Amr ibn al-Os
Категория:Персоналии по алфавиту Категория:Сахабы Категория:Персоналии ранней истории ислама Категория:Персоналии по алфавиту Категория:Персоналии ислама по алфавиту Abu Abdulloh Amr ibn al- arabcha: عمرو بن العاص al-Kurashiy OK. 573, Makka, zamonaviy Saudiya Arabistoni - Fustat, zamonaviy Misr) - 7-asr arab qo'mondoni va siyosatchisi. Dastlab Muhammad payg'ambarning va uning ta'limotlarining eng ashaddiy dushmanlaridan biri, ammo keyin uning eng g'ayratli izdoshlaridan biri.
BiografiyaTahrirlash
lToʻliq ismi Abu Abdulloh Amr ibn al-Os ibn Voil ibn Hoshim ibn Said ibn Sahm al-Qurashiydir. 573 yoki 583 yillarda Makkada tug'ilgan. Amr Makkadagi Qurayshning nufuzli rahbarlaridan biri boʻlib, uzoq vaqt musulmonlarga qarshi ish olib bordi. Aynan u bu mamlakatga hijrat qilgan muhojirlarni qo'lga olish va qayta olib kelish uchun Efiopiyaga yuborilgan edi. Musulmonlar Makkadan Madinaga hijrat qilganlaridan keyin Badr, Uhud va Xandaq janglarida ularga qarshi jang qildilar. 628-yilda Hudaybiya shartnomasi imzolangandan keyin Amr ibn al-Os islomni qabul qildi [1].
Makka fath qilinishidan sal avval Juzam, Laxm, Kuda, Amila va Uzra qabilalari musulmonlarga qarshi harakat qilishni maqsad qilgan edi. Bunga javoban Muhammad payg'ambar ularga qarshi qo'shin to'plashni buyurib, uning boshiga Amr ibn al-Osni qo'ydi. Musulmonlarning yaqinlashayotganini koʻrib, bu qabilalarning qurolli kuchlari tarqab ketishdi va Amr oʻz qo'shini bilan Madinaga qaytib keldi [1].
Makka fath qilinganidan keyin Muhammad payg'ambar Amr ibn al- Osni Suva butini yo'q qilish uchun yubordi. Shundan soʻng Amr Muhammad paygʻambarning maktubini bu hudud hukmdoriga yetkazish uchun Ummonga borib, 632 yil [1] Paygʻambar vafotigacha shu yerda qoldi.
Xalifa Abu Bakr davrida Amr murtadlarga qarshi muvaffaqiyatli kurashdi, keyin esa Vizantiya bilan urushga kirishdi. U Suriya va Falastinni bosib olishda qatnashgan va Misrga qarshi harbiy yurish boshlagan. Bu haqda xalifa Umardan soʻradi va xalifa biroz taradduddan soʻng bu yurishga ruxsat beradi. Amr az-Zubayr ibn Avvom qo'mondonligidagi qo'shinlar bilan birgalikda Misrning Vizantiya gubernatori Mukavkasning qarshiligini yengishga muvaffaq bo'ldi va tez orada Misr xalifalik qo'shini nazoratiga o'tdi. Umar Amrni Misr hokimi etib tayinladi, biroq soliq sohasidagi qonunbuzarliklar haqidagi shikoyatlar tufayli xalifa Usmon uni bu lavozimdan olib tashladi. Shundan soʻng Amr ibn al-Os vaqtincha siyosatdan uzoqlashib, xalifa Ali hokimiyatga kelishi bilan yana unga qaytdi.
Xalifa Ali Amr davrida Suriya hukmdori Muoviyani qoʻllab-quvvatladi va uning qoʻshiniga qoʻmondonlik qila boshladi. Xalifa Ali oʻz vakilini Suriyaga joʻnatganida, Muoviya va Amr yangi xalifaga bay’at qilishdan bosh tortdilar va uni xalifa Usmonning qotillariga boshpana berganlikda aybladilar [1].
Siffin jangiTahrirlash
Xalifa Ali suriyaliklarning qarshiligini yengushga urinib, ularga qarshi chiqdi. Xalifaning qo'shini Siffin jangida muvaffaqiyat qozonishga muvaffaq bo'ldi, keyin esa umidsiz ahvolga tushib qolgan Amr ibn al-Os o'z askarlariga Qur'on o'ramlarini nusxalarning uchlariga yopishtirishni buyurdi va Xudoning hukmini talab qildi. Xalifa Ali o'z atrofidagilarning bosimi ostida nizoni hakamlik sudida hal qilishga majbur bo'ldi. Bu sudda urushayotgan ikkala tomon vakillari ham xalifa Ali va Muoviya taxtdan voz kechishlari haqida guvohlik berib, keyin yangi xalifani saylashlari kerak edi. Xalifa Alining vakili Abu Muso al-Ash’ariy ham Alining, ham Muoviyaning taxtdan oʻtilishi haqida e’lon qildi, biroq Amr ibn al-Os birdan Muoviyaning taxtdan oʻtganligini e’lon qilishdan bosh tortdi. Hakamlik sudi hech qanday natija bermadi va xalifalikda fuqarolar urushi davom etdi. Siffin jangidan soʻng Alining ahvoli keskin yomonlashdi, chunki ba’zi sobiq tarafdorlari uni tark etib, Siffinda sulh tuzishga rozi boʻlishga majbur boʻldi. Ular « Xorijiylar » [1] deb atala boshlandi.
MisrTahrirlash
Amr ibn al-Osning harakatlari Suriya armiyasining kuchayib, hujumga oʻtishiga imkon berdi. 658-yilda Amr qo'mondonligi ostidagi qo'shinlar Misrga kirib, u erda nazorat o'rnatdilar. Birinchi odil xalifa Abu Bakrning o'g'li bo'lgan Misr hokimi Muhammad ibn Abu Bakr o'ldirildi [1].
661-yilda xorijiylar Ali, Muoviya va Amr huzurlariga qotillar yuboradilar, buning natijasida Ali oʻldirildi, Muoviya oyogʻidan yengil yarador boʻldi, Amr oʻrniga uning yaqin sherigi Xorija ibn Xuzaf oʻldirildi. Ali oʻldirilganidan keyin xalifa boʻlgach, Muoviya Amr ibn al-Osni Misrga hokim etib tayinladi. 664 yilda Amr ibn al-Os ogʻir kasal boʻlib vafot etadi. Ma’lum qilinishicha, u oʻlimidan oldin qilgan gunohlaridan tavba qilgan va xalifa Aliga nohaqlik qilganidan pushaymon boʻlgan [1].
Qohirada, bosqinchilar qo'shinlari qo'mondoni Amr ibn al-Osning chodiri turgan joyda 662 yilda Amr ibn al- Os masjidi qad rostlagan bo'lib, u hozirgacha faoliyat ko'rsatmoqda.
EslatmalarTahrirlash
AdabiyotlarTahrirlash
- Али-заде А. А. Амр ибн аль-Ас // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY-SA 3.0)
- Амру // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ʿAmr b. al-ʿĀṣ / Wensinck A. J. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed : [англ.] : in 12 vol. / edited by H.a.R. Gibb; J. H. Kramers; E. Lévi-Provençal; J. Schacht; B. Lewis & Ch. Pellat. Assisted by S. M. Stern (pp. 1—330), C. Dumont and R. M. Savory (pp. 321-1359). — Leiden : E.J. Brill, 1986. — Т. 1. (платн.)
- Bahramian A., Negahban F. „ʿAmr b. al-ʿĀṣ“,. Encyclopaedia Islamica. Leiden: Koninklijke Brill.