Humoyun Maksudovich Sultonov

Tez boshlash uchun qoʻllanma	Vikipediyaga xush kelibsiz, Humoyun Maksudovich Sultonov!
Birinchi qadam	Vikipediya foydalanuvchilari nomidan uning oʻzbek tilidagi boʻlimiga kelganingiz bilan qutlayman. Umid qilamizki, siz loyihada ishtirok etishdan behad mamnun boʻlasiz. Ishtirok etishning asosiy tamoyillariga eʼtibor bering: bemalol tahrirlang va ezgu maqsadni koʻzlang. Munozara sahifalarida tasvirda koʻrsatilgan tugmani bosish orqali imzo qoʻyish mumkin. Vikipediyada maqolalar ostiga imzo qoʻyilmaydi (mualliflar roʻyxati avtomatik shakllanib boradi va maqolaning tahrirlar tarixidan olinishi mumkin boʻladi), biroq forumdagi muhokamalarda yoki alohida sahifalarning munozaralarida ishtirok etishni istasangiz — iltimos, toʻrtta tilda (~~~~) belgisi bilan yoki asboblar panelidagi mos tugmachani bosish yoʻli bilan imzo cheking. Bunda foydalanuvchi nomingizni qoʻlda kiritish talab etilmaydi. Foydalanuvchi sahifangizda oʻzingiz haqingizdagi ayrim maʼlumotlar haqida xabar berishingiz mumkin — masalan, qaysi tillarni bilishingiz yoki qiziqishlaringiz. Endi boshlayotganlarning tez-tez qiladigan xatolaridan biri — mualliflik huquqlarini buzishdir. Vikipediyada mualliflik huquqi egasining ruxsatisiz matnlardan nusxa koʻchirish taqiqlanadi. Batafsil maʼlumot uchun Vikipediya:Mualliflik huquqlari sahifasiga nazar soling. Yozilgan matn imlosini tuzatish kabi koʻp mehnat talab qiladigan amallarni bajarish uchun tahrirlash oynasining tagida joylashgan Vikifikator funksiyasidan foydalanishingiz mumkin. Agar siz bitta tahrir bilan maqola yarata olmasangiz va uni yozishni keyinroq davom ettirmoqchi boʻlsangiz, bu haqda boshqa foydalanuvchilarni xabardor qilish uchun maqola matnining eng boshiga {{subst:L}} kodini qoldiring. Agar sizda savollar tugʻilib qolsa, Yordam sahifasidan foydalaning. Agar savollaringizga u yerda javob topa olmagan boʻlsangiz, unda uni loyiha forumida yoki Telegram chatda bering yoki shaxsiy munozara sahifangizni tahrirlang: u yerga {{yordam kerak}} kodini va savolingiz matnini yozing — sizga albatta yordam berishadi. Vikiiqtibos, Vikilugʻat, Vikimaʼlumotlar, Vikiombor kabi Vikipediyaga qardosh boshqa loyihalar ham bor. Ularni boyitishga ham hissa qoʻshishingiz mumkin. Va yana bir marotaba, xush kelibsiz! Hello and welcome to the Uzbek Wikipedia! We appreciate your contributions. If your Uzbek skills are not good enough, that’s no problem. We have an embassy where you can inquire for further information in your native language. We hope you enjoy your time here!
Maqolalarni nomlash
Maqola qanday yoziladi? Qarang: Maqola ustaxonasi / Videodarslar
Qoida va koʻrsatmalar
Tasvirlar bilan bezash
Mualliflik huquqlari
Glossariy

BEKIPEDIYA #yozishma 11:38, 2024-yil 23-oktyabr (UTC)

„Dasturiy ta‘minot qurilmasi ham evolyutsiya“ sahifasi tezda oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi

Siz tomoningizdan yaratilgan „Dasturiy ta‘minot qurilmasi ham evolyutsiya“ sahifasi tezda oʻchirish mezonlariga („reason“) binoan oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi, chunki sahifa hozirgi holatida oʻzbekcha Vikipediya qoida va koʻrsatmalariga mos kelmaydi. Tajriba oʻtkazayotgan boʻlsangiz, itlimos, qumloq sahifasidan foydalaning.

Agar sahifani oʻchirish kerak emas, deb oʻylasangiz, oʻz fikringizni sahifa munozara sahifasida qoldiring.

Savollaringiz boʻlsa, tortinmasdan munozara sahifamga yozing. Rahmat! BEKIPEDIYA ^#yozishma 11:52, 2024-yil 23-oktyabr (UTC)

„Matlabda dasturlash“ sahifasi tezda oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi

Siz tomoningizdan yaratilgan „Matlabda dasturlash“ sahifasi tezda oʻchirish mezonlariga („M2: Tuzatib boʻlmas mashina tarjimasi“) binoan oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi, chunki sahifa hozirgi holatida oʻzbekcha Vikipediya qoida va koʻrsatmalariga mos kelmaydi. Tajriba oʻtkazayotgan boʻlsangiz, itlimos, qumloq sahifasidan foydalaning.

Agar sahifani oʻchirish kerak emas, deb oʻylasangiz, oʻz fikringizni sahifa munozara sahifasida qoldiring.

Savollaringiz boʻlsa, tortinmasdan munozara sahifamga yozing. Rahmat! BEKIPEDIYA ^#yozishma 11:54, 2024-yil 23-oktyabr (UTC)

Dasturiy ta‘minot qurilmasi ham evolyutsiya

Siz tomoningizdan yaratilgan „Dasturiy ta‘minot qurilmasi ham evolyutsiya“ maqolasi tezda oʻchirish mezonlariga („M1: Ensiklopedik boʻlmagan qisqa maqola“) binoan oʻchirildi. Agar maqolani qoidalarga mos keladi, deb oʻylasangiz, mana bu sahifada soʻrov qoldirishingiz yoki munozara sahifamda xabar qoldirishingiz mumkin. Rahmat. Kagansky ^munozara 12:01, 2024-yil 23-oktyabr (UTC)

Andoza:Use mdy dates

Andoza:Software development process

TestingCup – Polish Championship in Software Testing, Katowice, May 2016

Dasturiy taʼminot dasturiy ta'minot taxminlarni qondiradimi yoki yo'qligini tekshirish harakati.

Dastur sinov ob'ektiv mumkin, haqida mustaqil ma'lumot sifat dasturiy ta'minot va xavf bir o'z qobiliyatsiz foydalanuvchi yoki homiysi

(obespechenie deb ham talaffuz qilish mumkin)) (DT) — dastur yoki kompyuterni boshqarishda foydalaniladigan dasturlar toʻplami (ISO/IEC 26514:2008).

Shuningdek, xalqaro va Rossiya standartlarida boshqa taʼriflar ham mavjud:

• axborotni qayta ishlash tizimining dasturlari va dastur hujjatlari toʻplami (ГОСТ 19781-90);
• tizimning barcha yoki qisman dasturlari, protseduralari, qoidalari va tegishli hujjatlari (ISO/IEC 2382-1:1993);
• kompyuter tizimi ishini taʼminlash uchun zarur boʻlgan dasturlar, protseduralar va tegishli hujjatlar hamda maʼlumotlar (IEEE Std 829—2008).

Dasturiy ta'minot — avtomatlashtirilgan tizimni taʼminlashning bir turi bo'lib, texnik (aparatura), matematik, axborot, lingvistik, tashkiliy, uslubiy va huquqiy taʼminot bilan bir qatorda keladi.

Dasturiy ta'minotni oʻrganish bilan shugʻullanadigan akademik yoʻnalishlar — bu informatika va dasturiy injiniring.

Kompyuter tilida "soft" atamasi ko‘pincha ishlatiladi, bu so‘z ingliz tilidagi "software" so‘zidan olingan. Bu atama Princeton Universiteti matematigi Jon Tukey tomonidan 1958 yilda American Mathematical Monthly jurnalidagi maqolasida birinchi marta qo‘llangan.

= = Iqtisodiyot ==

A o'rganish tomonidan o'tkazilgan NIST ichida 2002 dasturiy xato U. s mol, deb xabar.iqtisodiyot $59.5 milliard har yili. Agar dasturiy ta'minotni yaxshiroq sinovdan o'tkazilsa, ushbu xarajatlarning uchdan biridan ko'prog'ini oldini olish mumkin edi.

Outsourcing xarajatlar tufayli dasturiy ta'minotni sinovdan o'tkazish juda keng tarqalgan, Xitoy, Filippin va Hindiston afzal yo'nalishlar.

== Tarix ==

=== Dastlabki davr. Dasturlashning paydo bo‘lishi ===

Birinchi dasturni Ada Lavleys Charls Bebbijdaning farqlash mashinasi uchun yozgan edi, biroq bu mashina qurib bitkazilmaganligi sababli Lavleys xonimning ishlari nazariy qoldi.

Dasturiy ta'minot bo‘yicha ilk nazariyani ingliz matematigi Alan Tyuring 1936 yilda „On computable numbers with an application to the Entscheidungsproblem“ („Hisoblash mumkin bo‘lgan sonlar va hal qilish muammosi“ deb atalgan) maqolasida ilgari surdi. U Tyuring mashinasi deb nomlangan matematik modelni yaratdi, bu mashina ketma-ket bajariladigan birlamchi amallar orqali belgilangan holatdan boshqa holatga o‘tishni amalga oshira oladi. Asosiy g‘oya shundan iboratki, har qanday oldindan belgilangan holatni qat'iy ko‘rsatmalar (dastur) yordamida erishish mumkin.

1940-1950-yillarning dastlabki elektron hisoblash mashinalari tuman va kabellarni qayta ulash orqali dasturlangan va bu mashinalarning ichki tuzilishini chuqur bilishni talab qilgan. Bunday mashinalarga, xususan, ENIAC kiradi (keyinchalik bu mashina qisman perfokarta orqali dasturlanishi uchun modifikatsiya qilingan).

Zamonaviy kompyuterlarga yaqinlashishda muhim qadam Jon fon Neyman arxitekturasi tomon o‘tish bo‘lib, u ilk bor Buyuk Britaniyada, Mark I kompyuterida John R. Womersley rahbarligida va Alan Tyuring ishtirokida amalga oshirilgan. Kompyuter xotirasida saqlangan ilk dastur 1941 yil 21 iyunida ishga tushirilgan. Tyuring bu mashinani dasturlashni osonlashtirish uchun qisqartirilgan kodlash tizimini yaratdi, unda mashina kodini ifodalash uchun telettayp kodlari ketma-ketligidan foydalangan.

Tyuringning hamkasbi Jon Mouchli, keyinchalik Jon Presper Ekkert bilan birga Eckert–Mauchly Computer Corporation kompaniyasining asoschisi va rahbari sifatida BINAC va UNIVAC kabi EHMlarni yaratgan, o‘z xodimlariga algebraik formulalarni tarjima qiluvchi dastur yaratishni topshirdi. Garchi bu katta maqsad 1940-yillarda amalga oshirilmagan bo‘lsa-da, Mouchli rahbarligida «Qisqa kod» deb nomlanuvchi kod yaratildi, unda amallar va o‘zgaruvchilar ikki belgili kombinatsiyalar yordamida kodlangan. Qisqa kod interpretor yordamida amalga oshirildi. Greys Xopper, 1950-yillarning boshida UNIVAC I uchun matematik dasturlar to‘plamini ishlab chiqarishda, «A-0» nomli komponovka dasturini yaratdi. Ushbu dastur berilgan identifikator yordamida kerakli subdasturni magnit lentada saqlanadigan kutubxonadan olib, uni operativ xotirada ajratilgan joyga yozib qo‘yishga imkon berdi.

1950-yillarda birinchi yuqori darajali dasturlash tillari paydo bo‘ldi: Jon Bekus FORTRAN tilini, Greys Xopper esa COBOL tilini ishlab chiqdi. Bu kabi yutuqlar dasturiy ta'minotni yozishni ancha osonlashtirdi va bu davrda hisoblash mashinasini sotib olgan har bir kompaniya o‘z dasturiy ta'minotini o‘zi yaratgan.

1950-yillarning boshida dasturiy ta'minot tushunchasi hali mavjud emas edi. Masalan, 1952 yil yanvar oyida Fortune jurnalida chop etilgan "Office Robots" maqolasida UNIVAC kompyuterlari tasvirlangan edi, biroq maqolada kompyuter universal qurilma sifatida taqdim etilgan bo‘lsa-da, dasturlash jarayoni «tugmalarni qayta yoqish» tarzida tavsiflangan edi. Biroq 1950-yillarning o‘rtalariga kelib buyurtma asosidagi dasturiy ta'minot ishlab chiqarish shakllandi, garchi o‘sha paytda «dasturiy ta'minot» termini ishlatilmagan, balki «buyurtma asosidagi dasturlash» yoki «dasturlash xizmatlari» deb atalgan edi. Birinchi dasturiy kompaniya 1956 yilda AQSh hukumatiga qarashli RAND Corporation kompaniyasi asosida tashkil etilgan System Development Corporation boʻldi. Ushbu bosqichda dasturiy ta'minot buyurtmachilari (noyob va ko‘paytirilmaydigan dasturiy mahsulotlar uchun) yirik korporatsiyalar va davlat idoralari edi, va bir million dollar qiymatdagi dasturlar odatiy hol edi.

Birinchi xodimlaridan biri, Jon Moxli, keyinchalik (birga Jon Preper Ekert bilan) Eckert–Mauchly Computer Corporation kompaniyasining rahbari va asoschisi bo‘lib, BINAC va UNIVAC kabi EHМlarni ishlab chiqargan, o‘z xodimlariga algebraik formulalar uchun tarjimon yaratishni topshirdi. Garchi bu ambitsiyali maqsad 1940-yillarda amalga oshirilmagan bo‘lsa ham, Moxli rahbarligida «Qisqa kod» deb nomlangan tizim ishlab chiqildi, unda amallar va o‘zgaruvchilar ikki belgili kombinatsiyalar bilan kodlangan. Qisqa kod interpretator yordamida amalga oshirilgan. Greys Xopper, 1950-yillarning boshlarida UNIVAC I uchun matematik subdasturlar to‘plami ustida ishlashda, «A-0» nomli kompilyator dasturini ixtiro qildi, bu dastur berilgan identifikatorga asosan kerakli subdasturni kutubxonadan, magnit lentaga saqlangan holda tanlab olib, uni operativ xotiraga yozib qo‘yardi.

1950-yillarda birinchi yuqori darajadagi dasturlash tillari paydo bo‘ldi: Jon Bekus FORTRAN dasturlash tilini yaratdi, Greys Xopper esa COBOL dasturini ishlab chiqdi. Bunday ishlab chiqishlar dasturiy ta'minot yaratishni ancha soddalashtirdi, chunki o‘sha davrda har bir kompyuter sotib olgan firma o‘z dasturiy ta'minotini yozardi.

1950-yillarning boshlarida dasturiy ta'minot tushunchasi hali shakllanmagan edi. Masalan, 1952-yil yanvarida Fortune jurnalida chop etilgan «Office Robots» maqolasida UNIVAC kompyuterlari tasvirlangan. Garchi maqolada kompyuterlar umumiy maqsadga mo‘ljallangan qurilmalar sifatida ko‘rsatilgan bo‘lsa ham, dasturlash jarayoni anaxronik tarzda «tumblerlarni almashtirish» deb ta'riflangan. Ammo 1950-yillarning o‘rtalariga kelib, dasturiy ta'minot ishlab chiqish (maxsus buyurtmalar uchun) ancha rivojlangan edi, ammo «dasturiy ta'minot» atamasi hali ishlatilmagan, shuning uchun «buyurtma asosida dasturlash» yoki «dasturchilarni xizmatga chaqirish» kabi iboralar ishlatilgan. Birinchi dasturiy ta'minot kompaniyasi 1956-yilda RAND Corporation asosida tashkil etilgan System Development Corporation kompaniyasi bo‘ldi. Bu bosqichda dasturiy ta'minot (noyob va ko‘paytirilmaydigan) sotib oluvchi mijozlar katta korporatsiyalar va davlat tuzilmalari bo‘lib, dastur uchun bir million dollar to‘lash odatiy hol bo‘lgan.

=== Shaxsiy kompyuterlar va ommaviy iste'molchilar uchun dasturiy ta'minot ===

1970-yillarda birinchi shaxsiy kompyuterlar (masalan, Altair 8800) paydo bo‘lishi, dasturiy ta'minotning ommaviy bozorini shakllantirish uchun sharoit yaratdi. Dastlab, shaxsiy kompyuterlar uchun dasturlar «quti» shaklida, savdo markazlari orqali yoki pochta orqali tarqatilib, 100-500 AQSh dollariga sotilgan.

Ommaviy dasturiy ta'minot bozorining boshlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatgan mahsulotlar qatoriga elektron jadval VisiCalc, uning g‘oyasi Daniyel Briklinga tegishli, chunki u MIT bitiruvchisi bo‘lib, Digital Equipment Corporation kompaniyasida dasturchi-ingenyer sifatida ishlashda, Garvard biznes maktabida o‘qiyotganida o‘zining mashaqqatli moliyaviy hisob-kitoblarini osonlashtirishni xohlagan, va matnni ishlov berish dasturi WordStar, uning ishlab chiqilishi Seymour Rubinshteyn tomonidan amalga oshirilgan bo‘lib, bozor ehtiyojlarini chuqur o‘rganish natijasida yaratilgan. VisiCalc dasturi birinchi marta killer application sifatida ta'riflangan, ya'ni bu dastur o‘zining mavjudligi bilan platformaning foydaliligini (ko‘pincha esa uni sotib olish zarurligini) isbotlaydigan kompyuter ilovasi sifatida ko‘rsatilgan. VisiCalc va WordStar uchun bunday platforma shaxsiy kompyuterlar bo‘lib, ularning yordamida kompyuterlar giklar uchun qimmatbaho o‘yinchakka aylanishdan ish quroliga aylandi. Shundan keyin mikrokompyuterlar inqilobi boshlangan bo‘lib, bu dasturlarga raqobatchilar paydo bo‘ldi: elektron jadval SuperCalc, Lotus 1-2-3, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi dBase II, matnni ishlov berish dasturi WordPerfect va boshqalar. Matnni ishlov berish dasturlari, elektron jadval dasturlari, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari va grafik tahrirlash dasturlari tez orada shaxsiy kompyuterlar uchun dasturiy ta'minot bozorining asosiy mahsulotlariga aylandi.

Ommaviy ishlab chiqarish 1990-yillarning o‘rtalariga kelib, shaxsiy kompyuterlar uchun dasturiy ta'minotning narxini 100-500 dollarga tushirishga imkon berdi, va dasturiy ta'minot ishlab chiqaruvchilari biznesi konditserlik kompaniyalari biznesiga o‘xshash tus oldi.

== Dasturiy ta'minotni tasniflash ==

Dasturiy ta'minotni tasniflash yondashuvlari xalqaro standart ISO/IEC 12182da aniq tasniflangan„ISO/IEC TR 12182:2015 Tizimlar va dasturiy ta'minotni klassifikatsiyalash — IT tizimlari va dasturiy ta'minotlarni tasniflash uchun doiralar va ularni qo‘llash uchun qo‘llanma“. 2018-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-mart.. Xususan, standartning birinchi versiyasi dasturiy vositalarni tasniflash uchun 16 ta mezonni o‘z ichiga olgan:

• ish rejimi bo‘yicha;
• o‘lchami bo‘yicha;
• barqarorlik bo‘yicha;
• funktsiyasi bo‘yicha;
• xavfsizlik talablari bo‘yicha;
• ishonchlilik talablari bo‘yicha;
• ishga oid talablar bo‘yicha;
• dasturlash tili bo‘yicha;
• qo‘llaniladigan soha bo‘yicha;
• hisoblash tizimi va muhiti bo‘yicha;
• foydalanuvchi sinfi bo‘yicha;
• hisoblash resurslariga bo‘lgan talablar bo‘yicha;
• muhimlik bo‘yicha;
• tayyorlik bo‘yicha;
• ma'lumotlar taqdimoti bo‘yicha;
• dasturiy ma'lumotlarni ishlatish bo‘yicha.

Shaxsiy kompyuter dasturiy ta'minotining funksiyasiga qarab quyidagi sinflar misollarini keltirish mumkin:

• ishbilarmonlik xabarlarini qayta ishlash;
• kompyuterlash;
• ilmiy hisob-kitoblar;
• matnni qayta ishlash;
• tibbiy tizimlar;
• boshqaruv tizimlari.

Qo‘llaniladigan sohaning sinflari quyidagilardir:

• fan;
• maishiy qurilmalar;
• uskunalar;
• jarayonlarni boshqarish apparatlari;
• tadbirkorlik;
• tarmoqni tashkil etish tizimi.

Dasturiy ta'minotning o‘lchamiga qarab sinflari quyidagicha:

• kichik;
• o‘rta;
• katta.

Kritiklik darajasiga qarab dasturiy ta'minotning sinflari quyidagicha bo‘ladi:

• milliy xavfsizlik;
• inson hayoti;
• ijtimoiy tartibsizlik yoki vahima;
• tashkilot xavfsizligi;
• xususiy mulk;
• maxfiylik.

Foydalanuvchi darajasi bo‘yicha dasturiy ta'minot sinflari quyidagicha bo‘ladi:

• yangi boshlovchi;
• o‘rta;
• mutaxassis (ekspert);
• oddiy;
• tasodifiy;
• boshqa dasturiy ta'minot tizimi;
• texnik vositalar.

Barqarorlik darajasi bo‘yicha dasturlar quyidagi sinflarga ajratiladi:

• doimiy o‘zgarishlar kiritilishi;
• diskret o‘zgarishlar kiritilishi;
• kam o‘zgarishlar kiritilishi.

Portativlik darajasiga qarab dasturlar quyidagicha bo‘ladi:

• platformaga bog‘liq;
• kross-platforma.

Tarqatish va foydalanish usuliga qarab dasturlar quyidagicha bo‘ladiAndoza:Perehod:

• maxsus;
• ochiq;
• erkin.

Maqsadiga qarab dasturlar quyidagicha tasniflanadi:

• tizimliAndoza:Perehod;
• ilovalarAndoza:Perehod.

Turlari bo‘yicha dasturlar quyidagicha tasniflanadi:

• komponent — dastur, yakuniy funksiya bajaradigan va mustaqil yoki kompleksning bir qismi sifatida ishlatiladigan yagona tuzilma;
• kompleks — ikkita yoki undan ortiq komponentlardan va (yoki) komplekslardan iborat dastur, bir-biri bilan bog‘langan funksiyalarni bajaradi va mustaqil yoki boshqa kompleks tarkibida ishlatiladi.

Dasturiy ta'minotni sanoat sektori bo‘yicha tasniflash

Dasturiy ta'minotni sanoat sektori bo‘yicha tasniflash bir nechta yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Umuman olganda, dasturiy ta'minot buyurtma bo‘yicha bo‘ladi, ya'ni aniq bir mijoz uchun yaratilgan, va mahsulot bo‘ladi, ya'ni bozorga sotish uchun yaratilgan. Bundan tashqari, dasturiy ta'minotning turlari Biznesdan Biznesga (B2B) — korxonalar va tashkilotlar uchun mo‘ljallangan va Biznesdan iste'molchiga (B2C) — shaxslar uchun mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin.

Sanoat sektori bo‘yicha tasniflashning bir variantlari korporativ buyurtmalar uchun dasturiy ta'minot (inglizcha: enterprise software vendors), ommaviy iste'molchilar uchun dasturiy ta'minot (inglizcha: mass-market software vendors) va IT xizmatlariga bo‘lishni o‘z ichiga oladi.

Boshqa bir yondashuvda dasturiy ta'minot sanoatini uchta sektorga bo‘lish taklif qilinadi: umumiy maqsadli biznes mahsulotlari (inglizcha: Business Function Software), maxsus biznes mahsulotlari (inglizcha: Industrial Business Software) va shaxsiy hayot uchun mahsulotlar (inglizcha: Consumer Software). Umumiy maqsadli biznes mahsulotlari korxonalar va tashkilotlarning faoliyatini qo‘llab-quvvatlash uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ular orasida buxgalteriya tizimlari, moliyaviy tizimlar, kadrlar hisobini yuritish tizimlari va boshqalar mavjud. Maxsus biznes mahsulotlari ma'lum turdagi biznes muammolarini hal qilish uchun mo‘ljallangan: geoinformatsion tizimlar, tibbiy tizimlar, logistika tizimlari va boshqalar. Shaxsiy hayot uchun mahsulotlar esa antivirus dasturlari, axborot xavfsizligi tizimlari, turli foydali yordamchi dasturlar, ta'lim dasturlari, multimediya dasturlari va boshqa shu kabi dasturlarni o‘z ichiga oladi

=== Tizimli dasturiy ta'minot ===

Asosiy sahifa: Tizimli dasturiy ta'minot

Tizimli dasturiy ta'minot — bu kompyuter tizimining komponentlarini boshqarishga mo‘ljallangan dasturlar to‘plami bo‘lib, ular orasida protsessor, operativ xotira, kiritish-chiqarish qurilmalari, tarmoq uskunalari mavjud. U dasturlarni qo‘llab-quvvatlash uchun "oraliq interfeys" vazifasini bajaradi, bir tomondan apparat, boshqa tomondan esa foydalanuvchi dasturlari bilan bog‘lanadi. Tizimli dasturiy ta'minot aniq amaliy vazifalarni hal qilmaydi, balki boshqa dasturlarni ishlashini ta'minlaydi, ularga servis funksiyalarini taqdim etadi, apparat va mikrokodning detallarini yashiradi hamda kompyuter tizimi resurslarini boshqaradi. Tizimli dasturiy ta'minotga odatda operatsion tizimlar, utilitalar, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari va keng tarqalgan bog‘lovchi dasturiy ta'minotlar kiradi.

=== Ilmiy dasturiy ta'minot ===

Asosiy sahifa: Ilmiy dasturiy ta'minot

Ilmiy dasturiy ta'minot — bu foydalanuvchi tomonidan bajariladigan ma'lum vazifalarni hal qilish uchun mo‘ljallangan dastur bo‘lib, u to‘g‘ridan-to‘g‘ri foydalanuvchi bilan o‘zaro aloqada bo‘ladi.

== Litsenziya ==

Asosiy sahifa: Litsenziya

Foydalanuvchi dasturiy ta'minotni litsenziya bilan birga oladi, bu esa unga dasturiy mahsulotdan foydalanish huquqini beradi, litsenziya shartlariga amal qilish sharti bilan. Odatda, bu shartlar foydalanuvchining dasturiy mahsulotni boshqa foydalanuvchilarga o'tkazishi, kodni o'zgartirishi imkoniyatlarini cheklaydi.

Ba'zi dasturiy ta'minotlar erkin litsenziya bilan tarqatiladi. Bunday litsenziyalar dasturiy ta'minotni tarqatish va uni modifikatsiya qilishni ruxsat beradi.

Ba'zi dasturiy ta'minotlar bepul taqdim etiladi. Shuningdek, shartli bepul dasturiy ta'minot ham mavjud. Bu holatda foydalanuvchi odatda dasturiy mahsulotning chegirmali versiyasini ma'lum vaqt davomida bepul olish imkoniyatiga ega bo‘ladi, va sinov muddati tugagach, mahsulotni sotib olish yoki uni o‘chirib tashlash talab qilinadi.

== Shuningdek qarang ==

• Dasturiy-texnik kompleks
• Patentlar va dasturiy ta'minot
• Litsenziya
• Maxsus dasturiy ta'minot
• Erkin dasturiy ta'minot
• Ochiq dasturiy ta'minot
• Kompyuter tili
• Dasturlash tili
• Qollanilish sohasi bo‘yicha
• Bog‘lovchi dasturiy ta'minot
• Dasturiy injiniring
• Dasturiy ta'minotning hayotiy tsikli
• To‘liq dasturiy ta'minot
• Dasturiy aktivlarni boshqarish

== Adabiyotlar ==

• ГОСТ Р ИСО/МЭК 12207-2010 Axborot texnologiyalari. Tizimli va dasturiy injiniring. Dasturiy vositalarning hayotiy tsikli jarayonlari.
• {{kitob

|avtor = Batorin V. K.

|sarlavha = Tizimli va dasturiy injiniring bo‘yicha tushuntiruvchi lug‘at

|manzil = M.

|nashriyot = DМК Press

|yil = 20129

|sahifa = 280

|isbn = 978-5-94074-818-2

|ref=Batorin V. K.

}}

• {{kitob

|avtor = Brooks F.

|sarlavha = Mifologik inson-oy, yoki dasturiy tizimlar qanday yaratiladi

|manzil = SPb.

|nashriyot = Simvol-Plus

|yil = 1999

|sahifa =

|isbn =

}}

• DeMarko T. Deadline. Loyihalarni boshqarish haqidagi roman. — M.: Mann, Ivanov va Ferber. — 2013. — 352 s. ISBN 978-5-91657-284-1
• DeMarko T., Lister T. Inson omili. Muvaffaqiyatli loyihalar va jamoalar. — M.: Simvol-Plus. — 2014. — 288 s. ISBN 978-5-93286-217-9
• Yordan E. Kamikadze yo‘li. Dasturiy ta'minot ishlab chiquvchisi umidsiz loyihada qanday omon qoladi. — M.: Lori, 2012. — 290 s. ISBN 978-5-85582-227-3
• Somerville I. Dasturiy ta'minot injiniringi. — Vilyams nashriyoti, 2002. — 624 s. ISBN 5-8459-0330-0

• Humoyun Maksudovich Sultonov

  Qismlar	Understanding Computers
  Nashriyot	Mir
  ISBN	5-03-001148-X

  • Humoyun Maksudovich Sultonov

    Qismlar	History of Computing
    Nashriyot	MIT Press
    ISBN	978-1422391761

    Andoza:VS

    Andoza:Dasturiy injiniring

    Andoza:Dasturiy ta'minot tarqatish shakllari

    shuni bir ko'rib tekshirib berish kerak edi Humoyun Maksudovich Sultonov (munozara) 09:28, 2024-yil 22-noyabr (UTC)

    Matlabda dasturlash

    

    Siz tomoningizdan yaratilgan „Matlabda dasturlash“ maqolasi tezda oʻchirish mezonlariga („M2: Tuzatib boʻlmas mashina tarjimasi“) binoan oʻchirildi. Agar maqolani qoidalarga mos keladi, deb oʻylasangiz, mana bu sahifada soʻrov qoldirishingiz yoki munozara sahifamda xabar qoldirishingiz mumkin. Rahmat. Kagansky ^munozara 12:02, 2024-yil 23-oktyabr (UTC)

    „Kodning muammoli sohalarini aniqlash usullari“ sahifasi tezda oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi

    

    Siz tomoningizdan yaratilgan „Kodning muammoli sohalarini aniqlash usullari“ sahifasi tezda oʻchirish mezonlariga („M2: Tuzatib boʻlmas mashina tarjimasi“) binoan oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi, chunki sahifa hozirgi holatida oʻzbekcha Vikipediya qoida va koʻrsatmalariga mos kelmaydi. Tajriba oʻtkazayotgan boʻlsangiz, itlimos, qumloq sahifasidan foydalaning.

    Agar sahifani oʻchirish kerak emas, deb oʻylasangiz, oʻz fikringizni sahifa munozara sahifasida qoldiring.

    Savollaringiz boʻlsa, tortinmasdan munozara sahifamga yozing. Rahmat! Alpasli (munozara) 17:44, 2024-yil 6-noyabr (UTC)

    „MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashish,“ sahifasi tezda oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi

    

    Siz tomoningizdan yaratilgan „MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashish,“ sahifasi tezda oʻchirish mezonlariga („M6: Keng ommaga mashhur boʻlmagan kishilar, tashkilotlar, veb-saytlar, hodisalar haqidagi maqola“) binoan oʻchirishga nomzod oʻlaroq koʻrsatildi, chunki sahifa hozirgi holatida oʻzbekcha Vikipediya qoida va koʻrsatmalariga mos kelmaydi. Tajriba oʻtkazayotgan boʻlsangiz, itlimos, qumloq sahifasidan foydalaning.

    Agar sahifani oʻchirish kerak emas, deb oʻylasangiz, oʻz fikringizni sahifa munozara sahifasida qoldiring.

    Savollaringiz boʻlsa, tortinmasdan munozara sahifamga yozing. Rahmat! Mirishkorlik (munozara) 10:26, 2024-yil 8-noyabr (UTC)

    MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashtirish

    Salom hormang! Vikipediyaga maqola yaratishdan avval VP: Qoidalar va VP:EA ni yaxshilab oʻrganib chiqing. Siz yaratgan MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashtirish maqolasi VP:EA ga koʻra oʻchirildi, umid qilamanki bu soʻngi yaratishingiz boʻladi. Yuqoridagi ogohlantirishlarga eʼtibor bermay kelgansiz — Axadjon1^Munozara 16:12, 2024-yil 8-noyabr (UTC)

    bu yerda erkin maqola kiritish mumkin qoidalarga to‘g‘ri kelsa lekin sizlar to‘g‘ri keladigan maqolani ham o'chirib tashlayabsizlar Wikipedia erkin entsiklopediya emasmi aniq manba bo‘lsa Humoyun Maksudovich Sultonov (munozara) 04:08, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Yuqorida keltirilgan qoidalarini oʻrganib chiqib yozsangiz, hech qanday cheklov yoʻq. Qoidalarni oʻrganmay bu yerda maqola qolishini talab qilmang. Oddiy Funksiya soʻzini ham xato yozgansiz misol uchun: funktsiya boʻlmaydi, funksiya koʻrinishida qoʻllanadi — Axadjon1^Munozara 04:30, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Shunday ham yoziladi ikki xilda yoziladi avva ko‘proq o‘rganib keyin aytish kerak bu mavzuda tushunchasi yo‘q odam xato o‘ylaydi 188.113.233.64 04:46, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Tushunchasi bor kishi sifatida marhamat qilib aytsangiz, oʻzbek lotin yozuvida chiqqan qaysi nufuzli manbada „funktsiya“ deb yozilgan? — Kagansky ^munozara 23:09, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Dasturiy ta'minotni sinovdan o'tkazish

    

    Siz tomoningizdan yaratilgan „Dasturiy ta'minotni sinovdan o'tkazish“ maqolasi tezda oʻchirish mezonlariga („M2: Tuzatib boʻlmas mashina tarjimasi“) binoan oʻchirildi. Agar maqolani qoidalarga mos keladi, deb oʻylasangiz, mana bu sahifada soʻrov qoldirishingiz yoki munozara sahifamda xabar qoldirishingiz mumkin. Rahmat. Kagansky ^munozara 12:22, 2024-yil 11-noyabr (UTC)

    MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashish.

    

    Siz tomoningizdan yaratilgan „MATLAB da funktsiyalarni chiziqli birikmasi orqali yaqinlashish.“ maqolasi tezda oʻchirish mezonlariga („U3: Vandalizm“) binoan oʻchirildi. Agar maqolani qoidalarga mos keladi, deb oʻylasangiz, mana bu sahifada soʻrov qoldirishingiz yoki munozara sahifamda xabar qoldirishingiz mumkin. Rahmat. Kagansky ^munozara 12:23, 2024-yil 11-noyabr (UTC)

    Kagansky admin bo‘lishga loyiq emas bu yerda hamma maqola kiritishi mumkin sizlar o‘zlariz hohlagancha qoidalarni biz kiritgan maqolalarga qo‘yib to‘g‘ri kelmaydi deb o‘chirib tashlayasizlar aniq manbalardan olib yozgan maqolani ham o‘chirib yuborish nimasi bu avva o‘zlariz to‘gri yozishni o‘rganinglar ismni Humoyun Maksudovich Sultonov (munozara) 04:13, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    @Humoyun Maksudovich Sultonov:, avvalambor Vikida ensiklopedik mohiyatga molik mavzudagina maqola yaratib boʻlishini, maqolalar Vikiqoidalariga mos tarzda yozilishi kerakligini, allaqanday manbalar bor ekan deb, masalan, „Nasriddin Afandi mingan eshshak toʻqimiga urilgan naqshlarning xalq amaliy sanʼatiga mosligining tahlili“ kabi nomlangan mavzularda ensiklopedik maqola yozilmasligini tushunib yetishga harakat qilamiz. Undan keyin esa Vikida qaʼbul qilingan etika qoidalari bilan tanishib chiqib, bu yerda yuqoridagi ohangda yozishma olib borib boʻlmasligini tushunib yetamiz. Eng asosiysi, sizga maqola yozishni buyurgan chalasavod xohlagani uchun tushunib-tushunmay Vikini axlatga toʻldirmaymiz. Vikifoydalanuvchini statusga noloyiq deb xulosa chiqarishga sizga ancha erta ekanligini tushunib olishga harakat qilib koʻrasiz. „avva o‘zlariz to‘gri yozishni o‘rganinglar ismni“ mana bu gapingiz menga tushunarsiz. Bu yerda qanaqa ism haqida gap ketyapti? Murojaat kimga qaratilgan? Menga savollaringiz boʻlsa, shu yerga ping qilinadi. Yoqimli tahrirlar! — Kagansky ^munozara 17:14, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Sizlar Grammat xatolar ko‘p qilasizlar va yana to‘liq tarjima qilinmagan maqolalar ham bor bizlar maqola kiritsak ularni xato deb o‘chirib tashlayabsizlar undan ko‘ra xato bor yerlarini ko‘rsatib shu yerini to‘g‘irlashni aytish kerak keyin vandalizimatamasi nima degani bu bu yerda bashorat qilib yozilgan degan ma'noni beradimi keyin men aytgan ismni to‘gpri yozinglar deb aytganda kagansky bu o‘zbekcha emas keyin menga kimdir hohlagani uchun emas shu mavzularda o‘zbekcha maqola yo‘qligi uchun kiritmoqchi edim sizlar xatolarni to‘gpirlashga yordam berish o‘rniga kim maqola kiritsa hammasini o‘chirib yuboryapsizlar to‘g‘ri bo‘lsa ham biz maqolani to‘g‘ri qilib yozgan bo‘lsak ham kitobdan olganlarni ham to‘g‘ri boshida xato kiritganmiz keyin shularni to‘g‘irlab joylagandan keyin ham ularni ham o‘chirib yuborgan en.wikipedia da olib tarjima qilib yozgan maqolani ham o‘chirib tashlagan unda aniq manba va ma‘lumotlar bor edi to‘g‘ri qilingan lekin o‘chirib tashagan 188.113.247.136 17:44, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Marhamat, qoʻlingizdan kelsa maqolalardagi nafaqat grammatik, istalgan, koʻzingizga tushgan xatolarni bemalol tuzatib, siz toʻliq emas deb hisoblaydigan maqolani toʻldiring. Bunda sizga hech kim toʻsqinlik qilmaydi. Lekin, iltimos, undan avval siz yozgan „Grammat xatolar“, „tashlayabsizlar“, „vandalizim“, „to‘gpirlashga“ soʻzlari va tutuq belgisi qanday bexato yozilishini, hechboʻlmaganda qachon nuqta qoʻyilishini oʻrganib oling. Kagansky ism emas, foydalanuvchi nomim. Istasam oʻzga sayyoraliklar tilidagi nomni tanlashim mumkin, bundan xijolat boʻlmasangiz ham boʻlaveradi. Keyin, „bizlar maqola kiritsak …“, „biz maqolani to‘g‘ri qilib yozgan …“, „… boshida xato kiritganmiz …“ deb yozilgan. „bizlar“ga kimlar kiradi? Siz va boshqa talabalarmi? Siz yaratgan "maqolalar"ning bari axlatdan boshqa narsa emas. Vikida ilmiy emas, ensiklopedik maqola yozamiz. Sizga yuqorida naq 2 foydalanuvchi toʻgʻri yoʻl-yoʻrigʻ koʻrsatgan. Shularga amal qilinmas ekan, bekorga dod-voy solish ham yaramaydi. Amal qilishni boshlaganingizdan keyin murojaat qilsangiz boʻladi. Yoqimli tahrirlar! — Kagansky ^munozara 23:05, 2024-yil 12-noyabr (UTC)

    Cheklovlar olingandan keyin maqola joylasam bo‘ladimi men adminlardan yordam so‘radim hech kim yordam berishga harakat qilmadi xatosi bo‘lsa to‘g‘irlashga yordam berishini tekshirib berishini so‘radim meni vaqtim yo‘q deb javob berdilar joylashga mos keladigan qilib ishlash uchun yordam bersa hech nima bo‘lmaydi shu mavzuda maqola qo‘shiladi yordam berilsa biz ham hursand bo‘lamiz ko‘p ma‘lumotlar boshqa tillarda shularni O'zbek tilida joylashga yordam kerak 188.113.196.206 06:12, 2024-yil 13-noyabr (UTC)

    Qanaqa cheklovni olib tashlash kerak? Yozsangiz qarab chiqishim mumkin. Qaysi maqolani qaysi tildan tarjima qilmoqchisiz? Uni oʻzbekchada qanday nomlamoqchisiz? + yuqorida bergan mana bu savolimga sizdan javob ololmadim: „bizlar maqola kiritsak …“, „biz maqolani to‘g‘ri qilib yozgan …“, „… boshida xato kiritganmiz …“ deb yozilgan. „bizlar“ga kimlar kiradi? Siz va boshqa talabalarmi?. Marhamat qilib mana shunga ham javob bersangiz. Oldindan rahmat! — Kagansky ^munozara 11:37, 2024-yil 15-noyabr (UTC)