Dina Nurpeyisova

Dina Kenjeqizi Nurpeyisova (1861, Beketay qumi, Yangiqala tumani, Gʻarbiy Qozogʻiston viloyati — 31.01.1955, Olmaota) — qozoqning taniqli musiqa bastakori, Qozogʻistonning xalq artisti.

Dina Kenjeqizi Nurpeyisova
qozoqcha: Дина Кенжеқызы Нұрпейісова
Tavalludi	1861 Gʻarbiy Qozog‘iston viloyati, Yangiqala tumani
Vafoti	1955-yil 31-yanvar Olmaota
Fuqaroligi	SSSR
Kasbi	Xonanda, bastakor
Unvoni	Mehnat Qizil Bayrogʻi Ordeni
Turmush oʻrtogʻi	Nurpeyis Maqatuli
Otasi	Kenje Shorauli
Mukofotlari	Xalq artisti

Biografiyasi

To‘lengit urug‘idan chiqqan. Xalq saʼnatkorlarining 1937-yili oʻtgan respublika musobaqasiga qatnashib Moskvada oʻtgan birinchi Butunittifoq birinchi musobaqasida, undan keyin 1944-yili 83 yoshidaMarkaziy Osiyoning besh respublikasidan sanʼatkorlar ishtirok etgan Toshkentdagi oʻn kunlik Dina yana yuqori oʻrinlarda gʻolib boʻldi.

Dina ota-ona xonadonida ulg‘aygan yosh paytining oʻzinda Dauletkerey, Musirali, Alikey, Turkesh, Uzaq, Esjon, Bayjuma, Balamaysang kabi sozandalarning qoʻshigʻin mavqeiga taqlid qilib, atrofidagilar „do‘mbirachi qiz“ deb atagan. Mashhur Qurmang‘ozi Qarshaday qizning shuhratini eshitib, uni qidirib kelgan. U Dinaning nog‘ora chalishiga qoyil qoldi, uning kelajagidan umidvor bo‘lib, duo qildi. Shundan so‘ng u Dinaga bir nazar tashlamay, doim aylanib-o‘tib, munozaralarga qo‘shilib, dombra chalishning chuqur sir-asrorlarini o‘rgatadi. Dina to‘qqiz yoshidan o‘n to‘qqiz yoshgacha Qurmang‘ozining qaramog‘ida bo‘ladi. Qurmang‘ozidek jangchi sozandaning ustozi bo‘lgani nafaqat Dina, balki qozoq musiqa sanʼatining baxti ham edi.

Nabirasi Baljan Nurpeyisovaning aytishicha, Dina opamiz 18-19 yoshlar chamasi Maqat bolasi Nurpeyisga turmushga chiqqan. O‘sha yillari hujjatlar oladigan paytda uning familiyasi Nurpeyisova sifatida qayd etilgan. Nurpeyis Makatuli erta vafot etdi va ulardan Jamol, Qayrat, Jurinbay ismli avlodlari qoldi. 1885-yilda yoshligida beva qolgan Dina qaynisi Nuraliga uylanadi.

Ishlari

Dinaning go‘zal sozli mehrli qoʻshiqlari yor qizigʻin ko‘rib, farzandlik baxtiga muyassar bo‘lgan yillarda tug‘di. Uzatish paytida otasining oʻz avlodi sifatida mindirgan qoraqashqa oti uchun yozgan „Qaraqasqa at“ qoʻshigʻi, oʻzi yaxshi koʻradigan sozandalari Dauletkerey va Turkeshga taqlid qilib yozgan „Bulbul“, „Jiger“, „Bayjuma“ kabi qoʻshiqlari, aqlli va zukko, go‘zal va sirli ovusini uchun „Kerbez“ qoʻshigʻi, to‘ng‘ich o‘g‘li Jurimboy 1916-yilgi „Iyun farmoni“ bilan armiyaga chaqirilganda yozgan „Oʻn oltinchi yil“ („Nabor“) qoʻshigʻi, muhtaram zamondoshlariga havasdan tug‘ilgan „Qosalqa“ qoʻshigʻi, asaldek shirin, jigardek yaqin o‘g‘li Qo‘ng‘irga bag‘ishlangan „Asem qo‘ng‘ir“i Dinaning o‘ziga xos dastxatini yaqqol namoyon etadi. Bu kuylar bilan Dina qozoq kuylari maydonini kengaytirib, yuksaklikka ko‘tardi, o‘zi esa ajoyib kuylar bilan derazasini tenglashtirdi.

Dina Sovet davrida ham o‘zining orzu-umidlarini sogʻinib, umid tilagan xalqining yo‘liga bag‘ishlab oʻtdi. Yoshining katta boʻlishiga qaramasdan Qozog‘istonning 20 yilligiga bag‘ishlab „Toybastar“, Ulugʻ Vatan urushi yillarida „Ana buyrigʻi“, „G‘alaba“ kabi qo‘shiqlarini chiqargan. To‘g‘ri, jamiyatdagi repressiv qattiqqo‘llik tufayli yuzaga kelgan yomon siyosat, shov-shuvli mafkura Dinaning isteʼdodini to‘sib qo‘ygan edi. U o‘z tayanchidan (ilhomidan) mahrum bo‘lib, haddan tashqari shiorbozlikning quliga aylanmoqchi edi. U oʻzi chiqargan kuylarga „Enbek er“, „Sogʻoqchi“, „Stalin“, „Delegat“, „Sabzavot“ nomlarini berib, ularni bayroqlar bilan yoqib, rasmiy marosimlar shioriga aylantirgan.

Oxirgi kunlari

Dina Kenjeqizi 1955-yil 31-yanvarida 94 yoshida Olmaota shahrida vafot etdi.

Baljan Nurpeyisova buvisining so‘nggi kunlari haqida shunday deydi: "U kishi o‘limigacha soʻzlaridan adashgan emas. Muqaddas qora dombirani bola paytidan hamroh qilib, uning shunday kuchli odati bor ediki, o‘limidan besh-o‘n daqiqa oldin karavoti yonida osilib turgan dombrani olib, ohista silab, ohista urib, Qurmang‘ozining „Qayran checham“ini chalar edi. Zaif barmoqlari bukila olmasa-da, ko‘ksida kayfiyatni takrorlab olamdan o‘tdi".