli va yashirin kuzatuv sunʼiy yoʻldoshlari va dronlarning paydo boʻlishi bilan eskirgan boʻlishiga qaramay, sharlar ishlab chiqarish va joylashtirishning arzonligi kabi baʼzi afzalliklarni saqlab qolingan[21]. AQSh Mudofaa vazirligi 2019-yilda COLD STAR (Covert Long Dwell Stratospheric Architecture) dasturi doirasida havo sharlaridan harbiy foydalanishga sarmoya kirita boshlagan[22][23].

Xitoy tomonidan qoʻllaniladigan texnologiya

tahrir

Reuters tomonidan 2022-yil aprel oyida nashr etilgan Xitoyning davlat mudofaa texnologiyalari jurnalidagi maqolaning tahlili harbiy sharlar texnologiyasiga qiziqish ortib borayotganini koʻrsatdi va Xitoy „elektron razvedkani amalga oshirish uchun shart-sharoitlarni taʼminlab, dushmanning havo mudofaa tizimini qoʻzgʻatishi va safarbar qilishi kerak“ degan taklifni berdi. Havo mudofaasi tizimlarining erta ogohlantirish va tezkor javob berish qobiliyatini baholashni ham reja qilgan[24]. Balon urib tushirilgandan soʻng, Xitoyning rasmiy OAVlari Beyxan universiteti professori va Xitoy havo kuchlarining isteʼfodagi katta polkovnigining maqolasini chop etdi, unda bosqin oʻzining 2014-yildagi „Havo mudofaasi tizimlarini innovatsiya qilish: havoda uzoq vaqt qolish va bir zumda“ nomli maqolasidagi strategiya taklifini bajarganini daʼvo qildi. U dirijabllarni „Xitoy uchun ichki havo mudofaa tizimini yaratish uchun eng yaxshi tanlov“ deb taʼkidladi[25].

Oldingi voqealar

tahrir

Bu 2017-yildan beri AQShning kontinental hududi ustidan aniqlangan beshinchi Xitoy shari boʻldi[26]. Kuzatuv faoliyatida gumon qilingan Xitoy havo sharlari Florida, Guam va Gavayi orollari ustidan ham Amerika Qoʻshma Shtatlari havo hududiga kirgan[27][28][12]. Bu hollarda Xitoy sharlarini qaytarib olishga muvaffaq boʻlgan. 2023-yilda sodir boʻlgan voqeadan oldin hech qanday hujum boʻlmagan[10]. Oldingi voqealardan biri Bayden prezidentligi davrida (2021-yildan hozirgi kungacha)[12][10] va uchtasi Donald Tramp prezidentligi davrida (2017-2021) sodir boʻlgan, dedi ismini oshkor etmagan yuqori martabali AQSh mudofaa amaldori[12][10][29]. Qoʻshma Shtatlar oldingi holatlarni ular sodir boʻlgan paytda aniqlay olmadi; Ular faqat keyinroq AQSh razvedka idoralari tomonidan aniqlangan[30][31][32]. Sobiq prezident Tramp va uning maʼmuriyatidagi bir qancha sobiq yuqori darajadagi milliy xavfsizlik amaldorlari oʻz faoliyati davomida havo sharlari bostirib kirganidan bexabar ekanliklarini aytishgan[33]. Keyinchalik Baydenning milliy xavfsizlik boʻyicha maslahatchisi Jeyk Sallivanning aytishicha, Bayden lavozimga kelganidan keyin havo boʻshligʻini nazorat qilish yaxshilangani natijasida oldingi bosqinlar aniqlagani va „Tramp maʼmuriyati aniqlay olmagan narsalarni aniqlash qobiliyatini oshirgan“ini taʼkidlagan[34]. 2020-yil iyun oyida Yaponiyaning Senday shahrida ham xuddi shunday havo shari koʻrilgan boʻlib, u oʻsha paytda xitoyniki ekanligi aniqlanmagan[35][36]. Xuddi shunday, 2021-yil sentabr oyida Yaponiyaning Xachinohe shahrida shunga oʻxshash xususiyatlarga ega yana bir havo shari koʻrilgan, u ham oʻsha paytda Xitoydan kelib chiqishi aniqlanmagan edi[37][38]. 2022-yil fevral oyida Tayvan qirgʻoqlarida bir nechta havo sharlari aniqlandi, ular Tayvan Milliy Mudofaa vazirligi Xalq ozodlik armiyasining Sharqiy qoʻmondonlik meteorologik kuzatuvlari uchun boʻlishi mumkin va xavfsizlikka bevosita tahdid solmaydi deb hisoblangan[39].

Voqea

tahrir

Tuzilishi

tahrir
 
Balonning taxminiy oʻlchamini bilan taqqoslash

Balon oʻlchami „ikki yoki uchta maktab avtobusi“ ga teng boʻlgan „texnologik koʻrfaz“ deb taʼriflangan va oʻn oltita quyosh nuridan quvvat oladigan yukni olib yurgan. Balonning oʻzini diametri taxminan 27 metr. Milliy xavfsizlik kengashi matbuot kotibi admiral Jon Kirbining aytishicha, kema yerdan boshqarish imkoniga ega va uni manevr qilish mumkin[40]. Xitoy Tashqi ishlar vazirligi vakili sharning „oʻz-oʻzini boshqarish qobiliyati cheklangan“ligini aytdi[41]. USNORTHCOM va NORAD qoʻmondoni general Glen VanHerk yukning ogʻirligi 2,000 funt (910 kg) oshganini taxmin qilingan[32]. AQSh Mudofaa vazirligi havo shari yerdagi odamlarga harbiy yoki jismoniy xavf tugʻdirmasligini, uni suv ustida urib tushirish xavfsizroq boʻlishini va razvedka maqsadida shar qoldiqlarini oʻrganish imkoniyatini oshirishini aytilgan[42][7][43][34]. Mutaxassislar Xitoy sharining oddiy ob-havo sharlaridan farqli ekanligini taʼkidladilar[44]. Standart ob-havo sharlari odatda taxminan 20 fut (6 m) kenglikda boʻlishi, bu kenglik Xitoy sharining diametrining chorak qismidaga yetmasligi ham maʼlum qilingan[45]. Vaqt oʻtishi bilan ob-havo sensorlari yanada takomillashgan boʻlsa-da, ular 1970- yoki 1980-yillardan beri nisbatan oʻzgarmagan va global miqyosda izchil boʻlib kelgan[45].

Aniqlash

tahrir
  Tashqi mediafayllar
  Defense Department Briefing, February 3, 2023, C-SPAN[46]

Balon haqida birinchi xabarlar 2023-yil 1-fevralda, Billings gazetasining sobiq muharriri Cheyz Doak[47] Billings atrofidagi havo boʻshligʻi yopilganligi haqidagi xabarlarni koʻrgandan soʻng Montana shtatining Billings tepasidagi ob’ektni koʻrganida paydo boʻldi. U dastlab bu yulduz yoki NUJ deb taxmin qilgan edi[48]. Doak doʻsti va Billings Gazette fotografi Larri Mayer bilan bogʻlandi[49] va ikkalasi telefoto linzalari yordamida sharni suratga olishdi. Mayer tasvirlarni turli davlat idoralariga ham yuborgan[49]. Fotosuratlar Billings Gazetteʼda eʼlon qilingan va ommaviy axborot vositalarida keng yoritilganidan soʻng, 2-fevral kuni AQSh Mudofaa vazirligi va Kanada Milliy mudofaa vazirligi NORAD Xitoyga tegishli deb hisoblangan baland balandlikdagi kuzatuv sharidan xabardor ekanligini va uni „bir necha“ kun davomida kuzatib borishganini eʼlon qildi[50][51]. Shar oʻsha paytdagi hisob-kitoblar boʻyicha 18, 000 m balandlikda uchayotgan edi. The Washington Post gazetasiga iqtibos keltirgan ekspertlarning taʼkidlashicha, havo shari boshqa davlatlar tomonidan meteorologiya, telekommunikatsiya va tadqiqot uchun foydalaniladigan boshqa sharlar bilan oʻxshash xususiyatlarga ega[52]. Ulardan birining aytishicha, agar havo shari josuslik uchun ishlatilgan boʻlsa, unda boshqa davlatlarga maʼlumot uzatishga qodir telekommunikatsiya uskunalari boʻlgan boʻlishi mumkin[52]. AQSh Havo Kuchlari Air Universitetining tadqiqoti shuni koʻrsatadiki, kuzatuv sharlari koʻpincha „kvadrat metrning yuzdan bir qismiga teng, kichik qush bilan bir xil“ va infraqizil imzosi yoʻq, bu esa zenit qurollaridan foydalanishni qiyinlashtiradi[42][53].

Parvoz yoʻli

tahrir
 
Balonning taxminiy marshruti[54]

Balon 2023-yil 28-yanvarda Aleut orollari ustidan AQSh havo hududiga kirdi. Alyaska boʻylab harakatlandi va 2023-yil 30-yanvarda Yukon va Shimoli-gʻarbiy hududlar ustidan Kanada havo hududiga kirdi[12]. Keyin havo shari 31-yanvarda Aydahoning shimolida AQShga, 1-fevralda esa Montana shtatiga[12] oʻtib, Billings ustida koʻrinish berdi[51]. Montanada koʻplab yadroviy raketa inshootlari, shu jumladan Malmstrom havo kuchlari bazasi joylashgan boʻlib, qitʼalararo ballistik raketalar boshqariladigan AQSh havo kuchlarining uchta bazasidan biri hisoblanadi. Havo shari koʻrsatilgan yadroviy inshootlarni kuzatish uchun uchirilgan degan shubhalarni kuchaytiradi[51]. Meteorologik tadqiqotchi Xitoydan Montanagacha boʻlgan gʻarbiy hududlar haqidagi maʼlumotlarga mos keladigan HYSPLIT atmosfera modelidan foydalanib, ushbu yoʻl boʻylab mumkin boʻlgan traektoriyani hisoblab chiqdi[54]. Shar 3-fevral kuni Missuri shtatining shimoli-gʻarbiy qismida, Kanzas-Siti yaqinida aniqlangan. Ismi oshkor etilmagan AQSh mudofaa mulozimining The Washington Post nashriga aytishicha, havo shari yaroqsiz obyekt emas, chunki u odatda reaktiv oqimlar sxemasiga amal qilgan, lekin u Malmstrom havo kuchlari bazasi kabi nozik obyektlar yaqinida boʻlganida bemalol harakat qilgan[55]. „Post“ning taʼkidlashicha, bu kuzatuv Xitoyning havo shari notoʻgʻri qurilma ekanligi haqidagi daʼvolariga putur yetkazdi[55]. AQShning quruqlikdagi qitʼalararo yadroviy arsenali Montana shtatidagi Malmstrom AFB atrofidagi raketa siloslarida joylashtirilgan 400 ga yaqin LGM-30 Minuteman III raketalaridan iborat:Minot AFB, Shimoliy Dakota va Frencis E. Warren AFB, Vayoming[56]. Time nashri bilan suhbatlashgan ekspertlarning taʼkidlashicha, havo shari standart ob-havo sharoitida kutilganidan ancha uzoqroq masofani bosib oʻtgan va Xitoy rasmiylari bu shar oxir-oqibat yo AQShni kesib oʻtganidan yoki aniqlanishga duch kelganidan ajablanmasliklari kerak. Shar 18, 000 m balandlikda uchayotgan edi . Taqqoslash uchun, Concorde 18, 000 m balandlikda uchadigan yagona tijorat layneridir, biznes-jetlar 16, 000 m, hozirgi tijorat avialaynerlari 14, 000 m va SR-71 20, 000 m yuqorida parvoz qiladi[57]. Balonni kuzatishda foydalanilgan U-2S yuqori balandlikdagi razvedka samolyoti 21, 000 m dan oshiq balandlikda ishlashga qodir boʻlgan, maksimal xizmat koʻrsatish chegarasiga ega boʻlgan yagona AQSh harbiy samolyotidir[31], lekin qurol olib yurmaydi.

Monitoring va kontrrazvedka

tahrir

Hodisa paytida AQSh mudofaa rasmiysi havo shari „razvedka maʼlumotlarini yigʻish nuqtai nazaridan cheklangan qoʻshimcha qiymatga ega“ ekanligini aytdi. Shunga qaramay, Pentagon oʻz aktivlarini havo shariga maxfiy maʼlumotlarning sizib chiqishidan himoya qilish choralarini koʻrdi[58]. AQSh Mudofaa vaziri Lloyd Ostinning aytishicha, amerikalik harbiylar havo shari Shimoliy Amerikadan tranzit oʻtayotganda u haqida qimmatli razvedka maʼlumotlarini toʻplay olgan[59].

 
Boeing RC-135U jangovar joʻnatilgan razvedka samolyoti, Offutt havo kuchlari bazasidan, Callaway yadroviy stansiyasini aylanib oʻtishdan oldin havo sharidan keyin.

Balon NORAD tomonidan joylashtirilgan ekipaj samolyotlari, jumladan Boeing E-3 Sentry Havoda erta ogohlantirish va nazorat qilish tizimi (AWACS), Nellis havo kuchlari bazasidan Boeing RC-135 razvedka samolyoti[60] va F-22 Raptor tomonidan Langli havo kuchlari bazasida kuzatilgan[61]. AQSh Mudofaa vazirligi havo shari Qoʻshma Shtatlar ustidan parvozi chogʻida razvedka maʼlumotlarini toʻplashiga toʻsqinlik qilganini hamda shar va uning jihozlarini oʻrganishga muvaffaq boʻlganini aytdi[7][62]. AQSh hukumati rasmiysining aytishicha, havo shari AQShning oʻrta-gʻarbiy qismida boʻlganida kamida ikkita U-2S razvedka samolyoti havo shari haqida maʼlumot toʻplash uchun foydalanilgan, ammo havo sharining qaysi nuqtalarida U-2S samolyoti tomonidan kuzatilgani nomaʼlum[31]. The War Zone U-2S ning baland parvoz shiftini 21, 000 m dan oshib ketishini izohladi. Bu balandlik U-2Sga sharni nisbatan yaqin masofadan (shu jumladan yuqoridan) kuzatish imkonini berdi va uning elektron urush toʻplami samolyotga havo sharidan radio emissiyasini, shu jumladan Xitoy aloqa sunʼiy yoʻldoshlari tomon yuqoriga yoʻnaltirilgan maʼlumotlarni uzatishni toʻsib qoʻyish yoki kuzatish imkonini berdi[31].

Urib tushirish

tahrir
  Tashqi tasvir
  High-definition video of the shootdown

4-fevral kuni havo shari Karolina orollariga uchib keldi[63]. Federal Aviatsiya maʼmuriyati AQSh tarixidagi eng katta vaqtinchalik parvoz cheklovlaridan birida, „Vashington, Kolumbiya okrugi atrofidagi cheklangan havo hududidan besh baravar koʻproq va Massachusets shtati hududidan deyarli ikki baravar koʻp“ boʻlgan hudud ustidagi havo boʻshligʻini yopib qoʻydi[64]. Myrtle Beach xalqaro aeroportida, Charleston xalqaro aeroportida va Wilmington xalqaro aeroportida toʻxtash buyurildi[65][66][67]. Harbiy samolyotlar Karolina ustidan uchayotgani xabar qilingan[68]. Keyinroq AQSh rasmiylari buni Atlantika okeani ustidagi Amerika hududiy suvlarida havo sharini urib tushirishga tayyorgarlik koʻrish deb taʼkidladilar[12]. AQSh harbiylariga koʻra, havo shari 18, 000 m balandlikda muvaffaqiyatli urib tushirilgan. AIM-9X Sidewinder tomonidan Amerika Qoʻshma Shtatlari Harbiy-havo kuchlarining F-22 Raptor samolyotidan Janubiy Karolina shtatining Surfsayd-Bich sohilida, mahalliy vaqt bilan soat kunduzi 00:39 da oʻq uzildi[10][11]. Urib tushirilishi F-22 samolyoti tomonidan qayd etilgan birinchi hodisa boʻlib, tarixdagi eng baland joydan havoga „oʻldirish“, shuningdek , Ikkinchi Jahon Urushidan beri AQSh hududi ustida samolyotning birinchi urib tushirilishi edi[69].

  •  
    Janubiy Karolina shtatidagi Myrtl-Bich ustidagi shar urib tushirilishidan biroz oldin
  •  
    F-22 sharni kuzatmoqda
  • F-22 tomonidan urib tushirilgan video

Qoldiqlarini qayta tiklash

tahrir

Balon qoldiqlari 2.25 kv.km maydonga tarqaldi[70]. Okeanning shu hududlaridagi taxminan 14 m chuqurligida tekshirish uchun yigʻish harakatlari boshlandi[71][7]. VanHerkning aytishicha, Amerika Qoʻshma Shtatlari dengiz floti qutqaruv ishlarini olib borar ekan, Amerika Qoʻshma Shtatlari qirgʻoq xavfsizligi vayronalar tushgan hududni qoʻriqlamoqda[72]. USS boshqariladigan raketa esminetsi Oskar Ostin, boshqariladigan raketa kreyseri USS Filippin dengizi va qoʻnadigan USS kemasi Karter Xollga sohil Xavfsizlik xizmati kesuvchilari va vertolyotlari, AQSh dengiz floti gʻavvoslari va FBI qarshi razvedka agentlariga shar vayronalarini olib chiqish vazifasi yuklatilgan[73][74][75].

 
Portlovchi moddalarni yoʻq qilish boʻyicha 2-guruhga tayinlangan dengizchilar Atlantika okeanidan sharning bir qismini qaytarib olishadi

General VanHerckning taʼkidlashicha, qattiq puflanadigan qayiqlardan boshqariladigan uchuvchisiz suv osti transport vositalari choʻkib ketgan qoldiqlarni aniqlash uchun yon skanerlash sonaridan foydalangan. Uchuvchisiz mashinalar portlovchi moddalar yoki xavfli materiallarga ega batareyalar kabi qutqaruv gʻavvoslari uchun potensial tahdidlarni aniqlash uchun vayronalarni tahlil qildilar[32]. Choʻkib ketgan yukning ogʻirligi 910 kg edi[32].

 
Dalillarga javob berish guruhiga tayinlangan FQB maxsus agentlari havo sharidan olingan materiallarni qayta ishlashmoqda[76]

6-fevral kuni tushirilgan yukning bir qismi Virjiniya shtatining Quantiko shahridagi FQB laboratoriyasiga Byuroning Operatsion texnologiyalar boʻlimi tomonidan tahlil qilish uchun yuborildi[77][78]. Mumkin boʻlgan shar qoldiqlari Janubiy Karolina qirgʻogʻida aniqlangan, u yerda politsiya aholidan boshqa kuzatuvlar haqida xabar berishni soʻramoqda[79]. Xitoy shar qoldiqlarini qaytarishni xohlayotganini aytdi[80][81], ammo AQSh buni amalga oshirishni rejalashtirmaganligini xabar berdi[82]. 10-fevral kuni Fox News havo sharining foydali yuki Janubiy Karolina qirgʻoqlaridan topilgani haqida xabar berdi. Avtobus oʻlchamidagi foydali yuk saqlb qolingan. Qayta tiklash operatsiyasi bir necha kun davom etadi[83]. 13-fevral kuni AQSh rasmiylaridan biri Janubiy Karolina qirgʻoqlaridan havo shari yukining katta qismi topilganini aytdi. Foydali yuk 30 fut uzunlikka va barcha texnik jihozlar, antennalarga ega boʻlgan[84].

Lotin Amerikasi ustidagi ikkinchi shar

tahrir

3-fevral kuni AQSh Mudofaa vazirligi Xitoyning ikkinchi kuzatuv shari Lotin Amerikasi uzra uchayotganini maʼlum qildi[18][19]. Kosta-Rika fuqarolik aviatsiyasi bosh boshqarmasi mahalliy aholi 2-fevralda birinchi marta koʻrgan „kosta-Rikadan boʻlmagan“ ob’ekt bosqinini tasdiqladi[85]. Kolumbiya Harbiy-havo kuchlari 3-fevral kuni ertalab 17, 000 m balandlikda „balonnikiga oʻxshash xususiyatlarga ega“ ob’ektni aniqlaganini maʼlum qildi. Soatiga 46 km tezlikda harakatlanayotgani, milliy xavfsizlik va mudofaa yoki havo xavfsizligi uchun tahdid emasligini aniqlagandan soʻng, Kolumbiya havo hududini tark etgunga qadar uni kuzatishda davom etishdi[86][87]. Tasdiqlanmagan havo shari Venesuelada ham kuzatilgan[88][89][90]. 6-fevral kuni Xitoy hukumati matbuot kotibi Mao Ning havo shari Xitoyga tegishli ekanligini tasdiqladi, biroq u „parvoz sinovlari“ uchun foydalanilgani va Shimoliy Amerikada kuzatilgan havo shariga oʻxshab uchib ketganini aytdi[91][17].

Javob va reaksiyalar

tahrir

Qoʻshma Shtatlar

tahrir

Federal hukumat

tahrir

Amerika mudofaa mulozimlari havo sharini portlatish haqida oʻylashdi, biroq avvaliga yerdagi vayronalar tinch aholini jarohatlashi mumkinligi sababli buni qilmaslikka qaror qilishdi[60]. Mudofaa vaziri Ostin, shtab boshliqlari birlashgan qoʻmitasi raisi general Mark Milley, NORTHCOM/NORAD qoʻmondoni general VanHerk va boshqa harbiy qoʻmondonlar oʻrtasida uchrashuv boʻlib oʻtdi[50]. Rasmiylar Baydenga uni otib tashlamaslikni maslahat berishgan, chunki qoldiqlar odamlarga xavf solishi mumkin edi[50]. Davlat kotibi Blinken bunga javoban Xitoyga rejalashtirilgan diplomatik safarini keyinga qoldirdi, bu 2018-yildan beri birinchi bunday tashrif kutilayotgan edi[5][13][14][12]. Oq uy Blinkenning safari qoldirilganligi sababi sifatida havo sharining kirib kelgani bilan bogʻlashni istamadi, biroq matbuot va ijtimoiy media soʻrovlari Pentagon rasmiylarini izoh berishga majbur qildi[47].

 
F-22 Raptor havo shari hodisasi paytida Langley-Eustis qoʻshma bazasidan uchadi

Vaziyatga oid savollarga javoban, 4-fevral kuni Bayden, „Biz buni hal qilamiz“, deb bayonot berdi[92]. Oʻsha kuni AQSh rasmiylari unga uch kun oldin havo sharini urib tushirishga ruxsat berganini maʼlum qildi[12]. Mahalliy vaqt bilan ertalab 02:39da havo shari ikkita F-22 qiruvchi samolyoti tomonidan AIM-9X Sidewinder raketasi yordamida urib tushirildi[61][93]. Amerika Qoʻshma Shtatlari Atlantika okeaniga sachragan qoldiqlarni qayta tiklashi va tahlil qilishini eʼlon qildi[12]. Pentagon rasmiylari Bayden maʼmuriyatini avvalroq havo sharini urib tushirmaganlikda tanqid qilgan Tramp va boshqa respublikachilarni suv ustida urib tushirish imkoniyati boʻlmaganini taʼkidladi[7][94]. Senatdagi demokratlar yetakchisi Chuck Shumer qoʻshimcha qildi: „Suv ustidagi sharni urib tushirish eng xavfsiz variant emas, balki bu bizning razvedka yukimizni maksimal darajada oshirgan“[95]. 6-fevral kuni Davlat kotibi oʻrinbosari Vendi Sherman 40 ga yaqin elchixonaning 150 diplomatiga AQSh rasmiylari tomonidan Xitoy janubiy qirgʻogʻidagi Xaynan provinsiyasidan bir necha yillardan beri Xalq ozodlik armiyasi tomonidan boshqarilgani aytilayotgan havo sharlarini kuzatish dasturi haqida maʼlumot berdi[96]. Rasmiylar 2018-yildan beri kamida yigirmalab bunday havo parvozlari sodir boʻlgan davlatlarga alohida murojaat qilmoqdalar, ular orasida Shimoliy va Janubiy Amerikadan tashqari Yaponiya, Hindiston, Vetnam, Tayvan va Filippin ham bor[96][78].

AQSh Kongressi Vakillar palatasining Qurolli kuchlar qoʻmitasi 7-fevral kuni Xitoy harbiy razvedkasining keng koʻlamli tahdidlari, jumladan, havo sharlari bostirib kirishi haqidagi maʼruza oʻtkazdi[97]. Respublikachilar qoʻmitasi raisi Mayk Rojers sharni qasddan hisoblangan kuch namoyishi sifatida tavsifladi[98]. AQSh rasmiysi The Washington Post gazetasiga havo shari ataylab qilingan provokatsiya degan maʼno yoʻqligini aytdi, chunki u davom etayotgan global kuzatuv dasturining bir qismi hisoblangan[96].

Tahlil

tahrir

Strategik va xalqaro tadqiqotlar markazidan (CSIS) Jeyms Endryu Lyuisning taʼkidlashicha, shar „josuslik uchun ideal platforma emas“, „Xitoy ilgari josuslik uchun sharlardan foydalanmagan“ va „ehtimol bu notoʻgʻri tushuntirishdir“ adashgan ob-havo shari degan ehtimolni bildirdi[99]. Tom Karako, shuningdek, CSISdan, sunʼiy yoʻldoshlar kabi muqobil razvedka toʻplash asboblari bilan solishtirganda, sharlardan foydalanishning afzalliklaridan biri shundaki, ular „yerga yaqinroq uchib kelishlari va orbital tizimlar qila olmaydigan aloqa yoki elektron signallarni ushlab turishlari“ mumkin[58]. Bu fikrni Gudzon instituti xodimi Brayan Klark ham taʼkidladi[58]. Xavfsizlik boʻyicha olim Kristofer Tvimey sharni urib tushirish chogʻida Xitoyning har qanday javobi jilovlanishini va bir necha oy ichida yuqori darajadagi tashriflarga urgʻu berishni xohlashini aytdi[100].

Washington Post sharhlovchisi Ishaan Tharoor voqeani Ikkinchi Sovuq Urushning bir qismi sifatida izohladi[101]. Siyosiy sharhlovchi Charli Pirs keng tarqalgan yuqori aniqlikdagi razvedka sunʼiy yoʻldosh tasvirlari davrida bosqinchilikdan gʻazablanishning istehzosi haqida gapirdi[102].

Satira

tahrir

Bu voqea havo shari urib tushirilgandan keyin kechqurun Saturday Night Live shousining ochilishida kinoya qilingan. Eskizda ijrochi Bouen Yang MSNBC jurnalisti Keti Tur bilan intervyu bergan, oʻzini Chloe Fineman oʻynagan, tushirilgan sharning antropomorflashtirilgan tasvirini tasvirlagan. Baʼzi manbalar Yangning „Tabriklaymiz! Siz havo sharini urib tushirgansiz!“ deb olqishlaydi. USA Today oʻz sarlavhasida satiradan foydalangan[103][104][105]. Balon televidenieda, matbuotda, taniqli shaxslar va ijtimoiy tarmoqlarda koʻplab boshqa hazillarga sabab boʻlgan[106][107][108].

Kanada

tahrir

Kanada rasmiylari va Kanadaning Global Affairs boʻlimi Xitoyning Kanadadagi elchisi Kong Peyvuni Ottavaga chaqirdi, Milliy Mudofaa Departamenti NORAD orqali Qoʻshma Shtatlar bilan birga vaziyatni kuzatayotganini xabar qildi[16][109]. Kanada Qurolli Kuchlari bayonotida kanadaliklar uchun hech qanday tahdid yoʻqligi, Tashqi ishlar vaziri Melani Jolining Blinken bilan aloqada boʻlishini taʼkidlangan[110].

Xitoy

tahrir

3-fevral kuni Xitoy Tashqi ishlar vazirligi matbuot kotibi Mao Ning: „Bu fuqarolik dirijabl, asosan meteorologik tadqiqotlar uchun foydalaniladi. Westerlies taʼsirida va cheklangan oʻz-oʻzini boshqarish qobiliyatiga ega boʻlgan dirijabl oʻzining rejalashtirilgan yoʻnalishidan ancha uzoqlashib ketganini“ aytdi[14]. Uning soʻzlariga koʻra, Xitoy fors -major holatlarini taʼkidlab, kutilmagan voqeadan afsusdaligini bildirdi[111]. 6-fevral kuni Mao AQSh „hodisani ataylab avj oldirganini va hatto hujum qilish uchun kuch ishlatganini“ aytdi va otishmani „qabul qilib boʻlmaydigan va mas’uliyatsiz harakat“ deb atadi[112]. Davlat nazoratidagi China Daily gazetasi ham 3-fevral kuni Xitoyning ishtirokini rad etib, shunday dedi: „AQShga havo shari bilan josuslik qilish 1940-yillardagi texnologiya, zamondan ancha orqada qolish va uning okean boʻylab parvozini boshqarish uchun yetarli darajada ilgʻor boʻlish kerak. Yolgʻon toʻqiydiganlar faqat oʻz johilliklarini fosh qilmoqdalar“[60]. 5-fevral kuni China Daily nashrida „fuqarolik dirijablining“ urib tushirilishi Blinkenning Pekinga tashrifi oldidan „ochiq-oydin provokatsiya“ deb atalgan maqola eʼlon qilindi, maqolada „AQSh koʻp marta navigatsiya va havoda parvoz qilish erkinligini buzib Xitoy dengizi va havo hududiga ataylab bostirib kirgan“i bayon etilgan[113]. Xitoy meteorologiya boshqarmasi rahbari Chjuan Guotay 5-fevral kuni oʻz lavozimidan chetlatildi. Chjuan 18-yanvarda Gansu Siyosiy maslahat konferensiyasi raisi lavozimiga koʻtarilgan edi[114], ammo Gʻarb OAVlari ishdan boʻshatish vaqtini hisobga olgan holda havo shari bilan bogʻliq boʻlgan boʻlishi mumkinligini taxmin qilmoqda[115]. 5-fevral kuni havo shari urib tushirilgandan soʻng, tashqi ishlar vaziri oʻrinbosari Si Feng AQSh elchixonasiga „AQShning Xitoy fuqarosi boʻlmagan uchuvchisiz dirijablga harbiy kuch bilan hujumi“ yuzasidan rasmiy shikoyat bilan murojaat qilganini aytdi. Si Xitoy hukumati tegishli qonuniy manfaatlarini himoya qilishini va „qoʻshimcha kerakli javoblarni olish“ huquqini oʻzida saqlab qolishini aytdi, shu bilan birga Qoʻshma Shtatlarni „Qoʻshma Shtatlarni tark etmoqchi boʻlgan fuqarolik dirijabliga qarshi begʻaraz kuch ishlatishda“ aybladi. Si Szinpinning taʼkidlashicha, Qoʻshma Shtatlar „haddan tashqari munosabat bildirgan va xalqaro huquq, xalqaro amaliyot ruhini jiddiy ravishda buzgan“[12][112]. 6-fevral kuni xitoylik diplomat Fransiyaning LCI axborot tarmogʻiga bergan intervyusida Qoʻshma Shtatlar topilgan shar qoldiqlarini Xitoyga qaytarishi kerakligini aytdi[116]. Voqea Xitoyda "The Wandering Earth 2" ilmiy-fantastik filmi chiqqan paytga toʻgʻri keldi, bu esa baʼzi internet foydalanuvchilari va OAVning bu voqeani hazillashib „Sayyor shar“ deb atashiga sabab boʻldi[117].

NATO

tahrir

NATO bosh kotibi Jens Stoltenbergning taʼkidlashicha, havo shari „Xitoy xatti-harakatlarining namunasini tasdiqlaydi, bunda Xitoy yangi imkoniyatlarga ega, jumladan, kuzatuv va razvedka platformalarining turli turlariga katta miqdorda sarmoya kiritganini koʻramiz“ va shar tekshiruvlari buni taqdim etadi[118].

Boshqa mamlakatlar

tahrir

Avstraliya-Xitoy savdo urushi davom etayotgan bir paytda, Avstraliya tashqi ishlar vaziri Penni Vong shunday dedi: „Men AQSh buni iloji boricha ehtiyotkorlik bilan boshqarganiga ishonaman. Ular sharni oʻzlarining hududiy suvlari ustiga tushirishdi“[119][120][121]. Venesuela tashqi ishlar vazirligi Qoʻshma Shtatlar hech qanday xavf tugʻdirmaydigan uchuvchisiz fuqaro samolyotini urib tushirganini aytdi[86]. Shuni ham taʼkidlash kerakki, shunga oʻxshash hodisalar Tramp davrida Amerika osmonida sodir boʻlgan. Biroq, oʻshanda Xitoy sharini urib tushirishning iloji boʻlmagan[122][123][124]. Bosh vazir Rishi Sunak 13-fevral kuni Buyuk Britaniya hukumati mamlakatni kuzatuv sharlaridan himoya qilish uchun „qoʻlidan kelgan barcha ishni“ qilishini aytdi. Uning qoʻshimcha qilishicha, Qirollik havo kuchlari Tayfun samolyotlarini kuzatuv holatiga oʻtkazgan[125]. Bundan tashqari, MI6ning sobiq boshligʻi ser Aleks Yanger Xitoyning kuzatuv dasturining tizimli xususiyatini taʼkidlab, Buyuk Britaniya Xitoyning global xavfsizlikka tahdididan „uygʻonishi“ kerakligini aytdi.

Keyingi hujumlar va javoblar

tahrir

3-fevral kuni AQSh Mudofaa vazirligi Xitoyning ikkinchi kuzatuv shari Lotin Amerikasi uzra uchayotgani aniqlanganini maʼlum qildi[18][19]. Kosta-Rika fuqaro aviatsiyasi bosh boshqarmasi mahalliy aholi 2-fevralda birinchi marta koʻrgan „Kosta-Rikaniki boʻlmagan“ obyektning bostirib kirganini tasdiqladi[126]. Kolumbiya Harbiy-havo kuchlari 3-fevral kuni ertalab 55 ming fut balandlikda, soatiga 46 kilometr tezlikda harakatlanayotgan „belgilari sharnikiga oʻxshash“ obyektni aniqlaganini maʼlum qildi. Bu milliy xavfsizlik va mudofaa yoki havo xavfsizligi uchun tahdid emasligini aniqlagandan soʻng, u Kolumbiya havo hududini tark etgunga qadar uni kuzatishda davom etgan[127][128]. Balon koʻzga tashlangani haqida Venesueladan[129], xususan Marakaybodan[130] ham xabar berilgan. 6-fevral kuni Xitoy hukumati matbuot kotibi Mao Ning havo shari Xitoyga tegishli ekanligini tasdiqladi, biroq u „parvoz sinovlari“ uchun foydalanilgani va Shimoliy Amerikada kuzatilgan havo shariga oʻxshab uchib ketganini aytdi[131][132]. 10-fevral kuni Alyaskaning Deadhorse shahri yaqinida, Beaufort dengizi ustidagi yana bir obyekt urib tushirildi[133]; Alyaska Milliy gvardiyasi tomonidan obyektni qayta tiklash ishlari davom etmoqda. 11-fevralda Kanada Bosh vaziri Justin Trudeauning buyrugʻi bilan Kanada havo hududini buzgani uchun Yukon hududi uzra „kichik, silindrsimon obyekt“ urib tushirildi[134]. 12-fevralda amerikalik harbiylar Michigan dengizi hududidagi Guron koʻli ustida toʻrtinchi nomaʼlum obyektni urib tushirdi[135][136]. 14-fevral kuni AQSh hukumati Shimoliy Amerika uzra urib tushirilgan oxirgi uchta obyekt Xitoy bilan aloqasi boʻlmagan xususiy tashkilotlarga oid boʻlishi mumkinligini eʼlon qildi. Keyingi tahlillar va qoldiqlarni yigʻish ishlari olib borildi[137].

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Doak, Chase „I thought it was a UFO. Turns out, it was a Chinese spy balloon.“. 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  2. ↑ Szpaller, Keila. „Billings photojournalists recall seeing balloon before it was identified, shot down“. Daily Montanan (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  3. ↑ „Chase Doak“. — „Former journalist. Beer connoisseur. Collector of cheap synthesizers. Amateur Chinese spy balloon photographer.“. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  4. ↑ „Chinese spy balloon over US is weather device says Beijing“. BBC News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Lee, Matthew. „Chinese balloon soars across US; Blinken scraps Beijing trip“. AP News (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  6. ↑ Brown, Matthew; Pollard, James. „Eyes on the sky as Chinese balloon shot down over Atlantic“ (en-US). AP News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 „Senior Defense Official and Senior Military Official Hold an Off-Camera, On-Background Press Briefing Update on the High-Altitude Surveillance Balloon“. U.S. Department of Defense (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  8. ↑ „Suspected Chinese spy balloon shot down off South Carolina coast“ (en-US). CBS News. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  9. ↑ Sabes, Adam. „US military shoots down Chinese spy balloon over Atlantic Ocean“ (en-US). Fox News (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Baldor. „China balloon: Many questions about suspected spy in the sky“. AP News (2023-yil 4-fevral). Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  11. ↑ 11,0 11,1 Garamone. „F-22 Safely Shoots Down Chinese Spy Balloon Off South Carolina Coast“ (en-US). U.S. Department of Defense (2023-yil 4-fevral). Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 Miller, Zeke; Balsamo, Michael; Long, Colleen; Madhani, Aamer; Baldor, Lolita C.. „US downs Chinese balloon, drawing a threat from China“ (en). AP News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  13. ↑ 13,0 13,1 Cadell, Cate; Hudson, John; Abutaleb, Yasmeen. „Blinken postpones China trip as suspected spy balloon detected over U.S.“. The Washington Post. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Hansler, Jennifer; Liptak, Kevin; Herb, Jeremy; Atwood, Kylie; Sciutto, Kylie. „Blinken postpones trip to Beijing after Chinese spy balloon spotted over US, officials say“. CNN (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  15. ↑ McDonell, Stephen. „Balloon saga deflates efforts to mend US-China relations“. BBC News (2023-yil 7-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  16. ↑ 16,0 16,1 „Ottawa tight-lipped on details as Canada, U.S. call out China over balloon“ (en). CTV News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  17. ↑ 17,0 17,1 „Second balloon over Latin America is ours - China“ (en-uk). BBC News (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „Pentagon: Another Chinese Balloon Spotted Over Latin America“ (en). Voice of America. 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Gregorian, Dareh; Kube, Courtney; Gains, Mosheh; Richards, Zoë. „Another Chinese 'surveillance balloon' is flying over Latin America, Pentagon says“ (en). NBC News. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Gregorian" defined multiple times with different content
  20. ↑ Sevastopulo, Demetri. „US says it does not plan to return spy balloon debris to China“. Financial Times (2023-yil 7-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  21. ↑ Ng, Kelly. „Why would China use a spy balloon when it has satellites?“. BBC News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  22. ↑ Hudson, Lee. „U.S. military's newest weapon against China and Russia: Hot air“. Politico (2022-yil 5-iyul). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  23. ↑ Hambling, David. „Why These Badass Balloons Are the Pentagon's New Secret Weapon“. Popular Mechanics (2021-yil 11-noyabr). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  24. ↑ Baptista, Eduardo; Torode, Greg. „China's military has shown growing interest in high-altitude balloons“ (en). Reuters (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  25. ↑ „April 2022 Paper By China's People's Liberation Army: Military Can Use Balloons To Test Enemy Air Defenses; Following U.S. Downing Of Spy Balloon, Chinese Government Media Confirmed This“ (en). MEMRI (2023-yil 7-fevral). Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  26. ↑ Wilkie, Christina. „Chinese spy balloon fallout roils Washington and Beijing“ (en). CNBC (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  27. ↑ „Biden says U.S. will "take care of" suspected Chinese spy balloon“ (en-US). CBS News. 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  28. ↑ Raddatz, Martha; Martinez, Luis; Yiu, Karson. „Large Chinese reconnaissance balloon spotted over the US, officials say“ (en). ABC News. 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  29. ↑ Neukam, Stephen. „Chinese balloons flew over US three times during Trump administration: officials“ (en-US). The Hill (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  30. ↑ Stewart, Phil; Ali, Idrees; Stewart, Phil; Ali, Idrees. „U.S. failed to detect past Chinese spy balloons, Air Force general says“ (en). Reuters (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Trevithick, Joseph; Rogoway, Tyler. „U-2 Spy Planes Snooped On Chinese Surveillance Balloon“ (en). The Drive (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 „Gen. Glen VanHerck, Commander, North American Aerospace Defense Command and United States Northern Command, Holds an Off-Camera, On-The-Record Briefing on the High-Altitude Surveillance Balloon Recovery Efforts“. U.S. Department of Defense (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  33. ↑ Singman, Brooke. „Trump, top national security officials refute claim that Chinese spy balloons transited US under last admin“ (en-US). Fox News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  34. ↑ 34,0 34,1 Miller, Zeke; Baldor, Lolita C.; Madhani, Aamer. „White House: Improved surveillance caught Chinese balloon“. AP News (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  35. ↑ „Mysterious balloon-like object spotted above Sendai“ (en-US). The Japan Times (2020-yil 17-iyun). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  36. ↑ „Balloon-like object in Japanese sky sets Twitter afire with talk of UFOs, Godzilla“ (en-US). Reuters (2020-yil 17-iyun). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  37. ↑ „八戸上空に謎の白い球体　昨年宮城で目撃の物体と酷似“ (ja). デーリー東北デジタル (2021-yil 5-sentyabr). 2021-yil 5-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  38. ↑ „正体不明の"飛行物体"、今度は青森の上空で目撃。東北に限って出現？→気象台に聞いてみた【画像】“ (ja). ハフポスト. HuffPost Japan (2021-yil 6-sentyabr). 2021-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  39. ↑ „Chinese weather balloons no reason for alarm: MND“. Taipei Times. CNA (2022-yil 28-fevral). 2022-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-yanvar.
  40. ↑ Spoehel, Jay. „China spy flight: What to know“. FOXBusiness (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  41. ↑ „Foreign Ministry Spokesperson's Remarks on US Annoucement of the Postponement of Secretary of State Blinken's Visit to China“. Ministry of Foreign Affairs of the People's Republic of China (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  42. ↑ 42,0 42,1 Helfrich, Emma; Trevithick, Joseph; Rogoway, Tyler. „Why Shooting Down China's Spy Balloon Over The U.S. Is More Complicated Than It Seems“ (en). The Drive (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  43. ↑ Sullivan, Helen. „Spy balloons: What are they and why are they still being used?“. The Guardian (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  44. ↑ Bushwick, Sophie. „Chinese Spy Balloon Has Unexpected Maneuverability“ (en). Scientific American (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral. „This maneuverability is beyond the capabilities of most high-altitude balloons, says John Villasenor, director of the Institute for Technology, Law and Policy and a professor of electrical engineering, law, public policy and management at the University of California, Los Angeles.“.
  45. ↑ 45,0 45,1 Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named time/6253002
  46. ↑ „Pentagon Press Secretary Brig. Gen. Pat Ryder Holds an On-Camera Press Briefing“. U.S. Department of Defense (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  47. ↑ 47,0 47,1 „Gazette's spy balloon photos play role in White House's response to China“ (en). Billings Gazette (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  48. ↑ Nur-Azna, Sanusi. „Spy balloon witness thought it might have been a star or UFO“. Reuters (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  49. ↑ 49,0 49,1 Szpaller, Keila. „Billings photojournalists recall seeing balloon before it was identified, shot down“. Daily Montanan (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Kube, Courtney; Lee, Carol E.. „Suspected Chinese spy balloon found over northern U.S.“. NBC News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Cooper, Helene. „Pentagon Says It Detected a Chinese Spy Balloon Hovering Over Montana“. The New York Times (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  52. ↑ 52,0 52,1 Hawkins, Derek; Neff, William; Moriarty, Dylan. „How do stratospheric balloons work? Here's a visual guide“. The Washington Post (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  53. ↑ Tomme. „The Paradigm Shift to Effects-Based Space: Near-Space as a Combat Space Effects Enabler“. College of Aerospace Doctrine, Research and Education, Air University (2005). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  54. ↑ 54,0 54,1 Palumbo, Daniele; Howells, Jeremy; Rivault, Erwan. „China balloon: Could it have been blown off course as Beijing claims?“ (en-GB). BBC News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral."China balloon: Could it have been blown off course as Beijing claims?". BBC News. Archived from the original on February 4, 2023. Retrieved February 4, 2023.

    * Petras, George. „US tracked suspected Chinese spy balloon for 5 days before shooting it down over the Atlantic“. USA Today (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.„US tracked suspected Chinese spy balloon for 5 days before shooting it down over the Atlantic“. USA Today. Archived from the original on February 7, 2023. Retrieved February 6, 2023.
  55. ↑ 55,0 55,1 „Suspected Chinese spy balloon sightings reported across U.S. as Pentagon tracks it“. The Washington Post (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  56. ↑ Norris, Robert S.; Kristensen, Hans M. (November 27, 2015). "U.S. Nuclear Forces, 2009" (en). Bulletin of the Atomic Scientists (Taylor & Francis) 65 (2): 59–69. doi:10.2968/065002008. ISSN 0096-3402. OCLC 470268256. 
  57. ↑ Cox, John. „Ask the Captain: Highest altitudes for planes“. USA Today (2017-yil 30-may). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 „Why stratospheric balloons are used in era of space-based intelligence“. Defense News. 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  59. ↑ Lawder, David. „Republicans criticize Biden for waiting to shoot down Chinese balloon“. Reuters (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 Borger, Julian. „Pentagon says it is monitoring Chinese spy balloon spotted flying over US“. The Guardian (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  61. ↑ 61,0 61,1 Cooper, Helene; Wong, Edward. „U.S. Shoots Down Chinese Spy Balloon Off the Coast of the Carolinas“ (en-US). The New York Times (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  62. ↑ Danner, Chas. „Did China's Alleged Spy Balloon Mission Backfire? Updates“ (en-us). Intelligencer (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  63. ↑ Moore, Stephanie. „Pictures: 'Chinese Spy Balloon' spotted over South Carolina, North Carolina“. WYFF. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  64. ↑ Liptak, Kevin; Mattingly, Phil; Bertrand, Natasha; Muntean, Pete; Liebermann, Oren. „Inside Biden's decision to 'take care of' the Chinese spy balloon that triggered a diplomatic crisis“. CNN (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  65. ↑ Stanton, Andrew. „Chinese Spy Balloon Shot Down Over Atlantic“. Newsweek (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  66. ↑ Accettulla, Kevin. „Ground stop issued at Myrtle Beach International Airport due to suspected Chinese spy balloon“. WBTW. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  67. ↑ „Ground stop issued along Carolina coast after unconfirmed sightings of Chinese spy balloon“. WCNC-TV. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  68. ↑ Morris, Kyle. „Where is the Chinese spy balloon now? Airship spotted flying over North Carolina“. Fox News. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  69. ↑ Altman, Howard; Payne, Stetson; Rogoway, Tyler. „F-22 Shoots Down Chinese Spy Balloon Off Carolinas With Missile (Updated)“ (en-US). The Drive (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  70. ↑ Mitchell, Ellen. „Rough seas complicate US efforts to recover suspected China spy balloon“. The Hill (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  71. ↑ Miller, Andrew. „Pentagon reveals details on how Chinese spy balloon was taken down with single shot“ (en-US). Fox News (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  72. ↑ „US Navy working to recover debris from Chinese 'spy balloon'“ (en). Al Jazeera (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  73. ↑ LaGrone, Sam. „3 Navy Warships, FBI Now Hunting for Wreckage of Chinese Spy Balloon off South Carolina“ (en-US). USNI News. United States Naval Institute (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  74. ↑ „Suspected Chinese spy balloon shot down off South Carolina coast“ (en-US). CBS News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  75. ↑ Vergun. „U.S. Navy Collecting Surveillance Balloon Debris“. U.S. Department of Defense (2023-yil 6-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  76. ↑ „Chinese High-Altitude Balloon Recovery“ (en-us). Federal Bureau of Investigation (2023-yil 9-fevral). Qaraldi: 2023-yil 10-fevral.
  77. ↑ Sevastopulo, Demetri. „US says it does not plan to return spy balloon debris to China“. Financial Times (2023-yil 7-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  78. ↑ 78,0 78,1 Lillis, Katie Bo; Herb, Jeremy; Campbell, Josh; Cohen, Zachary; Atwood, Kylie. „Spy balloon part of a broader Chinese military surveillance operation, US intel sources say“ (en). CNN (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  79. ↑ Norman, Greg. „Here is where US is taking remains of China spy flight“. Fox News (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  80. ↑ Musumeci, Natalie. „China says it wants its busted balloon back after the US Navy fished the suspected spy craft out of the ocean“. Business Insider (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  81. ↑ „China Says US Should Return Debris From Balloon It Shot Down“. Bloomberg News (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  82. ↑ Sevastopulo, Demetri. „US says it does not plan to return spy balloon debris to China“. Financial Times (2023-yil 7-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  83. ↑ „Chinese spy craft payload located off waters of South Carolina, mostly intact: US official“. Fox News (2023-yil 10-fevral). 2023-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-fevral.
  84. ↑ „Significant portion of Chinese balloon spy equipment recovered, US official says“. ABC News (2023-yil 13-fevral).
  85. ↑ „Speculation About Balloon Seen Over Costa Rica Continues“. The Tico Times (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  86. ↑ 86,0 86,1 „Venezuela Condemns Washington for Shooting Down Chinese Balloon“ (en). Bloomberg News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  87. ↑ „Fuerza Aérea detectó un objeto similar a un globo sobre cielo colombiano“ (es). El Universal (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  88. ↑ Roche, Darragh. „Photos appear to show second Chinese balloon passing over Latin America“ (en-US). Newsweek (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  89. ↑ Hutzler, Alexandra; Cathey, Libby; Deliso, Meredith; Guerilus, Stephanie. „Chinese balloon live updates: Second balloon flying over South America: Pentagon“. ABC News. 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  90. ↑ Ward, Alexander. „Pentagon says another Chinese spy balloon spotted over Latin America“. Politico. 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  91. ↑ Wang, Selina; Change, Wayne. „Balloon over Latin America belongs to China, Beijing says“ (en). CNN (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  92. ↑ Hutzler, Alexandra; Cathey, Libby; Deliso, Meredith; Guerilus, Stephanie. „Chinese balloon live updates: 'We're going to take care of it,' Biden says“. ABC News (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  93. ↑ Hill, Randall; Stewart, Phil; Mason, Jeff. „U.S. fighter jet shoots down suspected Chinese spy balloon“ (en-US). Reuters (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  94. ↑ Griffiths, Brent D.. „Trump and other Republicans call for the US 'to shoot down' a suspected Chinese spy balloon“ (en-US). Business Insider. 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  95. ↑ Lawder, David; Sullivan, Andy. „U.S. military says it is searching for remnants of Chinese spy balloon“ (en). Reuters (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  96. ↑ 96,0 96,1 96,2 Nakashima, Ellen; Harris, John; Hudson, Shane; Lamothe, Dan. „Chinese balloon part of vast aerial surveillance program, U.S. says“. The Washington Post (2023-yil 7-fevral). 2023-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  97. ↑ Wendler, Jacob. „House panel warns of China's threat to U.S. after surveillance balloon incident“ (en). United Press International (2023-yil 7-fevral). Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  98. ↑ Rogers. „Rogers Opening Statement at Hearing on Pressing Threat of CCP to U.S. National Defense“ (en). Armed Services Republicans (2023-yil 7-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  99. ↑ Lewis, James Andrew (February 3, 2023). "Chinese Spy Balloons: The Sky's the Limit" (en). Center for Strategic and International Studies. Archived from the original on February 4, 2023. https://web.archive.org/web/20230204173509/https://www.csis.org/analysis/chinese-spy-balloons-skys-limit. Qaraldi: February 6, 2023. Xitoy havo shari hodisasi]]
  100. ↑ Woo, Ryan; Torode, Greg. „China has reasons to keep cool after U.S. downs balloon“ (en). Reuters (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  101. ↑ Tharoor, Ishaan. „The balloon saga strains an already fraught U.S.-China relationship“. The Washington Post (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  102. ↑ Peirce, Charles P.. „No, We Would *Not* Like You to Spy in Your Beautiful Balloon“ (en-us). Esquire (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  103. ↑ „Spy Balloon Cold Open“. Saturday Night Live (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  104. ↑ Wilstein, Matt. „'SNL' Lands Exclusive Interview With the Chinese Spy Balloon“ (en). The Daily Beast (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  105. ↑ Alexander, Bryan. „'SNL': MSNBC lands exclusive interview with Chinese spy balloon: 'Congrats! You shot a balloon'“ (en-US). USA Today. 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  106. ↑ Sachdeva, Maanya. „Trevor Noah cracks 'Chinese spy balloon' joke during Grammys monologue“ (en). The Independent (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  107. ↑ Harvey, Josephine. „Trump Jr. Shares Chinese Balloon Joke That His Dad Might Not Be Too Happy About“ (en). Huffington Post (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  108. ↑ Cao, Steffi. „The US Shot Down The Chinese Spy Balloon And The Memes Are Gold“ (en). BuzzFeed News (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  109. ↑ D'Andrea, Aaron; Boynton, Sean. „Suspected Chinese surveillance balloon spent time in Canadian airspace: Sources“. Global News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  110. ↑ „Canadian pilots were warned of 'untethered balloon' amid China surveillance concerns“ (en). Global News (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-fevral.
  111. ↑ Rychcik, Savannah. „China Issues Statement Following Reports of a Suspected Spy Balloon Over Montana“. Independent Journal Review (2023-yil 3-fevral). 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  112. ↑ 112,0 112,1 Wang Fujiyama, Emily. „China accuses US of indiscriminate use of force over balloon“. AP News (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  113. ↑ „Opinion: US shooting down airship a blatant provocation“. China Daily (2023-yil 5-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  114. ↑ „中國氣象局長因氣球案下台？ 早已升甘肅政協主席“ (zh-t). Liberty Times (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  115. ↑ „China Weather Bureau Shake-Up Draws Scrutiny After Balloon Furor“. Bloomberg News (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  116. ↑ „China Says US Should Return Debris From Balloon It Shot Down“ (en). Bloomberg.com (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  117. ↑ 吴蔚. „"流浪气球"与美国众生相：共和党"指鹿为虎"，民主党"连夜挽尊"“. Wechat public account. Shenzhen Satellite TV (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  118. ↑ Macias, Amanda. „Spy balloon confirms 'pattern of Chinese behavior' that poses threat to NATO members, Stoltenberg says“. CNBC (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  119. ↑ Wood, Richard. „Penny Wong backs US over shooting down of Chinese 'spy balloon'“. 9news.com.au (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  120. ↑ Ransley, Ellen. „Penny Wong urges calm after US shoots down China 'weather' balloon“. news.com.au (2023-yil 6-fevral). Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  121. ↑ „Foreign Minister Penny Wong responds to the balloon incident“ (en-AU). Australian Broadcasting Corporation (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  122. ↑ „Biden says U.S. will "take care of" suspected Chinese spy balloon“ (en-US). CBS News. 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  123. ↑ Stewart, Phil; Ali, Idrees; Stewart, Phil; Ali, Idrees. „U.S. failed to detect past Chinese spy balloons, Air Force general says“ (en). Reuters (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  124. ↑ „Gen. Glen VanHerck, Commander, North American Aerospace Defense Command and United States Northern Command, Holds an Off-Camera, On-The-Record Briefing on the High-Altitude Surveillance Balloon Recovery Efforts“. U.S. Department of Defense (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  125. ↑ „UK ready to defend against spy balloons – Rishi Sunak“ (en-GB). BBC News (2023-yil 13-fevral). Qaraldi: 2023-yil 13-fevral.
  126. ↑ „Speculation About Balloon Seen Over Costa Rica Continues“. The Tico Times (2023-yil 5-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  127. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named bloom2
  128. ↑ „Fuerza Aérea detectó un objeto similar a un globo sobre cielo colombiano“ (es). El Universal (2023-yil 4-fevral). 2023-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 5-fevral.
  129. ↑ Hutzler, Alexandra; Cathey, Libby; Deliso, Meredith; Guerilus, Stephanie. „Chinese balloon live updates: Second balloon flying over South America: Pentagon“. ABC News. 2023-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 4-fevral.
  130. ↑ „Un globo espía chino también flotó sobre Maracaibo pero Maduro ignoró su visita“ (es). La Patilla (2023-yil 9-fevral). 2023-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  131. ↑ Wang, Selina; Change, Wayne. „Balloon over Latin America belongs to China, Beijing says“. CNN (2023-yil 6-fevral). 2023-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-fevral.
  132. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named BBC News2
  133. ↑ Downing, Suzanne. „Breaking: Air Force shoots down item over Prudhoe; temporary flight restriction over Deadhorse, as Air Force C-130 circles Prudhoe Bay“ (en-US). Must Read Alaska (2023-yil 10-fevral). 2023-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  134. ↑ Mackintosh, Thomas; Armstrong, Kathryn. „Chuck Schumer: Latest flying objects shot down were likely balloons“ (en). BBC News (2023-yil 12-fevral). 2023-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-fevral. „The US believes that the flying objects shot down over North American airspace on Friday and Saturday were balloons, according to Senate Majority Leader Chuck Schumer.“.
  135. ↑ Liebermann, Oren; Atwood, Kylie. „US military shoots down high-altitude object over Lake Huron on Sunday“. CNN (2023-yil 12-fevral). 2023-yil 13-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-fevral.
  136. ↑ Brook, Tom Vanden. „Another object shot down over Lake Huron in Michigan“. USA Today. 2023-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-fevral.
  137. ↑ Fabian, Jordan; McBride, Courtney; Litvan, Laura. „US Says 3 Mystery Objects Likely Private, With No China Link“. Bloomberg News (2024-yil 14-fevral). 2023-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-fevral. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xitoy_havo_shari_hodisasi&oldid=5288397" dan olindi