Davud ibn al-Adid
| Shaxsiy maʼlumotlar | |
|---|---|
| Vafoti |
1207–1208 |
| Dini | Islom |
| Ota-onasi |
|
| Diniy oqimi | Hofizi ismoilizm |
Davud ibn al-Adid (shuningdek, manbalarda Dovud va Daʼud deb ham keltirilgan; arabcha: داود بن العاضد) – al-Hamid lillah (الحامد لله) shoh nomi bilan mashhur. Hofizi ismoillizmning 25-imomi va Fotimiylar xalifaligiga daʼvogar shaxs.
Davud oxirgi Fotimiy xalifasi al-Adidning toʻngʻich oʻgʻli boʻlgan. Al-Adid 1171-yilda vafot etganida Davud hali yosh bola edi. Shu sababli Ayyubiylar rejimini tashkil etgan qudratli vazir Salohuddin al-Ayyubiy Davudga taxtga oʻtirishga ruxsat bermagan. Fotimiy tarafdorlari tomonidan vaqti-vaqti bilan uyushtiriladigan qoʻzgʻolonlar va fitnalarga qaramay, Davud oilasining qolgan aʼzolari singari, hayotining soʻnggi yillarini 1207–1208-yillarda vafotiga qadar asirlikda oʻtkazgan. Uning yashirincha tugʻilgan Sulaymon Badr al-Din ismli oʻgʻli borligi va u hofiziylarning oxirgi imomi boʻlgani haqida xabarlar mavjud.
Hayoti
tahrirDavud oxirgi Fotimiy xalifasi al-Adid li-dinillahning (h. 1160–1171) katta oʻgʻli boʻlgan[1]. Oʻzidan oldingi salaflari singari, al-Adid ham amalda saroy aʼyonlari qoʻlida qoʻgʻirchoq edi[2]. Bunday kuchli saroy amaldorlarining oxirgisi va eng koʻzga koʻringanlaridan biri 1169-yil mart oyida Misrning amaldagi hukmdori va vaziri boʻlgan Salohuddin al-Ayyubiy boʻlgan[3].
Fotimiylar xalifaligining qulashi
tahrirSuriya hukmdori Nuriddin Mahmud ibn Zangining bosimi ostida Salohuddin Fotimiylar rejimining diniy asoslariga putur yetkaza boshlagan. Fotimiylar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan hofizi ismoilizm anʼanalarini chetga surib, Misrda sunniylik anʼanalarini tiklagan[4][3][1]. Bu narsa, ayniqsa, 1171-yil 10-sentyabrda shofi’iylik faqihi Najmiddin al-Xobushoniy al-Adidning oʻrniga sunniylik mazhabidan boʻlgan abbosiy xalifasi al-Mustadiy ismini ochiq eʼlon qilib, Fotimiylarning jinoyatlari roʻyxatini oʻqib eshittirgach, avj olgan[4][3][1]. Bir necha kundan keyin al-Adid vafot etgach, 1171-yil 13-sentyabrda Salohuddin Fotimiylar xalifaligining bekor qilinganini eʼlon qilgan[3][4][1]. Rasmiy ravishda, oʻrta asr Misr tarixchisi al-Maqriziyning soʻzlariga koʻra, bunga al-Adid Davudni (oʻsha paytda goʻdak boʻlgan) merosxoʻr (vali al-ahd) sifatida koʻrsata olmagani sabab boʻlgan[5].
Ayyubiylar koʻp sonli Fotimiylar urugʻini (zamonaviy olim Qodi al-Fadil ularning jami 252 nafar boʻlgani, shulardan 98 nafari erkak va 154 nafari ayol ekanligi haqida maʼlumot bergan) Salohuddinning ishonchli vakili Baha al-Din Qoraqush nazorati ostida Barjavon saroyida uy qamogʻiga tashlagan. Ularning xazinalari Salohuddin va Nuriddin oʻrtasida, mashhur Fotimiy kutubxonalari esa Salohuddin amaldorlari tomonidan boʻlib olingan, sotilgan yoki musodara qilingan[4][1]. Salohuddin ismoiliyning qolgan vakillarini quvgʻin qilgan, ularning koʻplari Yuqori Misrga qochib ketgan[4].
Asirlikdagi hayoti
tahrirDavud asirga olingan boʻlsa-da, izdoshlari hali ham uni al-Hamidillah (maʼnosi: Allohga hamd aytuvchi) shohlik unvoni bilan oʻzlarining imomlari sifatida tan olishar edi[4][1]. 1174-yil aprel oyida yuqori martabali amaldorlar oʻrtasida fotimiylar tarafdori boʻlgan baʼzi fitnachilar oʻzining katta yoshli amakivachchalaridan birini xalifa etib tayinlashni maʼqullaganlar[4][1]. Oʻsha yilning yoz oylari oxirida Yuqori Misrda Fotimiylar tarafdorlari qoʻzgʻolon koʻtargan. Qoʻzgʻolon Asvonning merosxoʻr gubernatori Kanz al-Davla tomonidan qoʻllab-quvvatlangan, ammo sentyabr oyi boshida Salohuddinning ukasi al-Odil tomonidan bostirilgan[4][1]. Fotimiylar tarafdorlari tomonidan uyushtirilgan yana bir qoʻzgʻolon 1176-yilda Yuqori Misrdagi Qiftda Dovud ismli yoki oʻzini Dovud deb daʼvo qilgan ismoiliy missioner tomonidan sodir etilgan. Al-Odil yana yangi qoʻzgʻolonni bostirish uchun u yerga borgan va 3000 ga yaqin mahalliy aholini qatl qilgan[4][1].
Ammo 1188-yilga kelib, tunda shialarning „Ali oilasi“ deb ataladigan kichik bir guruh Qohirada qoʻzgʻolon koʻtarishga uringan[1]. 1207–1208-yilda fotimiy asirlari Qohira qal’asiga koʻchirilgan[4]. Davud ibn al-Adid ham oʻsha yili vafot etgan. Uning izdoshlari Misr sultoni al-Odildan omma oldida uning uchun motam tutishga ruxsat olishgan, ammo sulton fursatdan foydalanib, ularning rahbarlarini hibsga olgan va mol-mulkini musodara qilgan[4].
Merosxoʻrlari
tahrirOʻsha vaqtda erkak va ayol mahbuslarning alohida-alohida qamoqxonalarda saqlanganiga qaramay, Davud asiralardan ikki oʻgʻil koʻrgan. Manbalarga koʻra, qul ayollar yashirincha Davudning xonasiga olib kirilgan. Katta oʻgʻli Badr al-Din Sulaymonning onasi keyinchalik Yuqori Misrga olib ketilgan. Katta ehtimol bilan Sulaymonning onasi al-Odilning oʻgʻli va vorisi al-Komil (h. 1218–1238) hukmronligi davrida, Sulaymon qoʻlga olinib, Qohira qal’asida qamoqqa tashlanganidan keyin Yuqori Misrga joʻnatilgan[1]. Sulaymon ibn Dovud 1248-yilda vafot etgan. Manbalarga koʻra, undan farzand qolmagan va shu sababli Fotimiylar nasli shu yerda toʻxtagan. Baʼzi ismoiliy partizanlari xuddi ajdodlari singari uning ham yashirin oʻgʻli borligini daʼvo qilishgan[4][1]. 1298-yil oxirlarida Yuqori Misrda oʻzini Sulaymon ibn Davudning oʻgʻli deb daʼvo qilgan va ismini Davud deb ataydigan kishi paydo boʻlgan. Biroq bu vaqtga kelib, ismoiliylar kichik izolyatsiya qilingan anklavlarga aylangan edi, ularning oxirgi izlari XIV asrda qayd etilgan[4][1].
Manbalar
tahrirAdabiyotlar
tahrir- Brett, Michael. The Fatimid Empire, The Edinburgh History of the Islamic Empires. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2017. DOI:10.1515/9781474421515. ISBN 978-0-7486-4076-8.
- Walker, Paul E. (1995). "Succession to Rule in the Shiite Caliphate". Journal of the American Research Center in Egypt 32: 239–264. doi:10.2307/40000841.
| Shialik unvonlari | ||
|---|---|---|
| Oldingisi | Hofizi Ismoilizmning 21-imomi 1171-yil 13-sentyabr – 1207–1208-yillar |
Keyingisi |