Al-Azm saroyi
Al-Azm saroyi (arabcha: قصر العظم Qaṣr al-ʿAẓm) Suriyaning Damashq shahridagi saroy, 1749-yilda qurilgan[1][2]. Qadimgi Damashq shahridagi Al-Buzuriya souqining shimolida joylashgan saroy 1749-yilda Damashq hokimi As’ad posho al-Azmning shaxsiy qarorgohi sifatida qurilgan. Fransiyaning Suriya va Livan mandati davrida u yerda fransuz instituti faoliyat olib borgan.
| Al-Azm saroyi | |
|---|---|
قصر العظم | |
 | |
| Muqobil nomlari | Azim saroyi, Azm saroyi, Qasr al-Azm |
| Umumiy maʼlumot | |
| Turi | saroy, muzey |
| Joylashuvi | Damashq, Suriya |
| Manzili | al-Buzrukiya souqi |
| Shahar | Damashq |
| Mamlakat | Suriya |
| Qurilishi tugagan | 1749 |
| Mijoz | Asad posho al-Azm |
| Egasi | Qadimiy yodgorliklar va muzeylar bosh boshqarmasi |
| Texnik holati | |
| Qavatlar soni | 2 |
| Binoning ichki maydoni | 6400 m2 |
| Mukofotlar | Arxitektura boʻyicha Ogʻaxon mukofoti |
| Al-Azm saroyi | |
Suriya hukumati tomonidan Al-Azm oilasidan sotib olinib, bir qancha rekonstruksiya ishlari olib borilgan saroyda hozirda Sanʼat va mashhur anʼanalar muzeyi joylashgan.
Tarixi
tahrir
Saroy Usmonlilar davrida sobiq Mamluklar saroyi oʻrnida Damashq hokimi Asad posho al-Azmning qarorgohi sifatida Sulton Mahmud I davrida qurilgan. Saroy qoʻshma qarorgoh va mehmonxona vazifasini bajargan. 18-asr arab meʼmorchiligining yodgorligi boʻlgan[3]. Saroy 800 nafar ishchi tomonidan uch yil ichida qurilgan[4] va bino juda murakkab va qimmatbaho bezak elementlari bilan bezatilgan. Damashqlik mahalliy sartarosh Shayx Ahmad al-Bidiriy al-Halaq oʻz kundaligida shunday yozgan: „U [Al-Azm] har safar marmar yoki chinni qadimiy yoki nodir asar haqida eshitsa, uni olish uchun kimnidir joʻnatadi — egasining roziligi bilan yoki roziligisiz“[5]. Al-Azm vafotidan keyin ham saroy uning avlodlari tomonidan foydalanilgan.
Germaniya imperatori Vilgelm II 1898-yilda Damashqni kezib yurganida saroyga tashrif buyuradi[6].
Saroy 1920-yilgacha, fransuzlarga sotilgunicha Azmlar oilasining mulki boʻlib qolgan[5]. Markaziy sud yoki haremlek 4000 oltin funtga sotib olindi (1958-yildan keyin ingliz tilidagi pul birligi nomi „lira“dan „futga“ga oʻzgartirildi). Buyuk Suriya inqilobi paytida Fransiya hukumati qoʻzgʻolonni bostirish uchun Damashqni oʻqqa tutdi va Damashqning eski shahar qismi ham oʻqqa tutildi, bu esa saroyga katta zarar yetkazdi, chunki asosiy qabulxona, xususiy hammom va tomlar yonib ketdi, devorlari esa vayron boʻldi. Inqilob tugaganidan keyin Fransiya hukumati binolarni rekonstruksiya qilishga kirishdi. Qayta tiklash ishlari darhol boshlandi va meʼmorlar Lyusen Kavaro va Mishel Ekochard tomonidan amalga oshirildi. Arxitektorlar saroyni soddalashtirilgan, kamroq bezaksiz rekonstruksiya qilishdi.
Qayta qurishdan soʻng Fransiya hukumati saroydan yangi tashkil etilgan Fransiya institutini joylashtirish uchun foydalangan va joyni rekonstruksiya qilishda ishlagan Mishel Ekochardga institut direktori uchun yangi uy loyihasini topshirish topshirilgan. Garchi ancha zamonaviy boʻlsa-da, yangi bino saroyning 18-asr devorlariga juda mos tushdi.
1946-yilda Suriya mustaqillikka erishgach, Fransiya instituti tarqatib yuborildi va binodan evakuatsiya qilindi va uy Azmlar oilasiga qaytarildi[5], olti yildan soʻng, 1951-yilda u Suriya hukumati tomonidan 100 000 funt sterlingga (30 000 dollar) sotib olindi, hukumat uni Sanʼat va mashhur anʼanalar muzeyiga aylantirdi[5]. Shafiq Imom 1954-yilda ochilgan muzey direktori etib tayinlandi. Muzeyning ochilishiga kelgan olomon kutilganidan ortib ketdi. Shu sababli Shafiq Imom bosh zalga tashrif buyuruvchilarning bir tomondan kirib, ikkinchi tomondan chiqib ketishi uchun yangi zinapoyalarni loyihalashtirdi.
Saroy 1983-yilda arxitektura boʻyicha Ogʻaxon mukofotiga sazovor boʻlgan.
Arxitekturasi
tahrir
Saroy 6400 m2 boʻlib, uning meʼmorchiligi Damashq anʼanaviy uylarining ajoyib namunasidir. Inshoot bir nechta binolar va uchta qanotdan iborat: haram, salomlik va xademlik. Haram — bu oilaviy qanot boʻlib, u oilaning shaxsiy turar joylarini oʻz ichiga oladi va kichikroq miqyosda shahardagi jamoat hammomlarining nusxasi boʻlgan hammomlari ham bor. Salomlik mehmonlar qanoti boʻlib, u rasmiy zallarni, qabul qilish joylarini va anʼanaviy favvorali katta hovlilarni oʻz ichiga oladi, saroyning shimoliy qismida esa xizmatkorlar turar joyi va uy xoʻjaligi faoliyati markazi boʻlgan.
Saroyning eng qiziqarli joylaridan biri bu hammomdir. U birin-ketin kichik xonalar va binoning markazidagi asosiy bugʻ xonasiga olib boruvchi tor yoʻlaklardan iborat[5]. Hammom yaqinida marmar polli asosiy qabulxona joylashgan boʻlib, uning orqasida shisha, mis va toʻqimachilik kabi anʼanaviy hunarmandchilik buyumlari namoyish etiladigan bir qancha xonalardan iborat ikkinchi kichikroq hovli joylashgan[5].
Ushbu saroyni qurishda tabiiy bezak berish uchun tanlangan bir necha turdagi toshlar, jumladan ohaktosh, qumtosh, bazalt va marmar ishlatilgan. Shiftlarda tabiiy sahnalarni aks ettiruvchi yogʻoch panellar boʻyalgan.
Lampeterdagi Uels universiteti Islom arxeologiyasi boʻyicha tadqiqotlar direktori doktor Endryu Petersenning taʼkidlashicha, bu binoda ablaqdan (oq ohaktosh va qora bazaltning navbatma-navbat yoʻnalishlari) foydalanish „Damashq yodgorlik devorining oʻziga xos xususiyatidir“.
Manbalar
tahrir- ↑ „Al-Azem Palace | Tourist Attractions in Damascus Old City“ (en). www.lovedamascus.com. Qaraldi: 2022-yil 17-dekabr.
- ↑ „Al Azem Palace, Syria“ (en). Google Arts & Culture. Qaraldi: 2022-yil 17-dekabr.
- ↑ Commins, David Dean. Historical dictionary of Syria. Scarecrow Press, 2004. ISBN 978-0-8108-4934-1.
- ↑ قصر العظم متحف التقاليد الشعبية بدمشق10/01/2013 - عدد القراءات : 9419 (In Arabic)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Beattie, Andrew; Pepper, Timothy. The Rough Guide to Syria, 2001. ISBN 9781858287188.
- ↑ قصر العظم — اكتشف سورية (In Arabic)