Xoʻroz

Xoʻroz — tovuqning erkagi; umumiy maʼnoda, tovuqsimonlar oilasidagi barcha qushlarning erkaklari. Tashqi tomondan, u odatda tovuqdan farq qiladi. Katta toji va sirgʻalari, shuningdek, ajoyib va koʻpincha turli xil tovlanadigan rangli dum patlari bilan tovuqdan ajralib turadi. Tovuq kabi, bir qator ovozli signallarga ega. Massasi jihatidan ham urgʻochidan kattaroq boʻladi.

Tovuqlar orasida yurgan xoʻroz.

Kauai orolidagi yovvoyi rang yovvoyi xoʻroz.

Dunyo xalqlari madaniyatida xoʻroz

Xoʻroz.

Tangadagi xoʻroz tasviri.

Ikki xoʻrozning jangi.

Turli mamlakatlarning folklorida koʻpincha xoʻroz tasvirini uchratish mumkin. Misol uchun, rus folklorida xoʻroz qahramonlik xislatlariga ega boʻlib, koʻpincha zaiflarga yordamga keladi.

Galli xoʻrozi

Xoʻroz Fransiyaning milliy ramzlaridan biridir. Gaulda muqaddas edi. Iboraning oʻzi soʻz birikmasiga asoslangan: lotincha: gallus bir vaqtning oʻzida ham oʻt, ham xoʻrozni anglatadi.

UNITA qora xoʻrozi

Qora xoʻroz — Angolaning toʻliq mustaqilligi uchun milliy ittifoqning (UNITA) emblemasi, Jonas Savimbi partizanlar urushining ramzi.

Bashorat

Xoʻroz yordamida bashorat qilish elektromansiyadeyiladi.

Boshqa faktlar

Valloniya bayrogʻidagi qizil xoʻroz.

• Xoʻroz — takabburlik va qonning ramzi. Baʼzi xalqlarda hali ham xoʻroz urushtirishlar mavjud.
• Sharqiy slavyanlar orasida va nasroniy mifologiyasida xoʻrozning eng muhim funktsiyalaridan biri bu xabarchi va qoʻriqchi sifatida ifodalanadi. Uning qichqirigʻi, qorongʻu iblis kuchlari uygʻonganligining yangi soati boshlanishini anglatadi. Oʻz qichqirigʻi bilan xoʻroz yovuz ruhlarni keyingi kechaga qadar tarqatadi degan farazlar bor. Xoʻrozlarning uchunchi qichqirigʻi — yarim tunning tong otguncha teng davom etishining belgisi boʻlib, nopok kuchlar harakati tugaganidan dalolat beradi.
• Uyni qurish paytida slavyanlar qora xoʻrozni qurbon qilishadi.
• Xitoy anʼanalarida kuniga uch marta (quyosh chiqishida, tushdan keyin va quyosh botishida) qichqiradigan oltin patli xoʻroz "samoviy" epitetini oʻz ichiga oladi va insoniy tamoyil "Yang"ning boshlanishi va inson kuchining belgisi sifatida gavdalanadi.
• Angliyada XVIII-asrning oxirigacha "xoʻroz otish" deb nomlangan qonli oʻyin-kulgi oʻtkazildi (inglizcha: cock throwing). Bu qush oʻlgunga qadar xalq qozonga oʻtirgʻizilgan xoʻrozga narsalarni uloqtirganidan iborat edi. Odatda bu oʻyin-kulgi Quymoqli seshanba kuni (karnaval vaqti) oʻtkazilgan. Baʼzi hollarda qush kundaga bogʻlangan. Yoki unga narsalarni tashlaganlarning koʻzlari bogʻlangan. Sasseksda xoʻroz uni masxara qilganlarni choʻqimasligi uchun uzunligi bir yarim metrga yaqin tekis matoga bogʻlangan.

Turli din va eʼtiqodlarda xoʻroz

Qadim zamonlardan beri xoʻroz baʼzi madaniyatlarda muqaddas hayvon boʻlib kelgan va turli diniy eʼtiqod hamda ibodatlarda chuqur ildiz otgan. Fors qushi tushunchasi yunonlarning forslar bilan aloqa oʻrnatganidan keyin paydo boʻlgan. Forslar orasidagi xoʻrozning katta ahamiyati dinda qoʻllanilishi tufayli tarqalgan, lekin bundan ancha oldin Eronda Kiyanlar davrida (miloddan avvalgi 2000 — 700 yil) xoʻroz eng muqaddas hayvon hisoblangan.

Xoʻroz.

Animizm, shamanizm va qabilaviy dinlar

Janubi — Sharqiy Osiyo, Meksika va Shimoliy Filippinda nasroniylikni qabul qiladigan koʻplab odamlar anʼanaviy ruhlarni (anito) hurmat qilishadi. Animistik eʼtiqodlar oddiy va jangovar xoʻroz turlariga ttarqaladi: „Janubi-Sharqiy Osiyoning deyarli barcha aholisi orasida yuqori unumdorlik uchun sigʻinish ibodat shakli mavjud“, bundan tashqari, baʼzi odamlarning fikriga koʻra, yahudiy-xristian axloqiga muvofiq, Baali shakllaridan biriga aylanadi.

Astrologiya

Xoʻroz tasviri.

Shubhasiz, „yulduzlar dini“ deb nomlangan astrolojik eʼtiqodlarning burj tizimidagi bu yulduz turkumi Bobilda (shu jumladan zamonaviy Iroqda) paydo boʻlgan. Anuning haqiqiy choʻponining bilimi (Orion va unga hamroh boʻlgan hayvon ramzi, xudolar xabarchisi bilan birga taqdim etilgan xoʻroz xudolarga xabar yuborish uchun oldindan belgilovchi rolga ega. „Samoviy choʻpon“ yoki „Haqiqiy Anu choʻpon“ samoviy shohlikning bosh xudosi edi. Yulduzli xaritada xoʻroz qiyofasi Haqiqiy Choʻponning qiyofasi ostida va orqasida koʻrsatilgan boʻlib, mos ravishda parranda va inson qiyofasida xudolar xabarchisi bilan birga joylashgan.

Ossuriyaliklar, bobilliklar va forslar orasida but hisoblangan Nergal „goʻng xoʻrozi“ deb ataladi (Iboralar va ertaklar lugʻati, Brewer, 1900). Ossuriyaliklar va bobilliklarning munajjimlar mifologiyasi butining „Nergal bir paytlar qon to‘kish timsoli bo‘lgan Mars sayyorasini ifodalaydi“ degan asoslar boʻlgan.

Xoʻroz Xitoy zodiak tizimidagi oʻn ikki belgining oʻninchisidir.

Rossiyaning Moskva viloyati Tomilino qishlogʻining gerbi.

Yana qarang

• Bankiv xoʻrozi
• Xoʻrozga narsa uloqtirish
• Kaplun
• Tovuq
• Xitoy kalendaridagi xoʻroz
• Komi mifologiyasida xoʻroz
• Xoʻroz janglari
• Tushirilgan

Adabiyot

• Toporov V. N. Xoʻrozning mifologik qiyofasi (Wayback Machine saytida 2007-12-18 sanasida arxivlangan) Arxivnaya kopiya // Dunyo xalqlarining afsonalari: Entsiklopediya. / Ed. S. A. Tokareva . — 2-nashr. — M., 1992. — T. 2. — C. 309-310.
• Smit, P. The Chicken Book, North Point Press, 1982, passim.

Havolalar

• (Wayback Machine saytida 2010-05-15 sanasida [https://web.archive.org/web/20100515103424/http://slovari.yandex.ru/dict/ushakov/article/ushakov/04/us153809.htm arxivlangan)?
• rus tilining izohli lugʻatida Ushakov