Hujum harakati
Hujum (turkiy tillarda — tajovuz, arabcha hujum) — 1920—1930-yillarda sovet Oʻrta Osiyosida olib borilgan va ayollarning mavqeini oʻzgartirish uchun qilingan harakat. Ma’lumotlar SSR davridagi kitoblardan olingan, subyektiv fikrlar berilgan.
Oʻrta Osiyoda koʻpxotinlilik, qizlarni yoshligidan qalin evaziga turmushga berish, ayolni meros qilib berish (erining oʻlimidan soʻng ukasiga), kelin oʻgʻirlash holatlari bor edi.Koʻp ayollar savodsiz edi.
1920-yillarda butun SSSRda ayollarning jamiyatdagi rolini qayta koʻrib chiqish, ularni baʼzi uy ishlaridan ozod qilish, ularga taʼlim olish va erkaklar bilan teng asosda ishlash imkoniyatini berishga qaratilgan siyosat amalga oshirildi. Chunki „Sharq ayollari“ SSSRda ayollarning teng huquqqa ega boʻlmagan toifasi deb hisoblangan.
1920-yillarning oʻrtalaridan boshlab „Sharq ayollarini ozod qilish“ harakati uchun hujum degan maxsus nom paydo boʻldi. Ayollarga bolalarni parvarish qilish va sogʻlom turmush asoslarini oʻrgatuvchi, shuningdek, huquqiy masalalar, ayollar va bolalar tibbiy maslahatlari, tugʻruqxonalar boʻyicha maslahat beradigan maxsus ayollar boʻlimlari tashkil etildi.
Ammo hujum, birinchi navbatda, paranjini ommaviy olib tashlash va yoqish kabi keskin harakatlar bilan yodda qoladi. 1924-yilda qalinni bekor qilish to‘g‘risidagi farmon chiqarilgandan keyin birinchi bo‘lib o‘zbek mehnatkashlarining xotinlari paranjini tashladilar. 1927-yil 8-martda Bolsheviklar Butunittifoq Kommunistik partiyasi MK O‘rta Osiyo byurosining birinchi kotibi I.Zelenskiy boshchiligi bilan Samarqandning Registon maydonida minglab o‘zbek ayollari ro‘mollarini yechdilar, ularni toʻplab, keyin olovda yoqib yubordilar. Shu kuni 10 ming ayol paranjisini tashlagan. Keyingi uch oy ichida yana 90 000 ayol paranjini yechdi.
1920-yillarning oʻrtalarida Oʻzbekiston va Tojikistonda roʻmolni yechish boʻyicha ayollar harakati ommaviy tus oldi, unga Tojixon Shodiyeva [1] nomi berildi, u roʻmolni yechish boʻyicha ommaviy harakatni birinchi boʻlib amalga oshirgan ayollardan edi [2] .
Harakat aholining qattiq qarshiligiga duch keldi. 1927-1928 yillarda birgina Oʻzbekistonda ayollar boʻlimi aʼzolari, klub va kutubxona mudirlari orasidan 2500 dan ortiq ayollar oʻldirilgan. Qirgʻizistonda 22 yoshli faol Alimkan Mamitqulova ayollar yigʻilishlarida qatnashgan va savodsizlikni tugatish maktabida tahsil olgan. Uning eri bundan juda norozi boʻlib, uni muntazam ravishda kaltaklagan va nihoyat suddagi ajrashish jarayonida uni xanjar bilan oʻldirgan. Qishloq Fuqarolar Yigʻini deputati Aynabyubyu Jalganboyeva „Qizil uy“ga (madaniy-maʼrifiy muassasa) rahbarlik qilgan, o‘quv dasturida qatnashgan, Qo‘chqor viloyatining Qizil-Tuu qishlog‘ida xotin-qizlar o‘rtasidagi ishlarda faol ishtirok etgan. Bundan uning qarindoshlari juda norozi bo‘lgan, eri uni qattiq kaltaklagan. Aynabyubyu bu haqda devoriy gazetada yozgan va ota-onasi uyiga koʻchib borib, oʻqish va ishlashni davom ettirgan. Shundan so‘ng eri yashirin holatda borib, unga 14 marta pichoq bilan jarohat yetkazgan.
Erlar koʻpincha xotinlarini maydonga olib kelib, u yerda paranjini yechib, uni yoqib yuborishgan va ertasi kuni uni yana kiyishga majburlashgan. Oʻrta Osiyo byurosining 1927-yil oktyabr oyida boʻlib oʻtgan XIV syezdida bunday xatti-harakatlarni jazolash, partiya safidan chiqarish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi [3] .
Paranji kiyishga qarshi harakat keyingi oʻn besh yil ichida ham davom etdi. Markaziy Osiyo ayollari 1940-yillarning boshlarida paranjini yechdilar.
Yana qarang tahrir
- Hamza Hakimzoda Niyoziy
- Tojixon Shodiyeva
- Nurxon Yoʻldoshxoʻjayeva
- Tursunoy Saidazimova
- " Qoʻrqmasdan " — 1971 yildagi hujum harakati mavzusida olingan Sovet filmi
Manbalar tahrir
- ↑ „Oʻzbek ayoli paranjini qanday tashladi? „Hujum“ harakati haqida“. 2020-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-iyul.
- ↑ „Jurnal „Smena“ № 965 ot avgust 1967 god“. 2021-yil 19-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-iyul.
- ↑ „Mustafo Bazarov. SOVYeTSKAYa RYeLIGIOZNAYa POLITIKA V SRYeDNYeY AZII. 1918—1930 gg.“. 2020-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-iyul.
Adabiyotlar tahrir
- O‘zbekistonda „Hujum“ harakati: Usul.-bibliogr. tavsiyalar / Davlat. nomidagi O‘zbekiston SSR kutubxonasi A. Navoiy; Tuz. Baratova S. — Toshkent: G.B. O‘zSSR, 1987. — 28 b.
- „Hujum“ O‘zbekiston ayollari taqdirida: Ayollar teng huquqlilik harakatining 60 yilligi munosabati bilan / Raxima Hadievna Aminova. — Toshkent: O‘zbekiston SSR „Bilim“ jamiyati, 1987. — 22 b.
- „Hujum“ tarixiy tajribasi / Raʼno Yadgarovna Rajapova. — Toshkent: O‘zbekiston SSR „Bilim“ jamiyati, 1987. — 22 b.
- Hujum tajovuzkor demakdir / H. T. Tursunov, V. G. Chebotareva, R. Ya. Radjapova, S. A. Dmitrieva. — Toshkent: O‘zbekiston, 1987. — 205 b.
- „Hujum“ning so‘nmas alangasi: O‘zbeklar harakati. pardani yechgan ayollar / M. Alimova. — Toshkent: O‘zbekiston, 1987. — 39 b.
- Yangi hayot uchun kurashchilar: „Hujum“ning 60 yilligiga / D. Alimova, Yu. Axtyamova; Ed. R. X. Aminova. — Toshkent: Fan, 1987. — 51 b.
Havolalar tahrir
- Shchurko T. „Xujum“: Sovet Qirgʻizistondagi ilk sovet „tajribalari“ davrida ayollarning ozod qilinishi (1918-1930): SSSRning sivilizatsiya siyosati: „mazlumlar“ bilan ishlash // „Gefter“, onlayn jurnal. — 2015 yil. — 29 may.
- Sovet davrida Markaziy Osiyo ayollari burqani qanday olib tashlashgan (Wayback Machine saytida 2020-10-25 sanasida arxivlangan)
- Uzbek ayoli paranjini qanday tashlaydi? (Wayback Machine saytida 2020-11-16 sanasida arxivlangan) „Xudum“ harakati haqida (Wayback Machine saytida 2020-11-16 sanasida arxivlangan)