Divriği

Divriği Sivasning tumanlaridan biri. Divrigʻi geografik jihatdan Sharqiy Anadolu mintaqasida joylashgan. Tuman Furot daryosining bir tarmogʻi boʻlgan Chaltı soy vodiysining chekkasida tashkil etilgan. Dengiz sathidan 1225 m balandlikda joylashgan. Tuman 2781,56 km² maydonni egallaydi. Sharqda Ilich va Kemaliye, gʻarbda Kangal, shimolda Imranli va Zara, janubda Arguvan, Arapgir va Hekimhon togʻlari bilan oʻralgan.

Divrigʻi tumani katta togʻli hududni oʻz ichiga oladi. Togʻlar orasidagi tik va chuqur vodiylarda Furotning kichik irmoqlari oqib oʻtadi. Bu yerlarda boy temir konlari mavjud.

Oʻtmishda Mesopotamiyaga temir eksport qilibgan. Bu mintaqada Oʻrta asrlarda qurilgan Divrigʻi Ulu masjidi va kasalxonasi tarixiy diqqatga sazovor joy hisoblanadi.

Tog‘larning baland, salqin va chorvachilikka mos o‘tloqlar bilan qoplanganligi, tuproq unumdorligiga ham tasir qiladi.

Asosiy platolar: Yama, Sarıchichek, Goʻldagi, Eğrisu, Demirli va Dumluca, ammo koʻplab qishloqlarning oʻz platolari bor.

Tumanning muhim togʻlari: Chengeli togʻi (2650 m), Deli togʻi (2150 m), shimolda Eferdi, Goʻldagʻ va Akdagʻdir. Janubda Yama, Demirli, Geyikli, janubi-sharqda Sarichichek, sharqda Igʻinbat; gʻarbda Dumluja joylashgan.

Tarixi

Sivas viloyatining katta tumanlaridan biri boʻlgan Divrigʻi, Xet imperiyasi davridan beri oʻrnashib qolgan muhim turar-joy markazidir.

Xet davri

Xettlar davridan beri aholi punkti sifatida tanilgan Divrigʻi nomi qadimgi yunon qoʻlyozmalarida Apbrike sifatida tilga olingan. Vizantiya davrida Teprike deb atalib, turklar tomonidan Divrik deb atalgan. Arab geograflari esa birinchi manbalarga koʻra shahar nomini Abrik deb belgilaganlar.

Vizantiya davri

Ikki boshli burgut — Divriği Ulu masjidi.

Divrigʻi Vizantiya va Eron oʻrtasidagi chegara postlaridan biri boʻlgan. U imperator Herakliy tomonidan Sosoniylardan qutqarilgan. Divrigʻi koʻp oʻtmay arablarning hujumlariga duch keldi. Bu davrda Divrigʻi oʻz nomi bilan atalgan daryo (bugungi Çaltı oqimi) ustidagi baland tepalikdagi mustahkam qal’a sifatida strategik ahamiyatga ega edi. Atrofdagi odamlar pravaslav va butparastlikka eʼtiqod qilishgan va Avliyo Pavlus tomonidan yoyilgan sekta aʼzolari edi. Shuning uchun u Paulikianlar deb nomlangan ushbu mazhabning asosiy markazlaridan biri edi. Divrigʻi yaqinidagi katta gʻor va cherkov shaharning muqaddas joylaridan hisoblanadi. Gʻorda yashiringan shahidlarning jasadlari Ashab-i Kehf deb ataladi. Bazil I 870-yilda Divrigʻi oldida Paulikiyaliklarga qarshi kurashda muvaffaqiyatga erishgan boʻlsa-da, keyingi yili Paulikiyaliklar Anqaragacha butun Kapadokiyani egallab oldilar.

Saljuqiylar davri

Maʼlumki, Manzikert jangidan so‘ng Divrig‘i turklar hukmronligi ostiga o‘tgan. Divriği Alp Arslon qo‘mondoni Menguchek G‘oziyga berilgan. Bu hududda O‘g‘uz qabilalaridan Qayi, Bayat, Qoraevli va Akevli qabilalari o‘rnashib qolgan. Sulaymon Bey 1142-yilda Menguchek Gʻozining oʻgʻli Ishoq vafotidan keyin ikkiga boʻlingan Menguchlu knyazligining Divrigʻi boʻlimiga asos soldi. Beklik Anadolu Saljuqiylar saltanati qoʻl ostidagi urushlarda ham qatnashgan.

Bu davrda Sulaymon Shoh tomonidan 1224-yilda qurilgan qal’a, 1228-yilda oʻgʻli Ahmetshoh tomonidan qurilgan Ulu jomeʼ masjidi va Ulu masjidiga qoʻshni Ahmetshohning rafiqasi Turan Melek tomonidan qurilgan kasalxona katta ahamiyatga ega.

Bu davrda Anadoludagi Turk ittifoqi tarqatib yuborilgan, Sivas esa Eratna knyazligiga, Divrigʻi esa Mamluk sultonligi hukmronligi ostida qolgan.

Usmonli davri

1398-yilda Zara va Divrigʻi oʻrtasida Karayuluk Usmon magʻlub boʻlib, Sivas sultoni Qodi Burhoneddinni oʻldirgandan soʻng, mintaqada hukmronlik qilgan Yildirim Beyazit Divrigʻi qalʼasini Misr hokimi Ibrohim Shuhriyning oʻgʻlidan oldi. Lekin bu yerlar 1401-yilda Temurga berildi. Divrigʻininh Turk Knyazligiga qoʻshilishi Yavuz Sulton Salim davridagi Mercidabik gʻalabasining oxirida sodir boʻldi.

Usmonlilar imperiyasi tomonidan Sivas Beylerbeyiga bogʻliq sanjak sifatida tashkil etilgan. Bu Harput, Arapkir va Zara yoʻlidagi muhim qasr edi. XVII asrdan boshlab Anadoluda xavfsizlik yomonlashganidan keyin Tunjeli togʻlarida panoh topgan qaroqchilar bosimi ostida boʻlgan. Ushbu 200 yillik davrida shahar xavfsiz boshpanalardan biri edi.

Daryolar va koʻllari

Tumanning eng muhim oqar suvi Kangal tumanidagi Korakoʻl togʻlaridan oqib chiqadigan Çaltı suvidir. Bu daryoga qurilgan toʻgʻon uzoq yillar davomida (1950-1978) Divrigʻining elektr energiyasiga boʻlgan ehtiyojini qondirdi. Keyingi yillarda tumanda elektr energiyasi isteʼmoli ortishi bilan faqat bozor elektr energiyasini ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bedrettin Nebipashagil va Abdalalan Halil bu toʻgʻonni yillar davomida ishlab, ishlab chiqarishni davom ettirdilar.^{[manba kerak]}. Keyingi yillarda oʻzaro bogʻlangan tizimning joriy etilishi bilan ushbu elektr ishlab chiqaruvchi toʻgʻon Divrigʻi munitsipaliteti tomonidan oʻchirildi. Bu suv Kemaliye tumani hududidagi Karasu bilan qoʻshilib, Furotni hosil qiladi.

Iqlimi

Tumanda quruqlik iqlimi xususiyatlari koʻrinadi. Qishi qorli va sovuq, yozi issiq va quruq. Tumanning baʼzi togʻlarida eman, archa, qaragʻay oʻsadigan siyrak oʻrmon maydonlari mavjud.

Tarixiy joylar

Divrigʻi Dorussifa darvozasi

• Divrigʻi qal’asi
• Divriği Ulu masjidi va kasalxonasi (YUNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritilgan)
• Kesdogan qal’asi
• Husayn Gʻozi qabri
• Divrigʻi saroylari (Ayanaga saroyi, Abdulla posho saroyi va boshqalar.)
• Divrigʻi tosh uylari
• Divrigʻi boʻylab son-sanoqsiz xarobalar va gʻorlar tarqaldi
• Avsharjik qishlogʻidagi qadimiy xarobalar va ulkan qabr
• Chigʻdemli (Tugut) qishlogʻidagi saroy va uylar