Minorai Kalon

Buxorodagi meʼmoriy yodgorlik
(Arslonxon minorasidan yoʻnaltirildi)

Minorai kalon

Minorai Kalon
Arslonxon minorasi
Muqobil nomlari Minorai Kalon
Arslonxon minorasi
Umumiy maʼlumot
Maqomi Tarixiy obida
Turi toq
Shahar Buxoro
Mamlakat Oʻzbekiston
Qurilishi boshlangan 1127-yil
Texnik holati
Material pishgan gʻisht, ganch
Minorai Kalon
Minorai Kalon. Meʼmor: Baqo.

Minorai Kalon (Katta minora), Arslonxon minorasi — Buxorodagimeʼmoriy yodgorlik.Poyi Kalonmeʼmoriy ansamblining bir qismi.Eski Buxoroning eng baland inshooti,balandligi 47.5 metr. Oʻz vaqtida Rossiya imperiyasining hujumi natijasida 26 ta bomba borib tekkan lekin qulab tushmagan. Mazkur inshoot meʼmor Usta Baqo loyihasi asosasida qoraxoniyhukmdorArslonxon topshirigʻiga binoan 1127-yilda bunyod etilgan[1]. Hozirgi kunda minoraOʻzbekiston moddiy va madaniy meʼrosining koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan.Minorayi kalonda jami koʻtarilish uchun zinalar soni 105 ta boʻlgan


Minorai Kalon (1909-yil)
Minorai Kalon (1913-yil)

Tarixi tahrir

Mazkur minora oʻrnida avval ham minora boʻlgan.Eski minora qulab tushgach uning oʻrniga mustahkam qilib Arslonxon minorasi qurilgan[1]. Minoraning asosiy vazifalaridan biri musulmonlarni azon aytib namozga chaqirishdan iborat boʻlgan.Minoralar asosan biror masjid oldida yoki jome masjidi qarshisida bunyod etilgan.Minoraning yana bir vazifasi boʻlib,notinch va urush paytida dushmanni kuzatish uchun kerak boʻlgan.Oʻz vaqtida Minorai Kalon yuqoridan kuzatish va din ishlari, xususan,aholini Poyi Kalon masjidiga bayram namozlariga va juma namozlarga chaqirish uchun xizmat qilgan. Minora baʼzi shaharda quriladigan imoratlar uchun oʻlchov vazifasini ham bajargan[2]. Baʼzi manbalardaBuxoro amirligidavrida bu yer tomoshaviy qatl joyi boʻlgan degan farazlar ham uchraydi.Bu ulugʻ inshoot bilan bogʻliq koʻplabafsonalar keltirilgan.Ulardan birida aytilishicha,tuya suti vaalebastr qorishmasidan minoraningpoydevorini tiklagan usta-quruvchi birdan gʻoyib boʻlgan va ikki yildan keyin, poydevor pishiq va mustahkam boʻlgandan soʻng qaytib kelib, inshootnigʻishtdan koʻtarish ishlarini boshlagan.Muhandis va meʼmor Baqo loyihasi asosidaQoraxoniylar sulolasidanArslonxon Muhammad 1127-yilda qurdirgan.Poydevori tosh va maxsus qir qorishmasidan terilgan.1920-yil Frunze boshchiligidagi qizil armiya bosqini natijasida Minorai Kalon qattiq shikastlangan. Hozirgi kunda shikastlangan joylarining minorada izlari mavjud[3].Minorai Kalon poydevori oʻlkashunos S. N. Yurenovtomonidan 1950-yillarda ochib oʻrganilgan ammo u sizot suv chiqayotganligi sababli shaharning qadimiy qatlamiga yetib bora olmagan[4].1976-yilgi Gazli zilzilasidan ham Minorai Kalon shikastlangan. Sharqshunos olimGʻulom Karimiyoʻzining "Arslonxon minorasi" nomli tarixiy kitobida mazkur inshootni Minorai Kalon emas, balki Arslonxon minorasi ekanligini isbotlab bergan[5].Mazkur minoraPoi Kalon majmuasida joylashgan.MajmuagaMasjidi Kalon,Minorai Kalon,Miri Arabva Amir Olimxon madrasasikiradi.Tarixchi olim Qahramon Rajabovfikriga koʻra Minorai Kalon Turkiston mintaqasidagi eng baland va yirik minoralardan biri hisoblanadi.

Meʼmorchiligi tahrir

Minorai Kalon yer sathidan 10m chuqur, balandligi 47,5m,kursisi qirrador,tanasi gʻoʻlasimon,tepasigumbazli davra qafasa-koʻshkbilan bogʻlangan.Minora yuqoriga ingichkalashib boradi va muqarnasbilan tugaydi.Qafasasidagi 16 ravoqlidarchalar orqali atrofni kuzatish mumkin.Tepaga minora ichidagi 105 pillapoya aylanma zina orqali chiqiladi.Masjidi Kalon tomonidan minoraga oʻtiladigan koʻprikcha mavjud.Minorai Kalonning oʻzagi ham, bezagihamchorsi gʻisht (27x27x4x5 sm) ganchxokloyida terilgan. Bezak gʻishti oʻrniga qarab turli shaklda,sirti silliqpardozlangan.Ustma-ust joylashgan turli xilhandasaviy shakldagi bejirim bezaklihalqalari gʻishtin dandanalar bilan hoshiyalangan.Minoradagi bezaklar orasidatarixiy va diniy mazmundagikufiy yozuvlar uchraydi.Muqarnas ostidagi moviyrang sirkor halqalarning har biri turli xil handasaviy shaklda bezatilgan (keyinchalik toʻkilib ketgan).Minorai Kalon shu turdagi qadimiy inshootlar orasida alohida oʻrin tutadi. Shakllarning oʻzaro monandligi va mutanosibligi,handasaviy uygʻunlik, ajoyib koʻrk va mahobatlilik Minorai Kalonga chinakamgoʻzallikbagʻishlaydi. Minora 900 yildan buyon oʻzining mustahkamligi bilan ajralib turadi.Minorai Kalon belboʻgʻida 20 dan ortiq naqshinkor xalqalar mavjud[2].

Yaqin oʻtmishda tahrir

1924-yilTanasi va muqarnaslari taʼmir etilgan. 1960-yilYer ostidagi asosi (kursisi) ustaOchil Bobomurodov tomonidan ochib taʼmirlangan. 1997-yilBuxoroning 2500-yilligi munosabati bilan Minorai Kalonda taʼmirlashishlari olib borildi. Minorai Kalon Buxoroshahrining noyob va koʻhna yodgorliklari qatoridan asosiy oʻrin egallagan[6].

Manbalar tahrir

  1. 1,0 1,1 Ражабов 2016, s. 162.
  2. 2,0 2,1 Бобожонов 2017, s. 58.
  3. Бобожонов 2017, s. 60.
  4. Бухоро шарқ дурдонаси 1997, s. 1=21.
  5. Ражабов 2016, s. 163.
  6. OʻzME.Birinchi jild.Toshkent, 2000-yil

Adabiyotlar tahrir

Ilmiy adabiyotlar tahrir

  • Ражабов Қ, Иноятов С.. Бухоро тарихи. Tошкент: Тафаккур нашриёти, 2016 — 460 bet. ISBN 978-9943-24-119-0. 
  • Азизхўжаев А Масъул муҳаррир. Бухоро шарқ дурдонаси. Tошкент: Шарқ нашриёти, 1997 — 232 bet. 
  • Бобожонов Ш. Шариф шаҳар ёдгорликлари (Бухоро тарихий обидаларига саёҳат). Бухоро: Бухоро нашриёти, 2017 — 310 bet.